Παρασκευή, 26 Απριλίου 2024, 7:34:20 μμ
Τρίτη, 07 Φεβρουαρίου 2017 20:31

Μηχανισμοί και θεωρίες συνωμοσίας

Γράφει
ο Τάσος Ναούμης
παιδίατρος, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. 

 

‘’Άρνηση’’. Είναι ο τίτλος μιας νέας  ταινίας  που αφηγείται την αληθινή ιστορία μιας συναρπαστικής δικαστικής διαμάχης, που ξέσπασε το 2001. Ο σκωτσέζος Ντέβιντ Ερβινγκ  είναι συγγραφέας βιβλίων με θέμα  τον 2ου παγκόσμιο πόλεμο και το 3ο Ράιχ.  Δεινός αντισημίτης, αγαπημένος συγγραφέας  των νεοναζί,  αρνείται το ολοκαύτωμα και την οργανωμένη  εξόντωση των Εβραίων από τους Ναζί.   Η εβραϊκής καταγωγής Αμερικανίδα  ιστορικός Ντέμπορα Λίπσταντ  καταγγέλλει τους αρνητές του ολοκαυτώματος και τα ψεύδη που γράφει στα βιβλία του ο  Ερβινγκ. Ο Ερβινγ κάνει αγωγή στην Λίπσταντ  για συκοφαντική δυσφήμηση  και την υποχρεώνει  να αποδείξει  (στο δικαστήριο) αν πράγματι έγινε το ολοκαύτωμα όπως ισχυρίζονται οι Εβραίοι. Η συνεχεία επί της οθόνης…


      Η άρνηση του ολοκαυτώματος των Εβραίων  βασίζεται σε μια απλοϊκή  κεντρική ιδέα: τα στρατόπεδα εξοντώσεως  των Εβραίων δεν υπήρξαν ποτέ.  Το ολοκαύτωμα  είναι ένα εφεύρημα των σιωνιστών που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει  την δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.  Αυτοί που επέζησαν  από τα στρατόπεδα  και ισχυρίζονται ότι στα στρατόπεδα σκότωναν Εβραίους,  είναι απλά αναξιόπιστοι μάρτυρες. Ακούγεται εντελώς παράλογο. Πώς είναι δυνατόν άνθρωποι, υποτίθεται νοήμονες, να αρνούνται πεισματικά ένα ιστορικό γεγονός τέτοιων διαστάσεων;
     Το γεγονός  της συνειδητής  αμφισβητήσεως  ιστορικών γεγονότων (όπως της γενοκτονία των Εβραίων)  μπορεί να γίνει  κατανοητό μόνο εάν κατανοήσουμε το φαινόμενο της   συνωμοσιολογίας και τους μηχανισμούς που το δημιουργούν και το θρέφουν.  Αυτούς τους μηχανισμούς θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε στο σημερινό σημείωμα. Η συνωμοσιολογία  έχει διπλό  ενδιαφέρον διότι, εκτός από την άρνηση της γενοκτονίας, μπορεί επιπλέον να εξηγήσει 1) τον τρόπο που επιλέγεται το περιεχόμενο  της προπαγάνδας ορισμένων κομμάτων 2) την πολιτική συμπεριφορά και 3) τις εκλογικές επιλογές των ανθρώπων στην εποχή μας.
        Μια θεωρία συνωμοσίας κατασκευάζεται  προκειμένου  να δοθεί απάντηση σε μια απλή ερώτηση: ποιά αιτία προκάλεσε ένα δυσάρεστο  γεγονός; πχ  έναν πόλεμο, μία οικονομική κρίση, μία οικολογική καταστροφή, μία επιδημία;  Μια θεωρία συνωμοσίας γεννιέται μέσα από την βαθύτατη πεποίθηση ότι  κάθε δυσάρεστο γεγονός σχεδιάζεται και υλοποιείται από μια ισχυρή και κακόβουλη ομάδα ανθρώπων (των Εβραίων εν προκειμένω). Η ομάδα  αυτή  συμπράττει κρυφά και ενορχηστρωμένα για να βλάψει  ένα άτομο, μία ομάδα ή ακόμη και όλη η ανθρωπότητα. Για παράδειγμα δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι την επιδημία γρίπης Η1Ν1 την προκάλεσαν οι φαρμακοβιομηχανίες,  το 2009, προκειμένου να πουλήσουν εμβόλια και να πλουτίσουν.  Η πεποίθηση ότι όλα είναι οργανωμένα  από ισχυρούς αφανείς ανθρώπους  στηρίζεται σε μια άλλη πεποίθηση σύμφωνα με την οποία   όλοι μας λένε ψέματα,  όλα γίνονται πίσω από την πλάτη μας, όλοι και όλα εξαγοράζονται. Επομένως, για ένα λάτρη των θεωριών συνωμοσίας,  πίσω από κάθε γεγονός κρύβεται μια άλλη μη ορατή αλήθεια, που δεν ανακοινώνεται  από την επίσημη εξουσία,  την οποία αλήθεια  οφείλουμε  και να αποκαλύψουμε και να καταγγείλουμε.  Η συνωμοσιολογία  ανταποκρίνεται σε μια βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου, την ανάγκη του να εξηγεί και να κατανοεί τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω του.  Όταν ένα δυσάρεστο γεγονός ξεπερνάει την δυνατότητα των ανθρώπων να το κατανοήσουν, τότε αναγκάζονται να  πλάθουν  παραμύθια συνωμοσίας.   Πχ όταν δεν μπορείς να καταλάβεις και να εξηγήσεις  πώς  από την βεβαιότητα του ‘’λεφτά υπάρχουν’’ περάσαμε ταχύτατα στην πραγματικότητα της αυξημένης ανεργίας, των μειωμένων μισθών και των κουτσουρεμένων συντάξεων,   τότε ψάχνεις την εξήγηση σε συνωμοσίες. Ενδεχομένως,  εάν δεν πλάθεις  εσύ μια δική σου  ιστορία, τότε εύκολα αποδέχεσαι  τις έτοιμες ιστορίες που άλλοι ετοίμασαν για σένα.  Δεν είναι δύσκολο πχ να αποδεχτείς ότι την ελληνική οικονομική κρίση την προκάλεσαν  κάποιοι  δαιμόνιοι ισχυροί (με κάθε μυστικότητα και  για δικό τους όφελος) και ότι είναι οι δανειακές συμβάσεις (μνημόνια) που  προκάλεσαν την οικονομική κρίση.  Αυτήν την πεποίθηση δεν υπονοεί η φράση που συνεχώς επαναλαμβάνουμε:  ‘’βρε πώς μας  κατάντησαν’’;    Που σημαίνει ότι σαν λαός είμαστε απόλυτα πεπεισμένοι ότι  κάποιος άλλος (αόρατος ή απροσδιόριστος)  προκάλεσε τα δικά μας προβλήματα. Εάν  αυτός ο κάποιος  προσωποποιείται  στο όνομα της  Μέρκελ ή του  Σόιμπλε,  τότε το συνωμοσιολογικό αφήγημα γίνεται και κατανοητό και ακόμη πιο  πιστευτό. .  
     Η συνωμοσιολογία  Α) προϋποθέτει την παρουσία μιας ομάδος κακών αλλά συγχρόνως και ισχυρών και αλληλέγγυων μεταξύ τους ατόμων (το πιο εύκολο παράδειγμα είναι οι Εβραίοι).  Εάν οι αντίπαλοι-κακοί δεν είναι ισχυροί, τότε δεν ενδιαφέρουν το συνωμοσιολογικό αφήγημα. Εάν αντιθέτως  είναι  ισχυροί τότε σίγουρα  πρωταγωνιστούν σε συνωμοσίες. Την σύγχρονη εποχή η συνωμοσιολογία κατασκευάζεται  από ποικίλα υλικά που περιλαμβάνουν καχυποψία και εχθρότητα προς τις ΗΠΑ, το κράτος του Ισραήλ, τους σιωνιστές, τον καπιταλισμό, τον φιλελευθερισμό, καθώς  και αποστροφή προς τους πλούσιους, προς την Δύση, προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.  Η συνωμοσιολογία  λειτουργεί εν τέλει  ως εργαλείο αμφισβητήσεως,  καταγγελίας και δαιμονοποιήσεως  των Εβραίων και της εξουσίας (των Δυτικών χωρών κυρίως). Στην χώρα μας βασιζόμενοι σε σενάρια  συνωμοσίας κατηγορούσαμε τους Έλληνες πολιτικούς αποκαλώντας τους πουλημένους, εκπροσώπους των ξένων συμφερόντων,  γερμανοτσολιάδες και  προδότες. Β) η συνωμοσιολογία προϋποθέτει επίσης ότι απέναντι από τους κυρίαρχους του κόσμου βρίσκονται οι  φτωχοί, τα θύματα της ιστορίας, οι ’’λαοί ‘’, που επειδή καταδυναστεύονται και γι’ αυτό μέσω της συνωμοσιολογίας ιεροποιούνται.    
      Μέσα στο μυαλό των συνωμοσιολόγων τα θέματα είναι ξεκάθαρα. 1) Τίποτε δεν είναι τυχαίο, όλα τα γεγονότα κρύβουν κάποια  σκοπιμότητα. Γι΄ αυτό και όλα  εξηγούνται μέσα από μία ιστορία συνωμοσίας:  από τον θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνας  μέχρι την επανάσταση των μπολσεβίκων (και αυτήν ως εβραϊκή συνωμοσία την αναφέρουν !).            2) Αφού  τα ιστορικά γεγονότα  είναι αποτέλεσμα κρυφών κακών  προθέσεων και κακών  επιθυμιών τότε,  αυτός που ωφελείται από μια πράξη είναι και αυτός που την έχει προκαλέσει!  Is fecit cui prodest.  Επομένως, απαντώντας στην ερώτηση  ποιός ωφελήθηκε από ένα ιστορικό γεγονός, βρίσκουμε αμέσως τον ένοχο που το σχεδίασε και το πραγματοποίησε.  Με αυτήν την λογική, αφού ο Τούρκος πρόεδρος  Ερντογάν επωφελήθηκε από το αποτυχημένο πραξικόπημα που οργανώθηκε εναντίον του για να  εξοντώσει τους εχθρούς του, τότε σίγουρα αυτός οργάνωσε το πραξικόπημα εναντίον του.    3) Τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Επειδή η επίσημη ιστορία δεν μας λέει την αλήθεια, ο εναλλακτικός ιστορικός αναζητεί στο παρασκήνιο τις αόρατες αιτίες  των ορατών γεγονότων και ξεσκεπάζει την σκηνοθεσία που οργανώνουν  τα αφεντικά του κόσμου. Αυτά δηλαδή που έκανε  με τους Εβραίους και ο Ερβινγκ που προαναφέραμε.  4) Όλα συνδέονται μεταξύ τους, αλλά με κρυφές διαδικασίες. Ο εχθρός παραμένει κρυφός και γίνεται ορατός μόνο μέσω ενδείξεων. Γι’ αυτό  5) η παραμικρή λεπτομέρεια πρέπει να περάσει από το κόσκινο του ελέγχου  για να εντοπιστούν τα κενά και οι αντιφάσεις της επίσημης εκδοχής που θα δημιουργήσουν υποψίες για την εγκυρότητα της. Οι υποψίες και οι αντιφάσεις συνιστούν αποδείξεις.  Το συμπέρασμα θα εμφανιστεί με την μορφή παρατηρήσεως και αμφιβολίας και όχι ως δογματική πεποίθηση. Συχνά μάλιστα για να ενισχυθεί η πειστικότητα των ρητορικών κατασκευών χρησιμοποιείται η φράση: στην αρχή δεν το πίστευα αλλά με έπεισαν οι αποδείξεις! Η δολοφονία του Αμερικανού προέδρου Τζόν Κένεντυ, με τα κενά που παρουσιάζει η επίσημη αφήγηση, αποτελεί  ένα τέτοιο  κλασικό παράδειγμα.
    Ανθρώπους επιρρεπείς στις θεωρίες συνωμοσίας  βρίσκουμε σε όλους τους πολιτικούς χώρους αλλά κυρίως στα πολιτικά άκρα και στους λεγόμενους αντισυστημικούς. Από κοινωνικής απόψεως πρόκειται για ανθρώπους που επειδή αισθάνονται ότι βρίσκονται μακριά από τα κέντρα αποφάσεων και στο περιθώριο του συστήματος γι΄ αυτό και το πολεμούν. Από ψυχολογικής απόψεως είναι άτομα που εάν βρίσκονταν σε θέση ισχύος πιθανότατα  να έκαναν και οι ίδιοι  τις πράξεις για τις οποίες κατηγορούν το σύστημα.  Θεωρίες συνωμοσίας υποθάλπουν σε διεθνές επίπεδο γοητευτικοί  επαγγελματίες του είδους όπως ο Pierre Bourdieu, Jean Ziegler και φυσικά ο Noam Chomsky.  
      Οι συνωμοσιολόγοι στηρίζονται στις παρακάτω αρχές για να κατασκευάσουν  μια ιστορία συνωμοσίας: 1) Για να γίνουν οι φήμες πιστευτές πρέπει να είναι εύκολο να τις φανταστείς, εύκολο να τις περιγράψεις  και  εύκολο να τις απομνημονεύσεις.  2) Είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείς ένα ξεκάθαρο ψέμα παρά μια περίπλοκη αλήθεια πχ για όλα τα δεινά της Μέσης Ανατολής φταίνε οι Εβραίοι σιωνιστές και οι Αμερικανοί. Πιο σαφές και πιο κατανοητό δεν γίνεται!  3) Ένα ψέμα γίνεται  πιστευτό  όταν αποκαλύπτει τα  συμφέροντα  μιας ισχυρής ομάδας. Πχ η Αμερικανική κυβέρνηση γνώριζε ότι θα γίνει η επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ της Χαβάης (Δεκέμβριος 1941) αλλά δεν έκανε τίποτε για να τη αποτρέψει. Γιατί; Για  να αναγκαστεί η Αμερική να μπει στον πόλεμο ούτως ώστε  να πλουτίσουν οι Αμερικανοί έμποροι όπλων. 4) Μια ιδέα  υιοθετείται  ως αληθινή  όταν φαίνεται να  επιβεβαιώνεται  από κάποια γεγονότα. Πχ  το έιτζ το δημιούργησαν οι  λευκοί Αμερικανοί  ετερόφυλοι  με ρατσιστικά κίνητρα για να εξοντώσουν  τους μαύρους φτωχούς  (αφρικανούς) και τους ομοφυλόφιλους.  Άρα αφού το  έιτζ προσβάλει τους φτωχούς μαύρους (γεγονός που ανταποκρίνεται στην αλήθεια) τότε και το πρώτο σκέλος της ιδέας αποδεικνύεται ως αληθές.  5) Όταν το συμπέρασμα μιας ιστορίας  είναι  χρήσιμο,  τότε δεν υπάρχει ανάγκη για επαλήθευση. πχ το τρομοκρατικό κτύπημα της  11ης Σεπτεμβρίου (με την καταστροφή των δίδυμων πύργων)  ήταν  μια υπόθεση ενορχηστρωμένη από την CIA  και την Αμερικανική κυβέρνηση, σκοπός της οποίας ήταν να δικαιολογηθεί μια στρατιωτική επέμβαση των ΗΠΑ στον μουσουλμανικό κόσμο. Αυτό πίστευε το 22% των Καναδών (το 49% των Νεοϋορκέζων πίστευε ότι η Αμερικανική κυβέρνηση γνώριζε τι θα συμβεί, αλλά αδράνησε).   Στο συνωμοσιολογικό αφήγημα της 11ης Σεπτεμβρίου έχουμε μια διπλή χρησιμότητα: αφ’ ενός  επιβεβαιώνεται η θέση ότι οι ΗΠΑ είναι μια διαβολική ιμπεριαλιστική δύναμη (οι ισχυροί-κακοί της ιστορίας) και αφ’ ετέρου  ενισχύεται η φιλική προς τους μουσουλμάνους  προκατάληψη σύμφωνα με την οποία οι μουσουλμάνοι είναι τα αθώα θύματα που κατηγορούνται αδίκως ως τρομοκράτες (αυτό πίστευε το 78% των μουσουλμάνων των αραβικών κρατών για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου).
     Όποιος πιστεύει σε συνωμοσίες βλέπει γύρω του μόνο πλεκτάνες. Δεν εξηγεί απλώς  ένα ενοχλητικό φαινόμενο αλλά συγκροτεί και ένα  κατηγορητήριο. Δεν ερμηνεύει απλώς τα γεγονότα αλλά  στιγματίζει  και κατηγορεί  τους θεωρούμενους  ως υπευθύνους.  Γι΄αυτόν τον λόγο η συνωμοσιολογία είναι πολύτιμο εργαλείο στα χεριά δαιμόνιων πολιτικών.  Βοηθάει τους λαϊκιστές πολιτικούς να δικαιολογούν  τα σφάλματα και τις ανεπάρκειες τους προσποιούμενοι ότι πολεμούν εναντίον  ορατών και αοράτων εχθρών  που δήθεν επιβουλεύονται τον λαό τους  (το ζούμε εν αφθονία με τον Σύριζα). Τα δε ολοκληρωτικά καθεστώτα (πχ οι Ναζί) με όπλο την συνωμοσιολογία  κατασκευάζουν  εχθρούς (πχ τους Εβραίους)  για να αθωώνονται για τα εγκλήματα που διέπραξαν εις βάρος τους  (γενοκτονία) με βάση την λογική που λέει: τέτοιοι που είναι (οι Εβραίοι) καλά τους κάνανε! Όμως τα εγκλήματα που διέπραξαν οι Ναζί κατά των Εβραίων δεν γίνεται να διαγραφούν από την ιστορία, πάρα την αντίθετη γνώμη των συνωμοσιολόγων και  των Νεοναζί συμμάχων τους.  
Μπορεί στο πλαίσιο του πλουραλισμού και της πολυφωνίας  ο κάθε άνθρωπος να έχει το δικαίωμα να ερμηνεύει τα γεγονότα με τον δικό του διαφορετικό τρόπο και να εκφράζει την δική του διαφορετική άποψη. Η συνειδητή όμως αποσιώπηση ή απόκρυψη εγκληματικών πράξεων είναι ομολογία συνενοχής στο έγκλημα.

Πηγή: Pierre-André Taguieff : Σύντομη πραγματεία περί συνωμοσιολογίας. Εκδόσεις Πατάκη 2016