Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Δευτέρα, 06 Ιανουαρίου 2020 22:39

«Ελληνίζειν εστί το ορθώς ονομάζειν», Αριστοτέλης

Γράφει ο Νίκος Κωνσταντινίδης.

Η γυναίκα, αν κι έχει τραγουδηθεί από την ποίηση ως ερωμένη, αν κι έχει υμνηθεί από την τραγωδία ως μάνα, είναι η μεγάλη αδικημένη,  όχι μόνο από τη νομοθεσία και τη γραμματική, αλλά κι από τη γλώσσα.
Ο άνδρας διαχρονικά και θεσμικά πιο ισχυρός, κατασκεύασε ένα γλωσσικό σύστημα στα μέτρα και τα σταθμά τα δικά του. Για παράδειγμα, το επίθετο ανδρείος, παράγωγο της λέξης «άνδρας», έχει θετική σημασία, και δηλώνει αρετή, δίχως να συμβαίνει κάτι το παρόμοιο  με το επίθετο  "γυναικείος", παράγωγο της λέξης, «γυναίκα».


Λέμε «ανδρώθηκε», αλλά όχι «γυναικώθηκε». Μιλάμε για επανδρωμένο διαστημόπλοιο, ακόμη και στην περίπτωση που τα περισσότερα από τα μέλη του πληρώματός του είναι γυναίκες! Άσχετα δηλαδή, αν η Μπουμπουλίνα ήταν ηρωίδα, αν την απεικονίζαμε σε άγαλμα, θα μιλούσαμε για έναν «γυναικείο ανδριάντα»! Τόσο αντιφατικό όσο δεν γίνεται.
Παρά την καθιέρωση της δημοτικής, η γλωσσική υπεροχή του αρσενικού έναντι του θηλυκού παραμένει στη γραμματική και σήμερα. Αν πούμε ότι «οι Έλληνες είναι συναισθηματικός λαός»,  εννοούμε συγχρόνως και τις ελληνίδες. Ενώ η όποια αναφορά στις Ελληνίδες δεν συμπεριλαμβάνει αυτονόητα και τους Έλληνες .  Αν σε μία πρόταση με τρία υποκείμενα τα δύο από αυτά είναι γένους θηλυκού και το τρίτο αρσενικού το κατηγορούμενο μπαίνει σε γένος αρσενικό πάντα (ο Λάκης η Ντίνα και η Βαλεντίνα είναι φοιτητές).   
Στο άκουσμα της λέξης «άγγελος» ο νους μας πηγαίνει συνήθως στη γυναίκα. Στη γραμματική όμως η λέξη αυτή είναι γένους αρσενικού. Η λέξη «άνθρωπος», κατά μία ετυμολογική ερμηνεία παραπέμπει στις λέξεις  «ανήρ» + «όψ», ωπός (από τον παρακ. όπωπα του ρήματος ορώ για να δείξει πως  «άνδρωπος»  ή «άνθρωπος» είναι αυτός που έχει μορφή άνδρα! Μια άλλη ερμηνεία είναι από το «άνω+θώσκω» ή από το  «ο αναρθρών όπα», δηλαδή ο αρθρώνων φωνή.  (Όπα ή όπη σημαίνει έπος, λόγος, φωνή, ομιλία και είναι β’ συνθ. του ονόματος Καλλι-όπη (=κάλλος του λόγου) της  Μούσας της Καλλι-έπειας. «Τα ημαρτημένα του Λεξικού Μπαμπινιώτη», Βασίλη Φίλια – Γιάννη Πρινιανάκη).
Πέρασαν αρκετά χρόνια από τότε που διαβάζαμε στη γραμματική  ότι η λέξη ταμίας ή λοχίας είναι ουσιαστικά, γένους αρσενικού. Με τη διείσδυση όμως της γυναίκας σε ανδρικούς χώρους, προέκυψε η ανάγκη της επαγγελματικής της πολιτογράφησης στο τυπικό μέρος της γραμματικής. Αποτέλεσμα: Οι λέξεις ταμίας και λοχίας δεν είναι πλέον μόνο αρσενικού γένους, αλλά είναι και θηλυκού.
Ωστόσο συνεχίζουν να υπάρχουν συγκεκριμένες ιδιότητες που ορίζονται με λέξεις διπλού γένους όπως: ο/η δημοσιογράφος, ο/η αστυνόμος.  Η κατάληξη των λέξεων αυτών μας παραπέμπει συνήθως σε αρσενικό γένος, γεγονός που φαίνεται στις λέξεις ψήφος κι άμμος, τις οποίες αρκετοί τις εκλαμβάνουν σαν να είναι αρσενικού και λένε «ο ψήφος» και «ο άμμος» εσφαλμένα. Η αγγελία «ζητείται δακτυλογράφος με γνώσεις γαλλικής, προορίζεται ωστόσο για γυναίκα, παρά την κατάληξη της λέξης «δημοσιογράφος» σε -ος.
Με την αλλαγή της εργασιακής και της  κοινωνικής πραγματικότητας, με την έξοδο της γυναίκας από την οικία της και την είσοδό της σε πανεπιστημιακές και λοιπές επαγγελματικές σχολές προέκυψαν ειδικότητες που δεν μονοπωλούνται πλέον μόνο από άνδρες. Η καταξίωση π.χ. της γυναίκας σε πρόεδρο, δήμαρχο, υπουργό, δικηγόρο, βουλευτή, υπαστυνόμο, γιατρό, δεν μπόρεσε να κατασκευάσει λέξεις θηλυκού γένους.
Η λέξη βουλευτής αν κι έγινε συνηθισμένη για το γυναικείο φύλο, δεν κατάφερε να βρει θηλυκή μορφή. Ενώ λέμε εργάτρια, χορεύτρια κλπ, δεν μπορούμε να πούμε βουλεύτρια τονίζει η πανεπιστημιακή καθηγήτρια της Κοινωνιολογίας της Παιδείας, Άννα Φραγκουδάκη. Οι λέξεις «γιάτρισα, δικηγόρισσα ή βουλεύτρια» μοιάζουν με κατασκευές που ακούγονται περίεργα. Λέμε ο κριτής αλλά όχι η κρίτρια. Λέμε ο υπασπιστής αλλά όχι η υπασπίστρια. Οι όποιες προσπάθειες έγιναν για την κατασκευή γυναικείων όρων απέβησαν αάκαρπες.
Δεν υπάρχει σήμερα κανένα έγκυρο λεξικό, ούτε αυτό της Ακαδημίας Αθηνών ή κανένα άλλο του ιδίου κύρους που να υιοθετεί τον όρο «βουλεύτρια». Δέχεται ωστόσο εκτός από τον όρο βουλευτής και για τη γυναίκα και τον όρο βουλευτίνα, με διττή σημασία: ως βουλευτής ή ως σύζυγος βουλευτή.
Οι λέξεις γεννιούνται στα χείλη του λαού, μαζί με την έννοια που εκφράζουν. Λέξεις που δεν αντιστοιχούν σε έννοιες δεν υπάρχουν. Αν η Ελλάδα υιοθέτησε τη λέξη «δημοκρατία», ήταν γιατί γεννήθηκε εδώ πρώτα ως έννοια, αντίθετα με τη λέξη «ναζισμός» που είναι λέξη «δάνειο» γιατί δεν γεννήθηκε εδώ.
Σύμφωνα με τη θεωρία της γλωσσογέννησης καμιά γλώσσα δεν έχει πρόβλημα να πλάσει όρους, δηλωτικούς επαγγελμάτων ή ιδιοτήτων. Η λέξη κοσμοναύτης ανήκει σχετικά στις νέες λέξεις. Η λέξη όμως κόσμος, που σημαίνει κόσμημα στολίδι, είναι λέξη Πυθαγόρεια, γιατί ο πρώτος που ην επινόησε ήταν ο Πυθαγόρας..
Οι περισσότερες από τις λέξεις που δημιουργούνται σήμερα έχουν βάση την ομηρική γλώσσα. Μπορεί να λέμε φωτιά αλλά οι παράγωγες λέξεις έχουν βάση τους το πυρ. (βλέπε πυροσβέστης, πυρόπληκτος, πυρίκαυστος, πυριφλεγής κλπ). Λέμε νερό αλλά οι παράγωγες λέξεις έχουν ως  βάση τους το ύδωρ (λέμε υδαρής, υδατοστεγής, υδάτινος κλπ). Παρόλα αυτά βουλεύτριες, δημάρχισσες και συγγράφισσες δεν υπάρχουν. Υπάρχουν  μαγείρισσες, μάγισσες και φόνισσες.  
«Ον και όνομα είναι αλληλένδετα. Όποιος επίσταται τα ονόματα επίσταται και τα πράγματα», λέει ο Πλάτων. Και μαζί του κι ο Αριστοτέλης προσθέτει: «Ο λόγος, αν δεν δηλώνει καθαρά αυτό που εννοεί, δεν εκπληρώνει το ρόλο του. Ελληνίζειν εστί το ορθώς ονομάζειν».