Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Δευτέρα, 10 Απριλίου 2017 20:44

Πυρρίχεια

Του Ανδρέα Μακρίδη. 

 

Το αρχαίο κείμενο αναφέρεται στον Ορφέα και στη θρακική μουσική παράδοση. Συντάκτης του είναι ένας χριστιανός λόγιος του 4ου μ.Χ. αιώνα, ο Δαυίδ, μαθητής του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ολυμπιόδωρου από την Αλεξάνδρεια. Κάπου ανάμεσα στις γραμμές, αναφέρεται στα πολεμικά εμβατήρια, και στον πολυσυζητημένο πυρρίχιο χορό – τον αρχαίο εκείνο πολεμικό χορό, που οι Πόντιοι ταυτίζουμε με την δική μας σέρα. Έχουμε δίκιο άραγε;

Οι αρχαίοι Θράκες, δεν θεωρούνταν φύλο ελληνικό. Ήσαν λαός ξεχωριστός, με δική του γλώσσα, δικό του ιερατείο, πολιτισμό, οικονομία. Η ένταξη συγκεκριμένων εκπροσώπων του ωστόσο στην ελληνική μυθολογία, μαρτυρά για τις σχέσεις μεταξύ των λαών της περιοχής και της μεγάλης εκτίμησης που έτρεφαν οι Έλληνες για τους Θράκες, σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις τους στην μουσική και την όρχηση. Ο Ορφέας, ο ιδρυτής των μυστηρίων της αρχαιότητας εμφανίζεται ως Θράκας. Ο Θάμυρις, ο περιλάλητος ποιητής και μουσικός, αυτός που έφτασε να προκαλέσει ως και τις Μούσες σε αναμέτρηση, είχε καταγωγή απ' τη Θράκη.

Στις μυθικές αυτές μορφές αναφέρεται ο Δαυίδ: “Ορφεύς τε και Μουσαίος, και Θάμυρις και τω Ευμόλπω δε τούνομα ενθένδε, και οι τω Διονύσωι την Ασία όλην καθιερώσαντες μέχρι της Ινδικής εκείθεν και την πολλήν μουσικήν μεταφέρουσι...”. Ο συγγραφέας προφανώς αναφέρεται εδώ, στην μυθική εκστρατεία του Διονύσου στην Ανατολή, η οποία “μετέφερε και μουσική” στο διάβα της. Ειδικά ο Ορφέας μάλιστα, “επενόησε εμβατήρια μέλη διεγείροντα τον θυμόν αυτούς ως άγαν όντας πολεμικούς. Η γαρ ψύξις αποκλείουσα το θερμόν εν τω βάθει, δριμύτερον αυτό ποιεί, όθεν και θυμώδεις εισί και πολεμικοί την βίαι του θερμού και ορχηστικοί δε δια τας ετοίμους φυγάς των βελών. Έστι γαρ και πυρρίχειος αυτοίς όρχησις, ο εστίν ενόπλιος...”.

Η λέξη "θυμός" στην αρχαιότητα, δεν έχει την ίδια σημασία με σήμερα. Σήμαινε το ηθικό, το φρόνημα, την ψυχική κινητοποίηση. Η εμβατήρια μουσική αφύπνιζε μεν τον "θυμό", αλλά η ενέργειά του κρατιόταν κλειδωμένη "στο βάθος" από την "ψύξη". Τι μπορεί να σημαίνει εδώ η λέξη "ψύξη"; Μάλλον το εξωτερικό σχήμα του ρυθμού, αλλά και της έκφρασης του ακροατή, ή χορευτή, που έστεκε "ψυχρή και ανέκφραστη", αφήνοντας την ενέργεια να συσσωρεύεται χωρίς να εκτονώνεται. Η συσσώρευση καθιστούσε τον πολεμιστή “βίαιο και θερμό”, ώστε μετά αυτός να είναι “ορχηστικός”, δηλαδή χορευτικός, προκειμένου να αποφύγει τα βέλη που θα πέφτουνε βροχή.

Βεβαίως ο Δαυίδ, διακρίνει τα εμβατήρια αυτά απ' τον πυρρίχιο χορό, που ήταν και “ενόπλιος”. Να έμοιαζε στη Σέρα των Ποντίων, ή μήπως στα προηγούμενα εμβατήρια, όντας χορός βαρύς, “λεβέντικος”, σαν το τσάμικο ή το τούρκικο ζεϊμπέκικο; Και αν μιλάμε για την αρχαία εποχή, όπου οι ασπίδες, τα σπαθιά ήσαν βαριά, πόσο ευκίνητος θα μπορούσε να είναι ο χορευτής, ζωσμένος πανοπλία πολλών δεκάδων κιλών; Να πρόκειται η σέρα για μετεξέλιξη του αρχαίου χορού, ή μήπως ο κάθε τόπος είχε τον δικό του “πυρρίχειο”, όπως ίσως αφήνει να εννοηθεί ο Δαυίδ, χρησιμοποιώντας τη λέξη ως προσδιορισμό;

Πολλά τα ερωτήματα – κι υπάρχουν περισσότερο αρμόδιοι από μας για να απαντήσουν. Μιας που εισερχόμαστε ωστόσο και στη Μεγάλη Εβδομάδα, δεν θα 'ταν άστοχο κανείς να εξετάσει το αρχαίο αυτό απόσπασμα, αναφορικά και με τα πνευματικά “εμβατήρια” της θρησκείας μας. Ύμνους που προκαλούνε την συγκίνηση και την συσσώρευσή της, κάτω από την ευπρέπεια και την τάξη της τελετουργίας, ώστε να ανυψωθεί και πάλι ο “θυμός”, το φρόνημα, φιλάνθρωπο κι ειρηνικό αυτή τη φορά, αλλά και πάλι ετοιμοπόλεμο απέναντι στα βέλη της κακίας και της απελπισίας...