Φέτος με πρωτοβουλία των ποντιακών σωματείων οργανώθηκε έστω την ύστατη ώρα, μια σεμνή αφιερωματική εκδήλωση την Παρασκευή 22 Φεβρουαρίου, στις 6 μ.μ.
Στον χώρο βρέθηκαν για να τιμήσουν τη μνήμη του εθνεγέρτη περί τα 20 άτομα, εκπρόσωποι ποντιακών σωματείων και αναπέμφθηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον πατέρα .....
Ήταν εκεί ο πρόεδρος των Αργοναυτών Θανάσης Λαβασάς, από την Κ. Ποταμιά οι κ. Βασιλειάδης και Κ. Μαραντίδης, από τον Άγιο Μάρκο οι κ. Γ. Γεωργιάδης και Ι. Διαμαντίδης, από το Γερακαριό ο κ. Ξανθόπουλος, ο πανταχού παρών Χρήστος Ανδρεανίδης και φυσικά ο πρώην δήμαρχος Αναστάσιος Αμανατίδης, ο οποίος μετά το μνημόσυνο αναφέρθηκε σε σύντομη ομιλία του στο ιστορικό γεγονός της έναρξης της Επανάστασης και στον προσφορά του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Χάριν της ιστορικής μνήμης παραθέτουμε το κύριο σώμα της ομιλίας του.
Συγκεντρωθήκαμε εδώ σήμερα, μπροστά στην προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, για να αποτίσουμε φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης στον πρωτεργάτη της εθνικής Παλιγγενεσίας και εθνεγέρτη, αποδεδειγμένης Τραπεζουντιακής καταγωγής.
Αντλώ από τον ιστορικό Απ. Δασκαλάκη:
…Ο αγώνας των Ελλήνων κατά το 1821 ήταν πανεθνικός και στόχος όλων ήταν η αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Τα τουφέκια άναψαν παντού! Τουλάχιστον στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας, στα Βαλκάνια… Αν μελετήσει κανείς τις πηγές, θα δει ότι το 1821 το δημιούργησαν όλοι οι Έλληνες… (Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 41, Απρ. 1971).
Καθώς λέγει ο παραπάνω καθηγητής, …πολλές πόλεις και περιοχές, ιδίως στην Πελοπόννησο, ερίζουν ως προς την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα και πολλές διεκδικούν την τιμή, ότι σε αυτές ρίφθηκε το ‘πρώτο ντουφέκι’ της επανάστασης κατά των Τούρκων. Κάθε μία από τις περιοχές αυτές εορτάζει χωριστά και σε χωριστές ημερομηνίες, της εκεί έναρξης της επανάστασης…
…Θα μπορούσαμε, λέγει ο καθηγητής, για να δοθεί τέλος σε αυτήν την μακροχρόνια αντιλογία μεταξύ των διαφόρων πόλεων και περιοχών, να υποστηρίξουμε, ότι η επανάσταση κηρύχθηκε, όταν ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας Αλέξανδρος Υψηλάντης εισέβαλε στην Μολδοβλαχία, (περνώντας τον Προύθο, παραπόταμο του Δούναβη, σαν σήμερα, στις 22 Φεβρουαρίου 1821) και από το Ιάσιο εξαπέλυσε την 24η του ιδίου μηνός την πρώτη επαναστατική προκήρυξη. Μάλιστα ο επίσκοπος Βενιαμίν στον ιερό ναό των Τριών Ιεραρχών του Ιασίου ευλόγησε την επαναστατική σημαία, που είχε από τη μια τον αναγεννώμενο φοίνικα και από την άλλη τον σταυρό με την επιγραφή ‘εν τούτω νίκα’ και αφού ευχήθηκε στον Πρίγκιπα, τον περίζωσε την ρομφαία του, κατά τα βυζαντινά και αργότερα τα σουλτανικά ειωθότα, που περιζώνονταν εν τελετή την σπάθη στο Εγιούπ - συνοικισμό έξω από την Κωνσταντινούπολη - πριν εγκατασταθούν στα ανάκτορα της Πόλης…
…Όμως, παρ’ όλη την ανυπολόγιστη σημασία της για την ελευθερία της Ελλάδας, διαμορφώθηκε μια κοινή συνείδηση στους Έλληνες, είτε γιατί η αποτυχία της επανάστασης εκείνης, ως και οι δυσαρέσκειες που αναπτύχθηκαν και αποδόθηκαν σε λάθη και αστοχίες της Φιλικής Εταιρείας, είτε από τις επικρίσεις που δέχθηκε εκ των υστέρων το κίνημα και ο αρχηγός του έγινε στόχος σφοδρών ιστορικών επιθέσεων, δεν ανεχόταν άλλη ημερομηνία για τον πανηγυρισμό της έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα, παρά εκείνη που θα πήγαζε από τα πολεμικά γεγονότα της καθαυτό σημερινής Ελλάδας.
Έτσι η επαναστατική εκείνη επέτειος, …που κανείς πλέον φοβούμαι, ότι δεν την θυμάται, γράφει ο πανεπιστημιακός Χρίστος Γούδης, (περιοδ. ΤΟΤΕ, Απρίλιος 2005), καλύφθηκε από την σκόνη της λήθης και μπήκε στα αρχεία της ιστορίας. Μαζί της και ο πρωτεργάτης της πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο λεπτοφυής μονόχειρας στρατηγός του ρωσικού στρατού και υπασπιστής του Τσάρου, με το υψηλό φρόνημα και αγνό πατριωτισμό Φαναριώτης, μακρινής Ποντιακής καταγωγής. …Εντύπωση κάνει, συνεχίζει ο νοτιοελλαδίτης πανεπιστημιακός, πως σήμερα ελάχιστοι γνωρίζουν, πως εκείνη την ημέρα του Φεβρουαρίου του 1821 άρχισε η Επανάσταση και προ παντός τι απέγινε μετά από την καταστροφή….
Στις αναφορές τους στα γεγονότα της Επανάστασης εκείνης οι περισσότεροι Έλληνες ιστορικοί, σκιαγραφούν τον Αλέξανδρο Υψηλάντη αρνητικά. Εντελώς διαφορετική είναι η άποψη του ‘ημέτερου’ Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, όπως θα δούμε παρακάτω, ενώ ο προειρημένος Χρίστος Γούδης τον προσφωνεί ως Άξιο της Πατρίδας’ και τον προσομοιάζει με τον εθνεγέρτη των λαών της Λατινικής Αμερικής, Σιμόν Μπολιβάρ, παραφράζοντας το ‘ωραίος σαν Έλληνας’ του ποιητή Εγγονόπουλου για τον Μπολιβάρ, ως τον ‘ωραιότερο Έλληνα’ για τον Υψηλάντη!... Για να συνεχίσει εξυμνώντας την προσφορά του, ότι καλοί είναι και οι Μανιάτες των Μαυρομιχαλαίων, καλοί οι προεστοί και κοτσαμπάσηδες Ζαΐμηδες και Λόντοι των Πατρών, καλός και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός με την Αγία Λαύρα και τους καλογέρους του…, αλλά δεν θα ‘κουνιότανε φύλλο’, αν δεν συντόνιζε ο Υψηλάντης το μεγάλο σχέδιο πανελλήνια και δεν πυροδοτούσε τον μεγάλο ξεσηκωμό στην κυρίως Ελλάδα, στέλνοντας τον Παπαφλέσσα να εξαγγείλει την οριστική ημερομηνία της εξέγερσης (25η Μαρτίου) και να προκαλέσει την έναρξή της, για να συμπέσει με την εισβολή στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Όμως το εγχείρημα της εισβολής στην Μολδοβλαχία ένα μήνα νωρίτερα από την καθορισθείσα ημερομηνία, παραμένει, για τους μελετητές της ιστορίας, εν πολλοίς αναπάντητο. Η αποκάλυψη της Φιλικής, ως οργάνωση συνωμοτική και επαναστατική και προέκταση των Καρμπονάρων της Ιταλίας και Ισπανίας (είμαστε στην εποχή της Ιερής Συμμαχίας), δεν είναι αρκετή ως αιτία της ‘βιαστικής’ έναρξης. Μάλλον λόγοι γενικότερης Ευρωπαϊκής πολιτικής, που είχαν σχέση με την επικείμενη κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ίσως ώθησαν τον Υψηλάντη στο παραπάνω εγχείρημα. Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης ήταν ο στόχος του Γενικού Αρχηγού, λέγει ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης. Τα Στενά ενδιέφεραν τους Ευρωπαίους, που ήθελαν να διευρύνουν τις επιρροές τους στα εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τουλάχιστον στα Βαλκάνια. Το επισημοποιεί ο Ενεπεκίδης, που ανασύρει από τα Αυστριακά αρχεία επιστολή του καγκελάριου Μέττερνιχ προς τον πρεσβευτή του να έχει τον νου του στην Κωνσταντινούπολη, γιατί αυτή είναι το Κέντρο του Ελληνισμού της Οικουμένης. Στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης απέβλεπε ο Υψηλάντης, γιατί φοβόταν σε πιθανή υφαρπαγή της, μέσα σε μια γενικευμένη αναταραχή, που θα είχε στόχο στην κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Μεγάλη Ιδέα, λέγει ο Ενεπεκίδης, που καλλιεργήθηκε μετά το 1830, δεν ήταν ουτοπία… Στην Κωνσταντινούπολη απέβλεπε… Ουτοπία μάλλον προέκυψε και θάφτηκε, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή… καταλήγει ο Πόντιος ιστορικός ερευνητής Πολυχρόνης Ενεπεκίδης.
Όμως το μεγάλο σχέδιο απέτυχε!...
Οι λόγοι είναι πολλοί. Ο Γενικός Αρχηγός βρέθηκε την τελευταία στιγμή απομονωμένος., γιατί πολλοί τραβήχθηκαν και έκαναν πίσω. Φαναριώτες, Βαλκάνιοι, τοπικοί Βογιάροι, όπως ο βλάχος Βλαδιμηρέσκου, τον οποίον εξόντωσε με συνοπτικές διαδικασίες ο Γεωργάκης Ολύμπιος.
Ο τσάρος της Ρωσίας τον αποκήρυξε και το Πατριαρχείο τον αφόρισε!...
Όμως αυτός επιχείρησε την μεγάλη ανατροπή! Και την πέτυχε σε μεγάλο βαθμό! Διότι ανάγκασε τους Τούρκους να καθηλώσουν τα κύρια στρατιωτικά τους σώματα στη Μολδοβλαχία. Γιατί ο Σουλτάνος ποτέ δεν πείσθηκε ότι το κίνημα δεν είναι δάκτυλος της Ρωσίας! Όταν έγινε το ολοκαύτωμα στο Δραγατσάνι (Ιούλιος 1821) και η θυσία στη μονή Σέκου (Σεπτέμβριος1821), οι φλόγες της Επανάστασης στην κυρίως Ελλάδα είχαν εξαπλωθεί για τα καλά ανεξέλεγκτες. Η πορεία της εξέγερσης ήταν μη αναστρέψιμη…
Πηγές:
Απ. Δασκαλάκης: Εικονογραφημένη Ιστορία, τεύχος 41 Απρίλιος 1971.
Χρίστος Γούδης: περιοδικό ΤΟΤΕ, τεύχος 10 Απρίλιος 2005.
Πολυχρόνης Ενεπεκίδης: περιοδικό Ποντιακά Νέα, Κοζάνη.
Αναστάσιος Αμανατίδης
