Τα μεσάνυχτα της 23ης προς 24ης Δεκεμβρίου, τις πρώτες δηλαδή ώρες της παραμονής των Χριστουγέννων, στο Πολύπετρο και στον Αγιο Πέτρο, τους οικισμούς του δήμου Ευρωπού, τηρούν ακόμα και τώρα το έθιμο της φωτιάς των Χριστουγέννων, γνωστό ως ¨Κόλιντε¨. Νέοι στην πλατεία του χωριού ανάβουν μια μεγάλη φωτιά που την ονομάζουν Κόλιντε. Κόλιντε επίσης ονομάζουν και τα κάλαντα των Χριστουγέννων που ψέλνονται από τα παιδιά αμέσως μετά το τέλος του εθίμου, νωρίς το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων. Οι κάτοικοι του χωριού λένε ότι το έθιμο αυτό είναι πολύ παλιό και συμβολίζει τη γέννηση του Χριστού και συγκεκριμένα τον τρόπο (να το ζεστάνουν) με τον οποίο οι ποιμένες της Βηθλεέμ περίμεναν τη γέννηση του θείου βρέφους. Συμπληρώνουν ακόμα πως το έθιμο έχει σχέση με το σφάξιμο των παιδιών από τον Ηρώδη όταν αυτός έψαχνε να βρει το Χριστό, στηρίζοντας την άποψή τους στη λέξη ΄΄κόλιαμ΄΄ που στη τοπική διάλεκτό τους σημαίνει σφάζω. Οι χριστιανοί έκτοτε για να εκδικηθούν τους Ρωμαίους ειδωλολάτρες, εικονικά δια του εθίμου αυτού τη μέρα αυτή, τους καίγανε στη φωτιά.Οι ρίζες του εθίμου όμως χάνονται στο προχριστιανικό παρελθόν των προγόνων μας, στην εποχή των αρχαίων Ελλήνων και στα Ρωμαϊκά χρόνια, με τις γιορτές που έκαναν για να τιμήσουν τον αήττητο Θεό Ήλιο (25 Δεκεμβρίου). Ο Δεκέμβρης ήταν ο μήνας που συνέπιπτε με το χειμερινό ηλιοστάσιο (22 Δεκεμβρίου) με τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου και τη μικρότερη μέρα. Θεωρούσαν τον ήλιο αδύναμο τη μέρα αυτή και άναβαν φωτιές για να το δυναμώσουν. Η εορτή αυτή μαζί με άλλες συνεχίζονταν και τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, οπότε η εκκλησία που τις θεωρούσε ειδωλολατρικές στη ΣΤ΄ Οικουμενική σύνοδο το 680 κατάφερε να τις μετατρέψει προσδίδοντας σ’αυτές νόημα και περιεχόμενο χριστιανικό, ορίζοντας μάλιστα στις 25 Δεκεμβρίου τη Γέννηση του Χριστού. Ο Φ. Κουκουλές αναφέρει: ΄΄Ωρίσθη δε τότε η εορτή των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου) υπό της εκκλησίας, επιθυμούσης ν’αντικαταστήση δια χριστιανικής εθνικήν εορτήν, την του αηττήτου ηλίου, εορταζομένην την ημέρα εκείνη΄΄.
Η φωτιά του Κόλιντε όμως, κατά την παράδοση κατάλοιπο εθνικής εορτής, έχει σχέση και με τους Καλικάντζαρους. Η φωτιά αυτή φρόντιζαν να μη σβήσει ως τα Φώτα, γιατί το διάστημα αυτό του δωδεκαημέρου τις νύχτες κυκλοφορούν οι Καλικάντζαροι. Κατά τη φαντασία των ανθρώπων, είναι μικρά μαύρα ανθρωποειδή πλάσματα που παριστάνουν τα κακά πνεύματα και ενοχλούν τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι για να τα απομακρύνουν χρησιμοποιούν διάφορα τεχνάσματα, εκ των οποίων, ένα είναι η φωτιά γιατί όπως λένε τη φοβούνται. Έτσι και στο Πολύπετρο οι κάτοικοι έπαιρναν κάρβουνα από τη φωτιά της πλατείας, το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων και άναβαν τα τζάκια των σπιτιών τους. Το έκαναν αυτό γιατί θεωρούσαν πως η φωτιά αυτή, θα διώξει τα κακά πνεύματα και τους καλικαντζαραίους που τις μέρες εκείνες εισβάλουν τα βράδια στα σπίτια τους από τις καμινάδες των τζακιών τους, αλλά γιατί πίστευαν ακόμη πως η φωτιά θα τους έφερνε τύχη και γαλήνη στην οικογένειά τους. Επίσης, τα ίδια κάρβουνα αφού κρύωναν τα έβαζαν στις φωλιές στα κοτέτσια για να κάνουν οι κότες πολλά αυγά και κλωσόπουλα.
Ο Ν. Γ. Πολίτης λέει γι’αυτό: ΄΄…Σκοπός δε των πυρών τούτων, όπου ακόμη παρέμεινε το έθιμο, φέρεται η αποδίωξις των Καλλικαντζάρων και ο καθαρισμός του χωριού από άγους, όπερ προσήμεν εις τας κατοικίας των ανθρώπων η παραμονή των δαιμονίων εκείνων κατά το δωδεκαήμερον…Ενιαχού της Μακεδονίας την παραμονήν των Χριστουγέννων «καίουν τους Καρκαντζάρους» ως λέγουν, ανάπτοντες από πρωίας πουρνάρια και ρίπτοντες αυτά ανημμένα εις τας οδούς… Αλλά δυνάμεθα ίσως να είπωμεν ότι πάντες καθόλου οι λαοί της γης τιμώσι το πύρ ως σωτήριον εις τους ανθρώπους, διότι έχει την δύναμιν ν’ απελαύνει τους δαίμονας…Εν δε τη λατρεία των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων το πυρ, ως εξαφάνιζον πάντα ρύπον, ήτο εν χρήσει εν τοις καθαρμοίς…
Οι πρωταγωνιστές
Πρωταγωνιστές στο άναμμα της μεγάλης φωτιάς στο Πολύπετρο ήταν τα παιδιά. Ζούσαν από μέρες πριν για το γεγονός αυτό. Σκοπός τους ήταν να ανάψουν φωτιά μεγάλη και εντυπωσιακή δίχως προηγούμενο. Η χαρά τους δεν περιγραφόταν. Από νωρίς ακόμα της προπαραμονής των Χριστουγέννων οργανώνονταν κατά ομάδες και μαζεύανε τα ξύλα από το Πλατανόρεμα και τα συγκέντρωναν στη πλατεία του χωριού. Όταν ερχόταν το βράδυ, εκμεταλλευόμενα το σκοτάδι, λεηλατούσαν τους φράχτες των σπιτιών η έκλεβαν ξύλα από τις αυλές, εκτός βέβαια από το δικό τους σπίτι, όπως το έθιμο ορίζει. Μια χρονιά τα παιδιά έκλεψαν το κάρο ενός συχωριανού μας που ήταν φορτωμένο με ξύλα, το οδήγησαν κρυφά στη πλατεία και του πήραν όλα τα ξύλα που ο άνθρωπος με κόπο μάζεψε για να ζεστάνει το σπιτικό του, ευτυχώς δεν έκαψαν το κάρο. Μια άλλη φορά κάποιος παραμόνευε δίπλα στα ξύλα του για πιθανή έφοδο των παιδιών. Όταν αυτά εμφανίσθηκαν τα αιφνιδίασε πήρε τη μαγκούρα του και άρχισε να τα κυνηγά. Τα παιδιά εκείνα που σήμερα είναι στη τρίτη ηλικία, διηγούνται το περιστατικό και λένε πως τη τρομάρα που πήραν δεν θα τη ξεχάσουν ποτέ στη ζωή τους.
Πριν η φωτιά ανάψει τα παιδιά αγόρια και κορίτσια που βρίσκονταν στις αυλές των σπιτιών τους, αντάλλαζαν τη φράση ‘‘α!α!α! Κόλιντεεεεε!’’ που αντιλαλούσε σε όλο το χωριό. Με το τρόπο αυτό προμήνυαν τον ερχομό των Χριστουγέννων. Τα παιδιά, αγόρια συνήθως γιατί σπάνια εμφανιζόταν κάποιο κορίτσι τα χρόνια εκείνα, αφότου άναβαν τη φωτιά, κάθονταν μαζί με άλλους ενήλικους όλη τη νύχτα γύρω της φροντίζοντας να μη σβήσει. Κάνανε αστεία, λέγανε ανέκδοτα και κατά διαστήματα πηδούσαν πάνω από τη φωτιά φωνάζοντας ‘‘α! α! α! Κόλιντεεεεε!’’ ταράζοντας κατα αυτόν τον τρόπο τη γαλήνη της νύχτας.
Με το που άρχιζε να χαράζει η μέρα της παραμονής των Χριστουγέννων 24 Δεκεμβρίου τα παιδιά άφηναν τη φωτιά και όλα μαζί δίχως να γυρίσουν στα σπίτια τους ξεκινούσαν να ψάλουν τα κάλαντα (Κόλιντε ή κολέντο) στο χωριό.
Οι Μικρασιάτες του Πολυπέτρου, το έθιμο της φωτιάς δεν το είχαν, συμμετείχαν όμως στις εκδηλώσεις αυτές των ντόπιων και σήμερα πραγματοποιούν το έθιμο από κοινού.
Το πατροπαράδοτο αυτό έθιμο διατηρείται έως τις μέρες μας, ελαφρά όμως διαφοροποιημένο προσαρμοσμένο δηλαδή στο σημερινό τρόπο ζωής. Ενώ παλιά τη φωτιά την ανάβανε μικρά παιδιά σήμερα την ανάβουν μεγαλύτεροι σε ηλικία. Τώρα την ανάβουν πριν τα μεσάνυχτα και αποσύρονται πολύ νωρίτερα από το χάραμα της παραμονής. Όσο κάθονται γύρω από αυτήν τρώνε και πίνουνε μη νηστίσιμες τροφές, (κρέατα κ.α) κάτι που στο παρελθόν δεν γινόταν λόγω νηστείας. Επίσης, σήμερα καλούν από τη Γουμένισσα τους μουσικούς και χορεύουν γύρω από τη φωτιά παραδοσιακούς χορούς.
Αναβίωση
Το έθιμο αυτό της φωτιάς είναι έθιμο και των γύρω από το Πολύπετρο ντόπιων χωριών όπως (Γουμένισσα, Άγιο Πέτρο, Ρύζια, Πεντάλοφο, Ομαλό, Γρίβα, Στάθη). Επίσης, γίνεται και σε άλλα μέρη της Μακεδονίας, όπως στη Σιάτιστα της Κοζάνης στη Φλώρινα, τα Γιαννιτσά κ.α. Το ονομάζουν Κολιάντα ή Κλαδαριές και παίρνει διαστάσεις θεάματος προσελκύοντας κόσμο από όλα τα μέρη της Ελλάδας.
Για αρκετά χρονια (μεταπολεμικά) το έθιμο είχε ατονήσει και η φωτιά δεν άναβε από τα παιδιά όπως παλαιότερα. Όμως οι μεγαλύτεροι στην ηλικία που διέμεναν στην πλατεία δεν άφησαν το έθιμο να χαθεί. Συνέχισαν να ανάβουν μια μικρή φωτιά και να μαζεύονται γύρω από αυτή και να φωνάζουν ‘‘α!α!α! Κόλιντεεεεε!’’ όπως όταν ήταν παιδιά.
Ο πολιτιστικός σύλλογος Πολυπέτρου, στην προσπάθεια να διατηρηθεί το έθιμο και να το μεταδώσει στις επόμενες γενεές, το 1992 αναλαμβάνει την διοργάνωση της εκδήλωσης και το 1999 σε συνεργασία με το τοπικό συμβούλιο και το Πολιτιστικό Κέντρο Ευρωπού. Η προσπάθεια αυτή στέφεται με επιτυχία καθώς η μεγάλη συμμετοχή του κόσμου, το γλέντι που ακολουθεί γύρω από τη φωτιά έως αργά τη νύχτα υπό τη συνοδεία των μουσικών της Γουμένισσας δημιουργούν κλίμα εορταστικό. Επίσης η παρουσίαση του χορευτικού συγκροτήματος με τους παραδοσιακούς χορούς και της χορωδίας του συλλόγου να τραγουδάει χριστουγεννιάτικους ύμνους, τα παραδοσιακά εδέσματα και το υπέροχο τοπικό κρασί που γεύονται οι επισκέπτες συμπληρώνουν το μαγευτικό χριστουγεννιάτικο σκηνικό.
Με τις εντυπωσιακές αυτές εικόνες κεφιού, χαράς και αγάπης βγαλμένες από την μακραίωνη παράδοση του εθίμου, οι κάτοικοι του Πολυπέτρου στην πλατεία του χωριού μαζί με τους πολλούς επισκέπτες που δέχονται το βράδυ αυτό προαναγγέλλουν την γέννηση του Θεανθρώπου και ταυτόχρονα την είσοδο στην εορταστική περίοδο του δωδεκαημέρου.
Τα τελευταία χρόνια το έθιμο ξεπέρασε τα όρια του μικρού χωριού. Δια μέσου των δελτίων ειδήσεων των τηλεοπτικών καναλιών μεταδίδεται σε όλο τον κόσμο.
Του
Πολυκράτη Παντσίδη