Παρασκευή, 29 Μαρτίου 2024, 2:33:03 μμ
Σάββατο, 09 Ιανουαρίου 2021 19:36

Ο χρόνος κατά τη χριστιανική αντίληψη

Γράφει ο Κωνσταντίνος Ν. Βαστάκης, Θεολόγος πρώην Λυκειάρχης.

Ορισμός του χρόνου:
Είναι αδύνατον να δοθεί ακριβής ορισμός της έννοιας «χρόνος» διότι πρόκειται για κάτι το ασύλληπτο και απεριόριστο.

Γι’ αυτό επαρκούμαστε σ’ έναν περιγραφικό ορισμό κατά τον οποίο «χρόνος είναι η μορφή διαδοχικής αλλαγής των φαινομένων και των καταστάσεων, είναι δηλαδή αυτό, που χαρακτηρίζει τη διάρκεια της υπάρξεως τους» (Αργύρη Ματακιά, χρόνος» Λεξικό εννοιών σελ 672).
Σύμφωνα με την ανθρώπινη αντίληψη ο χρόνος έχει μορφές. Διακρίνεται σε απόλυτο χρόνο κατά την κλασική Φυσική και σε σχετικό χρόνο, κατά τη θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αινστάιν. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το χρόνο με τις εξής πέντε μορφές, που είναι: α) Ο φυσικός χρόνος. Αυτός είναι σταθερός σ’ όλα τα όντα, τα φαινόμενα και τις καταστάσεις. Β) Ο ψυχολογικός ή υποκειμενικός χρόνος, ο οποίος ποικίλει ανάλογα με το συγκεκριμένο άτομο και τον τρόπο που αυτό τον βιώνει. Γ) Ο φιλοσοφικός χρόνος. Αυτός ο χρόνος αποτελεί μία από τις βασικές έννοιες, με τις οποίες ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το χρόνο στον εκτός του εαυτού του κόσμο. Οι δύο άλλες αξίες είναι: Η έννοια του χώρου και η έννοια του λόγου. Δ) Ο κυκλικός χρόνος που σημαίνει την κυκλική αντίληψη του χρόνου, η οποία δέχεται ότι τα πράγματα επανέρχονται κατά διαστήματα και ε) Ο γραμμικός χρόνος. Αυτός προχωρεί διαρκώς προς το μέλλον και ποτέ δεν επανέρχεται. Ρέει προς το μέλλον αντιπιστρεπτί.
Ο χρόνος συνδέεται με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον και οδεύει προς το επέκεινα.
Ο Θεός εδημιούργησε τον άνθρωπο συνυφασμένο με το παρελθόν και με το μέλλον, με την αιωνιότητα. Ως εκ τούτο είναι ον του χρόνου και ον της αιωνιότητας, διότι είναι σύνθετος με υλικό σώμα και με πνεύμα ή αθάνατη ψυχή. Με το πνεύμα του μπορεί να υπερβεί το πεπερασμένο και να υψωθεί στη σφαίρα του απείρου. Μπορεί να ανοίξει την προοπτική της αιωνιότητας.

 

Χριστιανισμός και αιωνιότητα:
Μιλώντας για την αιωνιότητα, βασικά ομιλούμε για τον Θεό, αφού μόνο ο Θεός είναι αιώνιος και πέραν και ξέχωρα απ΄Αυτόν δεν υπάρχει αιωνιότητα. Για τον Χριστιανισμό η αιωνιότητα είναι ο χρόνος του Θεού. Αυτός ο χρόνος είναι μια ατέρμονη ροή προς το μέλλον, ακατανόητος για τον άνθρωπο.΄
Ο Απόστολος Πέτρος λέγει: «Μία ημέρα παρά Κυρίω ως χίλια έτη και χίλια έτη ως ημέρα μία» (Β’ Πέτρου Γ΄, 8). Ως εκ τούτου ο χρόνος του Θεού είναι μια σειρά χρονικών μεγάλων περιόδων, των οποίων τη διαδοχή επισκοπεί μόνο ο Θεός, δια της αιωνιότητας του. Έτσι ο κοσμολογικός χρόνος, που ζούμε στο παρόν, αποτελεί ένα ορισμένο και προκαθοριμένο μέρος του αιωνίου χρόνου του Θεού. Ο κοσμολογικός χρόνος αρχίζει με τη δημιουργία του υλικού κόσμου και τελειώνει με το τέλος του κόσμου αυτού
Ναι αλλά θα πρέπει να υπήρξε και χρόνος πριν από τη Δημιουργία του κόσμου, που γνωρίζουμε. Αυτός ο χρόνος δεν προσμετράται διότι δεν υπήρχαν ουράνια σώματα κινούμενα (αστέρες), για να δίδουν την έννοια της κινήσεως. Ο χρόνος πριν από τη Δημιουργία στην Αγία Γραφή λέγεται αιώνας. Έτσι έχουμε τον Αιώνα πριν από τη Δημιουργία του κόσμου, τον Αιώνα του δημιουργηθέντος κόσμου (αρχή και τέλος του) και τον ατέρμονα Αιώνα του ατελευτήτου μέλλοντος. Γι’ αυτό και στο Σύμβολο της Πίστεως λέμε! «… και ζωήν του μέλλοντος αιώνος». Ο Αιώνας, ο προ της Δημιουργίας του κόσμου, αποτελούσε το χρόνο της προετοιμασίας της Δημιουργίας και τελικά της σωτηρίας του κόσμου.
Κατά τη χριστιανική άποψη, λοιπόν, υπάρχει η ευθύγραμμη αντίληψη του χρόνου, ο οποίος έχει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Αυτός είναι ο χρόνος του Θεού. Γι’ αυτό ομιλούμε για δημιουργία εν χρόνω και για Ενσάρκωση του Θεού – Λόγου εν χώρω και χρόνω.

 

Το κέντρο του χρόνου
Στο χριστιανισμό ως «κέντρο του χρόνου θεωρείται το γεγονός της σαρκώσεως του Θεού – Λόγου, ήτοι του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Βάσει αυτού του κέντρου μετράται ο χρόνος τόσον προς τα οπίσω, προς το παρελθόν, όσο και προς τα εμπρός προς το ατέρμον μέλλον. Με τη Γέννηση του Χριστού έγινε τομή του χρόνου και έτσι έχουμε την προχριστιανική περίοδο του χρόνου και τη χριστιανική περίοδο του χρόνου, που οδεύει προς το επέκεινα. Ας λάβουμε υπ’ όψιν, ότι ο Θεός πριν από τη Δημιουργία του ορατού κόσμου, άγνωστον πότε, εδημιούργησε τον νοητό και πνευματικό κόσμο, τον κόσμο των Αγγέλων. Δια μέσω του κειμένου του Ιώβ (Παλ. Διαθήκη) ο Θεός μας διαβεβαιώνει περί της προηγηθείσης δημιουργία των Αγγέλων με τα εξής λόγια: «ότε εγεννήθησαν άστρα ηνεσαν με φωνή μεγάλη πάντες αγγελοί μου» (Ιώβ ΛΗ. 7).

Μερικές απόψεις σημαντικών προσώπων:
α) Ο ιερός Αυγουστίνος (354 -430) ασχοληθείς με το θέμα «Περί χρόνου και αιωνιότητος» κάνει λόγο για την παραδοξότητα του κοσμολογικού χρόνου, που έχει το παρόν του παρελθόντος, το παρόν του μέλλοντος και το παρόν των τωρινών νυν πραγμάτων. Τα πράγματα, λέγει, που είναι στο παρόν του παρελθόντος εμείς τα βιώνουμε στο παρόν, στο νυν, και αυτό φαίνεται να είναι κάτι το μεταφυσικό, που θέλει να πει, ότι η θρησκευτική ζωή του ανθρώπου επηρεάζεται και καθορίζεται απ’ όλα τα συμβάντα της Θείας Αποκαλύψεως, που συνέβησαν στο παρελθόν, αλλά βιώνονται ως «παρόντα». Ακόμη εννοείται η βίωση στο παρόν πραγμάτων, που θα συμβούν στο μέλλον. Γι’ αυτό οι σπουδαιότεροι ύμνοι των μεγάλων εορτών αρχίζουν με το «Σήμερον…» και χρόνο ενεστώτα. Η θρησκευτική βίωση γεγονότων του μέλλοντος στο παρόν προκαλεί στο χρόνο το φαινόμενο της «αρύξεως», ήτοι της διανοίξεως του μέλλοντος. Δηλαδή πρόκειται για την περίπτωση που ο άνθρωπος βιώνει το μέλλον ως παρόν και το προγεύεται.
β) Κατά τον θρησκειοφιλόσοφο Nilcolai Berdiaev (6-3-1874 – 24-3-1948) «οι άνθρωποι του αιωνιου είναι , είναι αυτοί οι οποίοι ζουν την κάθε στιγμή ως τμήμα της αιωνιότητος». Και ως πρότυπα αυτού του είδους, ο Boradiaev παρουσιάζει τους προφήτες και τους αγίους, οι οποίοι, αν και ζούσαν στο δικό τους παρόν, δεν πρόσβλεπαν ούτε στο παρελθόν, ούτε στο μέλλον, αλλά στην αιωνιότητα»
γ) Βαρυσήμαντα είναι τα λόγια του Απόστολου Παύλου που λέγει: «Τα μεν οπίσω επιλανθανόμενος, τας δε έμπροσθεν επεκτεινόμενος κατά σκοπόν διώκω επί το βραβείον της άνω κλήσεως του Θεού εν χριστώ Ιησού» (Φιλιππης. Γ’. 14).
Ζώντας ο άνθρωπος μ’ αυτό το μεγάλο χριστιανικό μήνυμα απελευθερώνεται μέσα του από τις διάφορες μορφές δουλείας του χρόνου, που βιώνει τώρα είτε ως παρελθόν, είτε ως προσωπικό και μόνον μέλλον. Η απελευθέρωση από τη δουλεία του χρόνου φανερώνεται στον άνθρωπο της αιωνιότητος, ο οποίος ζει με εσωτερική ειρήνη και γαλήνη. Ζει έτσι, που και στην ασθένεια του ή την προσμονή του βιολογικού του θανάτου, παραμένει ήρεμος και ατάραχος, ενώ ο άνθρωπος του παρόντος και του προσωπικού του μέλλοντος παθαίνει πανικό μπροστά στο θάνατο.
δ) Αλλά το τι να κάνει ο άνθρωπος μας το λέγει ο Martin Heidegger (26-9-1889 – 26-5-1976 Γερμανός φιλόσοφος). Ο Heidegger, λοιπόν, λέγει ότι ο άνθρωπος πρέπει να τολμήσει να κάνει την υπέρβαση προς την οποία ως εκ της φύσεως του τείνει, ναι τείνει, και πρέπει να φτάσει. Πέραν από τον ίδιο ευρίσκεται η περιοχή της υπερβάσεως.
ε) Επ’ αυτού ο Karl jaspers (1883 -1969 φιλοφόφος) λέγει, ότι την περιοχή της υπερβάσεως τη νοιώθει ο άνθρωπος μπροστά στις οριακές καταστάσεις. «Αυτές οι στιγμές, λέγει, που δεν έχουν φυσικές διαστάσεις, μετουσιώνονται σε κομμάτι της αιωνιότητας, πράγμα που είναι θεία ιδιότητα, και έτσι ο χρόνος φαίνεται να τέμνει την αιωνιότητα, η δε αιωνιότητα να διαποτίζει το χρόνο από τον εαυτό της. Και τότε οι σταγόνες αυτές χαρακτηρίζουν τον παρόν, το οποίο όπως και το αιώνιο, δεν έχει παρελθόν και μέλλον, είναι διαρκώς παρόν. Είναι, δηλαδή, οι καταστάσεις εκείνες, όπου ο χώρος και ο χρόνος αποκτούν νόημα. Είναι το νόημα μιας πνευματικής υπερβάσεως, που συγκλίνει με αυτό που μας υπερβαίνει και αυτό είναι το νόημα της θεάσεως του επέκεινα, του γεγονότος εκείνου, που καταναγκάζει τα βάθη της ψυχής και τότε η υπόσταση του ανθρώπου εισέρχεται στην αιωνιότητα»

στ) Όπως λέγει ο Vladimir Lossky (06-12-1870 -24-01-1965 Ρώσος φιλόσοφος) «πρόκειται για καταστάσεις, όπου ο άνθρωπος, αφού προσπεράσει το ανικανοποίητον πνεύμα της επιστήμης, που χάνεται μέσα στην αναζήτηση μιας συνθετικής γνώσεως του Σύμπαντος, και αφού προσπεράσει το ανήσυχο πνεύμα του Φάουστ, που στροβιλίζεται στο πνεύμα του πεσιμισμού, θα περισυλλεγεί στον εαυτό του, θα κλεισθεί στο εσωτερικό κελλίον της καρδιάς του, για να εύρει εκεί, βαθύτερα από την αμαρτία, την αρχή μιας ανόδου κατά τη διάρκεια της οποίας το Σύμπαν θα φανεί σ’ αυτόν, επί μάλλον και μάλλον, ενωμένο, επί μάλλον και μάλλον συμφυές, εμποτισμένο με δυνάμεις πνευματικές, που να μη σχηματίζει τίποτε άλλο, παρά μόνον ένα σύνολο περιλαμβανόμενο στο χέρι του Θεού. Και με την άνοδο του αυτή θα προγεύεται του μυστηρίου της Δημιουργίας του κόσμου, ο οποίος δημιουργήθηκε εκ του μηδενός δια μόνης της θελήσεως του Θεού και αυτή είναι η αρχή του. Και έτσι η φιλοσοφική αλήθεια της Δημιουργίας γίνεται ένα Άρθρο Πίστεως, όπου το μόνο θεμέλιον των όντων είναι η ελευθέρα πράξις της θελήσεως του Δημιουργού Θεού και τα δημιουργήματα μετέχουν των δημιουργικών Θείων ενεργειών του, και ο άνθρωπος, ως κτίσμα, είναι προικισμένος με την δυνατότητα να εξομοιούται προς τον Θεόν, διότι τέτοιος είναι και ο προορισμός του».
Όπως ήδη ελέχθη, ο Θεός είναι μόνο απολύτως αιώνιος. Ως εκ τούτου η αιωνιότητα ανήκει στο Θεό και μόνον στο Θεό. Όμως ο Θεός χαρίζει την αιωνιότητα και στο πιο αγαπημένο του δημιούργημα, τον άνθρωπο τον «κατ’ είκονα» του πλαισθέντα, για να απολαμβάνει την αιώνια μακαριότητα μαζί του. Γι’ αυτό, προορισμός του ανθρώπου επί της γης και τελικός σκοπός του είναι η ένωση του με το αιώνιο, δηλαδή με τον Θεό. Αυτό είναι για τον άνθρωπο μια δυνατότητα, την οποία του χάρισε και του εξασφάλισε ο ενανθρωπιήσας Θεός – Λόγος δηλαδή ο Χριστός.
Αυτή τη δυνατότητα πρέπει να αξιοποιήσει ο άνθρωπος, για να κερδίσει την αιώνια ευτυχία, ως συγκληρονόμος του Ιησού Χριστού. Προσοχή όμως, διότι ο φθονερός και άσπονδος εχθρός του ανθρώπου, ο αμετανόητος και παγκάκιστος διάβολος, προσπαθεί να βρει την ευκαιρία, με ιδέες του και με άλλους πειρασμούς, να ματαιώσει αυτή την δυνατότητα και να τον παρασύρει μαζί στην αιώνια καταδίκη. (Βλέπε και: Ν.. Κ. Ηλιοπούλου: «Ο χρόνος εις τον Χριστιανισμό» Διαδίκτυο – Nikolai Berdiaev: «Υπό το φως της αιωνιότητος» μετ. Μητροπολίτου Σάμου Ειρηναίου, εκδ. Αποστ. Διακονίας 1950 Αθήνα – Martin Heidegger φιλόσοφος «Είναι και χρόνος», εκδοση «Δωδώνης 1986 μετάφραση Ιωάννου Τζαβάρα – Karl Haspers «Μάθηματα Φιλοσοφίας» μετάφραση: Χρήστος Μαλεβίκης – Ιερ΄.. Αυγουστίνου: Περί χρόνου και αιωνιότητας» Ηθική και θρησκευτική εγκυκλοπαίδεια τόμ. 3, στήλες 459 -466 – Λόσκυ Βλαδίμηρου: Η θέα του Θεού» 1962, θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια: Λόσκυ 1903-1958, τομ. 8, στήλες 349-352 υπό Στυλιανού Παπαδοπούλου)