Παρασκευή, 26 Απριλίου 2024, 6:44:44 πμ
Παρασκευή, 28 Οκτωβρίου 2016 21:14

H σκοτεινή τέχνη

Του Ανδρέα Μακρίδη

 

"Το ξέρετε ότι ένα πακέτο τσιπς περιέχει περισσότερη βιταμίνη C από ένα μήλο;"
Η παλιά διαφήμιση της επιτυχημένης ελληνικής εταιρείας, δεν έλεγε ψέμματα. Αν έλεγε, θα μπορούσε άλλωστε να είχε δεχθεί μηνύσεις από καταναλωτικές οργανώσεις, ή και παρέμβαση απ' το υπουργείο Υγείας. Είναι υγιεινά λοιπόν τα πατατάκια; Κάθε άλλο. Απλώς το μήλο, δεν περιέχει σχεδόν καθόλου βιταμίνη C, κι ακόμα και τα τσιπς το ξεπερνούνε, έστω και σε αμελητέα ποσότητα.


Η διαφήμιση ήταν παραπλανητική αλλά νόμιμη. Ο δημιουργός της γνώριζε πως ο κόσμος αγαπά τα τσιπς, αλλά φοβάται την κατανάλωσή τους. Τα προϊόντα αυτά έχουν θερμίδες, λίπη που δεν καίγονται, αλάτι με τη σέσουλα, ζάχαρη και συντηρητικά. Έπρεπε λοιπόν ν' ανοίξει μία δίοδο στον καταναλωτή, ώστε αυτός να τα αγοράσει δίχως τύψεις. Κι η δίοδος βρέθηκε. Όπως ο μάγος σου αποσπά την προσοχή, ώστε να βγάλει τον άσσο απ' το μανίκι, έτσι η διαφήμιση γεννάει εντυπώσεις. Και εδώ βρίσκεται η ουσία της υπόθεσης.
Το κοινό των εφημερίδων που φιλοξένησαν τη διαφήμιση, δεν ήταν αγράμματοι άνθρωποι. Ανάγνωση και γραφή γνωρίζουμε όλοι μας σχεδόν, οι περισσότεροι έχουμε τελειώσει το σχολείο, κι αρκετοί από μας κατέχουν και πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης. Γνωρίζουμε το πώς οι λέξεις δημιουργούν προτάσεις - αλλά αγνοούμε το πώς οι λέξεις οικοδομούνε εντυπώσεις. Τα μυστικά αυτά του λόγου, δεν διδάσκονται στα σχολεία. Η διαφήμιση, η παραγωγή ειδήσεων, η κατασκευή συμβάντων και γεγονότων με όπλο την ενημέρωση, η κάλυψη και η απόκρυψη ενός δεδομένου από ένα νέφος εντυπώσεων, είναι μια ακριβοπληρωμενη τέχνη που οι περισσότεροι αγνοούν. Ο Έλληνας είναι καχύποπτος, όπως καχύποπτος θα ήταν ο αναγνώστης της διαφήμισης για τα πατατάκια. Η καχυποψία όμως είναι ασπίδα, μονάχα όταν κάποιος έχει την δυνατότητα να ανιχνεύσει την πραγματικότητα, αλλιώς η ίδια του η ασπίδα τον καταπλακώνει. Και η πραγματικότητα, όσο πιο ζοφερή γίνεται, τόσο περισσότερο γεμίζει με τους μάγους του λόγου. Τους βρίσκει κανείς στις διαφημιστικές εταιρείες, στα γραφεία δημοσίων σχέσεων, στα μέσα ενημέρωσης, στα πολιτικά κόμματα.
Οι επικοινωνιολόγοι δεν απευθύνονται σε αγράμματους. Ο αγράμματος του παρελθόντος, γνώριζε τα προσωπικά του όρια – τα όρια που η ίδια η κοινωνία του έθετε. Ο εγγράματος του σήμερα δεν γνωρίζει τα όριά του, και γι' αυτό δεν είναι λιγότερο αδαής. Κι η νεολαία που καταναλώνει δωρεάν πληροφορία από το διαδίκτυο, έχει τον μικρότερο έλεγχο απ' όλους, στο υλικό με το οποίο οικοδομεί τις πεποιθήσεις της.
Σ' αυτήν την στήλη που σήμερα εγκαινιάζουμε, θα μας δοθεί η δυνατότητα αρκετές φορές να δούμε το πώς από αλήθειες κατασκευάζεται ένας μύθος, αλλά και πώς στην ανθρώπινη Ιστορία, ο μύθος κατάφερε να αλλάξει την ανθρώπινη πραγματικότητα. Ας μείνουμε ωστόσο στη βασική μας διαπίστωση: Όσο ένας άνθρωπος αγνοεί τον τρόπο παραγωγής των προϊόντων της επικοινωνίας, τόσο παραμένει θύμα των δημιουργών τους. Και ο πολίτης θα είναι σε θέση να κρίνει την ομιλία του πολιτικού του ηγέτη, μονάχα όταν θα είναι σε θέση να γνωρίζει το πώς γράφεται.
Αν υπάρχει πραγματικά μια ριζοσπαστική πρόταση για την Παιδεία, αυτή θα ήταν η εισαγωγή ενός μαθήματος διαφήμισης και ενημέρωσης στα σχολεία. Δεν το 'χει τολμήσει καμία χώρα στον κόσμο. Μπορούμε να το τολμήσουμε εμείς; Ναι, αρκεί να αντιληφθούμε το πόσο αναγκαίο είναι – και να το ζητήσουμε!