Η σοβαρότητα του προβλήματος φαίνεται από το γεγονός ότι 2-3% των εισαγωγών στα Νοσοκομεία οφείλονται σε ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων με οποιαδήποτε μορφή.
Γενικά οι ανεπιθύμητες ενέργειες στα φάρμακα οφείλονται:
1. Στη φαρμακολογική δράση του φαρμάκου
2. Στην ιδιοσυγκρασία του φαρμάκου
3. Στην αλλεργική αντίδραση στο φάρμακο
Τοξική δράση
Αυτή παρατηρείται όταν χορηγούνται μεγάλες δόσεις του φαρμάκου και για μεγάλο διάστημα. Τοξική δράση του φαρμάκου παρατηρείται και σε κανονικές δόσεις, τότε μιλάμε για ευαισθησία του ασθενή στο συγκεκριμένο φάρμακο.
Ιδιοσυγκρασία
Εδώ αναφερόμαστε σε κάθε παθολογική εκδήλωση από τη λήψη του φαρμάκου που είναι άσχετη με τη φαρμακολογική του ενέργεια.
Αλλεργική αντίδραση στο φάρμακο
Οι πιο συχνές αλλεργικές αντιδράσεις παρατηρούνται στα αντιβιοτικά και ιδιαίτερα στα αντιβιοτικά που στη σύνθεσή τους έχουν πενικιλλίνη, ακολουθούν τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη και στη συνέχεια άλλες κατηγορίες φαρμάκων. Δυνητικά, κάθε φάρμακο μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση.
Τα φάρμακα προκαλούν τέσσερις μορφές αλλεργικών αντιδράσεων. Η πιο συχνή είναι η αντίδραση τύπου Ι, όπου το φάρμακο δρα σας αντιγόνο, προκαλεί την παραγωγή της ειδικής ανοσοσφαιρίνης IgE και στη συνέχεια με ανοσολογικούς μηχανισμούς έχουμε την έκλυση διαφόρων ουσιών από τα μαστοκύτταρα και βασεόφιλα κύτταρα, κυρίως των ουσιών ισταμίνης, τρυπτάσης, λευκοτριενών και προσταγλανδινών κ.ά.
Κλινική εικόνα
Οι κλινικές εκδηλώσεις είναι ποικίλες από απλές , τις ιδιαίτερα σοβαρές έως τις θανατηφόρες. Ο χρόνος αλλεργικής εκδήλωσης ποικίλει από την πρώτη ώρα της λήψης του φαρμάκου έως τις 72 ώρες (αυτός είναι ο συνήθης χρόνος).
Οι αντιδράσεις στα φάρμακα κατατάσσονται
1. Στις συστηματικές: Συχνότερος εκπρόσωπος αυτής είναι η αναφυλαξία που εκδηλώνεται συνήθως στα πρώτα λεπτά και μπορεί να εκδηλωθεί με σοβαρά συμπτώματα, όπως την αναφυλακτική καταπληξία.
2. Δερματικές εκδηλώσεις:
Κνίδωση: Χαρακτηρίζεται από δημιουργία πομφών και ερυθρότητα που συνοδεύονται από έντονο κνησμό (εικόνα 1).
Αγγειοοίδημα: Χαρακτηρίζεται από οίδημα βαθύτερων στρωμάτων του δέρματος, μπορεί να παρατηρηθεί σε κάθε σημείο του σώματος.
3.Αγγειΐτιδα: Είναι φλεγμονή και νέκρωση των μικρών αγγείων
4.Κηλιδοβλατιδώδη εξανθήματα: Είναι γενικευμένο εξάνθημα με ερυθηματώδεις κηλίδες και βλατίδες
5. Πολύμορφο ερύθημα: Οι ασθενείς με πολύμορφο ερύθημα έχουν τυπικές δερματικές βλάβες «εθνοσήματος», κυρίως στα άκρα (εικόνα 2).
6.Σύνδρομο Stevens-Johnson και τοξική επιδερμική νεκρόλυση: Πρόκειται για σοβαρές αντιδράσεις σε φάρμακα με υψηλό ποσοστό θανατηφόρου κατάληξης. Χαρακτηριστική εικόνα το διάχυτο δερματικό εξάνθημα με διακριτές πορφυρικές σκοτεινέρυθρες κηλίδες και αποκόλληση του δέρματος. Περισσότερα από 100 φάρμακα ενοχοποιούνται για την πρόκληση και των δύο συνδρόμων.
Άλλες εκδηλώσεις – Μη επιθυμητές εκδηλώσεις από τη λήψη φαρμάκων
Αίμα
Αιματολογικές διαταραχές προκαλούν πολλά φάρμακα δρώντας τοξικά ή ανοσολογικά. Οι συνηθέστερες είναι η ηωσινοφιλία, οι αιμολυτικές αναιμίες, η θρομβοπενία (ελάττωση των αιμοπεταλίων) και η ουδετεροπενία (σημαντική πτώση των ουδετεροφίλων κυττάρων).
Νεφροί
Οι νεφροί αποτελούν συχνά εστία εκδηλώσεων αγγειΐτιδας και ανοσολογικών εκδηλώσεων. Χαρακτηριστικές βλάβες είναι η σπειραματονεφρίτιδα και η νεφρίτιδα.
Ήπαρ
Πολυάριθμες χημικές ουσίες και φάρμακα προκαλούν ηπατική βλάβη. Οι περισσότερες είναι τοξικής φύσεως με χαρακτηριστική την ηπατίτιδα όμοια με ιογενή, τη νέκρωση και τον χολοστατικό ίκτερο.
Πνεύμονες
Πολλά φάρμακα προκαλούν παθολογικές εκδηλώσεις από τους πνεύμονες ανοσολογικής ή τοξικής αιτιολογίας. Το άσθμα είναι συχνή ανεπιθύμητη εκδήλωση, όπως οι διάσπαρτες πνευμονικές διηθήσεις.
Θεραπεία
Με τη διακοπή του φαρμάκου υποχωρούν οι αλλεργικές αντιδράσεις. Η χορήγηση αντιισταμινικών αποδεικνύεται επαρκής στις ήπιες περιπτώσεις, ενώ τα κορτικοστεροειδή χορηγούνται σε σοβαρότερες αντιδράσεις. Φάρμακο (και συγγενικές μορφές του) δεν πρέπει να ξαναχρησιμοποιηθεί και οπωσδήποτε να αναγράφεται στο βιβλιάριο του ασθενή.
