Τα περίπτερα αυτά ήταν ξύλινα, σε σχήμα ορθογωνίου παραλληλεπιπέδου με βάση περίπου ενός τετραγωνικού μέτρου και μεγάλο ύψος. Στο επάνω μέρος τους καλύπτονταν με πυραμοειδή στέγη που κατέληγε σε αιχμή ή σε σφαίρα ενώ γύρω στη βάση της στέγης υπήρχε λούκι με άφθονα στολίδια, όπως βλέπουμε σε παλιά ταχυδρομικά δελτάρια.
Μετά τους βαλκανικούς πολέμους συστάθηκε επιτροπή για την περίθαλψη άπορων οικογενειών που μέλη τους είχαν σκοτωθεί στον πόλεμο ή είχαν καταστεί ανίκανα για εργασία, η οποία προνόησε για την κατασκευή περιπτέρων που θα παραχωρούνταν στις οικογένειες αυτές και ψηφίστηκε ο ν.252/1914 «περί κατασκευής περιπτέρων εν ταις δημοσίαις και δημοτικαίς πλατείαις και οδοίς των πόλεων υπέρ των τραυματιών του πολέμου».
Άδειες περιπτέρων συνέχισαν να δίνονται και μετά το 1922 στους ανάπηρους πολεμιστές και στους συγγενείς των θυμάτων πολέμου με βάση το Ν.Δ «περί εξευρέσεως εργασίας και προστασίας θυμάτων πολέμου» της 2-6-1923. Την εποχή εκείνη η λειτουργία των περιπτέρων θεωρήθηκε μια προσωρινή λύση ανακούφισης των θυμάτων των πολεμικών συρράξεων αφού οι κατασκευές αυτές σύντομα επρόκειτο να απομακρυνθούν, όπως προέβλεπε το Ν.Δ της 17 Ιουλ./16 Αυγ. 1923 «Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών», όπου γραφόταν ότι «δύναται προσωρινώς να συνεχισθή η επί των κοινοχρήστων χώρων των πόλεων κλπ. εγκατάστασις περιπτέρων αναπήρων τραυματιών πολέμου κατά τας διεπούσας ταύτα σχετικάς διατάξεις και να παραμένωσι τα ήδη εγκατασταθέντα τοιαύτα μέχρις ου δια Β.Δ/τος, προκληθησομένου προτάσει των υπουργών Συγκοινωνίας και Υγιεινής, Προνοίας κλπ. διαταχθή η βαθμιαία ή και συνολική άρσις αυτών». Οι προβλέψεις αυτές δεν επαληθεύτηκαν αφού στα επόμενα χρόνια η χώρα βρέθηκε στη δίνη νέων πολέμων που δημιούργησαν εκατοντάδες αναπήρων.
Στο Κιλκίς τα ονόματα των παλιών περιπτερούχων τα βρίσκουμε σε Εμπορικό Οδηγό του 1937-38 και ήταν οι: Βαφειάδης Δημήτριος, Μαρίντσης Κωνσταντίνος, Ξανθόπουλος Ευστάθιος, Τζόβα Δέσποινα, Τσιρέλλης Τριαντάφυλλος. Σε αδημοσίευτο κατάλογο του Δημήτρη Νικοπολιτίδη για την περίοδο 1917-1945 αναφέρονται οι Κυνηγόπουλος Μύρων, Φωτιάδης Φώτιος, Χαραλαμπίδης Αλέξανδρος. Το πιο γνωστό περίπτερο ήταν του Κώστα Μαρίντση, ανάπηρου της μικρασιατικής εκστρατείας που το διατηρούσε με τη βοήθεια της γυναίκας του Μαριάνθης Βελίκη στη συμβολή 21ης Ιουνίου και λεωφόρου Νίκης (Βενιζέλου) και ήταν τοπόσημο της προπολεμικής πόλης, όπως γράφει ο Σταύρος Λίβας: «Η «παπαδιά» μαζί με το περίπτερο του Μαρίντση στο πάνω μέρος του κεντρικού δρόμου, αποτελούσαν τα «ορόσημα» μέσα στα οποία, κάθε βράδυ και σ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, εκινείτο η ζωντανή παλίρροια της «βόλτας».
Το δικαίωμα εκμετάλλευσης περιπτέρων επεκτάθηκε αργότερα και στους αναπήρους της ειρηνικής περιόδου σύμφωνα με το ν.1370 της 25 Φεβρουαρίου/13 Απριλίου 1944 «Περί ρυθμίσεως αναπηρικών ζητημάτων». Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και του Εμφυλίου, που είχαν δημιουργήσει πλήθος αναπήρων, άρχισαν να δίνονται με μεγαλύτερη ευκολία άδειες εκμεταλλεύσεως περιπτέρου. Η άδεια αυτή χορηγούνταν με απόφαση Επιτροπής που την αποτελούσαν: α) ο Διευθυντής της Νομαρχίας ως πρόεδρος β) ένας αξιωματικός της Αστυνομίας Πόλεων ή της Χωροφυλακής. γ) ο προϊστάμενος του πολεοδομικού γραφείου του Νομού δ) ένας Δημοτικός ή Κοινοτικός υπάλληλος και ε) ένας ανάπηρος που υποδεικνυόταν από την οργάνωση αναπήρων και θυμάτων πολέμου του νομού. Ο κάτοχος μιας άδειας, εφόσον αποδείκνυε ότι δεν μπορούσε να δουλέψει ο ίδιος, ανέθετε σε κάποιον άλλον τη διαχείριση του περιπτέρου. Εννοείται ότι για την εξασφάλιση της άδειας ο ενδιαφερόμενος έπρεπε να είναι με τη «σωστή πλευρά της ιστορίας», γιατί στη μεταπολεμική Ελλάδα και με 100% αναπηρία αλλά χωρίς πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων ούτε περίπτερο δε μπορούσες ν’ ανοίξεις.
Την εποχή αυτή αλλάζει και η μορφή του περιπτέρου, που απλοποιείται και μοιάζει κυριολεκτικά με κουτί. Ελάχιστα περίπτερα διατηρούν την πυραμοειδή στέγη που αντικαθίσταται με δώμα το οποίο περιβάλλεται με διαφημιστικές ταμπέλες που καταλαμβάνουν όλο το μήκος των όψεων του περιπτέρου. Ταυτόχρονα αποκτούν συρτά ρολά που όταν κλείνει το περίπτερο τα κατεβάζει ο περιπτεράς για να προστατεύσει το εμπόρευμα του από τους διαρρήκτες. Το χρώμα τους, μεταξύ του κίτρινου και του καφέ, είναι χαρακτηριστικό, ενώ αργότερα θα αρχίσουν να τοποθετούνται τέντες από καραβόπανο που κάλυπταν μόνο την κύρια όψη του περιπτέρου.
Τα πωλούμενα είδη στα περίπτερα
Σύμφωνα με Ν.2805 της 7/13-4-54 στα περίπτερα πωλούνταν τα εξής είδη: «Προϊόντα καπνοβιομηχανίας, είδη καπνιστού εν γένει, εφημερίδες και περιοδικά παντός τύπου, έντυπα εν γένει, παιγνιόχαρτα, γραμματόσημα, χαρτόσημα και ένσημα παντός είδους γραφική ύλη εν γένει, σχολικά είδη, κάρτ ποστάλ, είδη ξυρίσματος εν γένει, οδοντόπασται και βουρτσάκια οδόντων, σάπωνες αρωματικοί, καλλυντικά και είδη αρωματοποιίας, βάμβαξ υδρόφιλος, παυσίπονα, κινίνη και πενικιλλίνη εις παστίλιες, είδη σοκολατοποιίας, κουλουροποιίας, σάντουϊτς και ζαχαρώδη εν γένει προϊόντα συσκευασμένα ή κονσερβοποιημένα, ομματουάλια ηλίου και σκελετοί αυτών, φωτογραφικά είδη εν γένει, είδη παιγνιδίων, αναψυκτικά εν γένει (υπό την προϋπόθεσιν ως προς τα τελευταία ταύτα της τηρήσεως των αναγκαίων όρων υγιεινής κατά τας κειμένας διατάξεις) είδη κιγκαλερίας (πλην βαρέων αντικειμένων) και ψιλικά εν γένει».
Τα εμπορεύματα που είχε ο περιπτεράς στο μικροσκοπικό του κατάστημα ανέρχονταν σε εκατοντάδες ακόμη και χιλιάδες εάν επρόκειτο για περίπτερο της πόλης ή σε μερικές δεκάδες αν ήταν περίπτερο εγκατεστημένο σε χωριό. Τα περισσότερα αντικείμενα, ειδικά αυτά που είχαν αξία, βρίσκονταν σε ράφια στον εσωτερικό χώρο του περιπτέρου ενώ οι σοκολάτες, οι τσίχλες, οι καραμέλες, οι καρτ - ποστάλ ήταν εκτεθειμένες εξωτερικά. Στην πρόσοψη του περιπτέρου ήταν κρεμασμένες με μανταλάκια, εφημερίδες και περιοδικά, τα πρωτοσέλιδα των οποίων προξενούσαν το ενδιαφέρον των περαστικών. Τη δεκαετία του ‘70 έξω από το περίπτερο υπήρχε η ογκώδης, κόκκινου συνήθως χρώματος, τηλεφωνική συσκευή και ο περιπτεράς εισέπραττε το αντίτιμο του τηλεφωνήματος από ένα μικρό παραθυράκι. Αν πελάτης ξεκινούσε να φύγει χωρίς να πληρώσει ο περιπτεράς τον ειδοποιούσε χτυπώντας το τζάμι με ένα κέρμα.
Οι πελάτες πλήρωναν τοις μετρητοίς και ο περιπτεράς πάντοτε ζητούσε κέρματα. Το επάγγελμα του ήταν αρκετά επικερδές, αφού όλα σχεδόν τα είδη άφηναν ένα σημαντικό ποσοστό κέρδους. «Όλα τα είδη των περιπτέρων», γράφει ο Ηλίας Πετρόπουλος, «αφήνουν ένα κέρδος κυμαινόμενο μεταξύ 30-60%. Εξαιρούνται τα τσιγάρα, τα σπίρτα, τα γραμματόσημα και οι εφημερίδες. Αλλά αυτά τα τέσσερα είδη προσελκύουν τους πελάτες. Αρκετά κέρδη αφήνουν και τα τηλεφωνήματα, αφού ο περιπτεράς τα χρεώνει στην διπλή τιμή. Ο περιπτεράς τροφοδοτείται με νέο εμπόρευμα από ειδικούς πλασιέ, που γυρίζουν από περίπτερο σε περίπτερο και εκτελούν παραγγελίες».
Ο περιπτεράς και η εργασία του
Τα περισσότερα περίπτερα λειτουργούσαν τις συνηθισμένες ώρες λειτουργίας των καταστημάτων, ενώ κάποια από αυτά παρέτειναν τη λειτουργία τους και τις νυχτερινές ώρες, πράγμα σωτήριο για τους θεριακλήδες που τους είχαν τελειώσει τα τσιγάρα. Σε αυτές τις περιπτώσεις το περίπτερο λειτουργούσε με διπλή βάρδια και τον περιπτερά αντικαθιστούσε ένας υπάλληλος ή κάποιος συγγενής του.
Ο περιπτεράς εργαζόταν κάτω από δυσμενείς συνθήκες, αφού ήταν αναγκασμένος να δουλεύει στριμωγμένος σε μια καρέκλα στον στενό χώρο του περιπτέρου. Το χειμώνα προσπαθούσε να ζεσταθεί με μια μικρή σόμπα, που το μπουρί της έβγαινε από τη στέγη του περιπτέρου. Το καλοκαίρι η κατάσταση ήταν απελπιστική, καθώς ο καλοκαιρινός ήλιος μετέτρεπε το περίπτερο σε καμίνι και έτσι ο περιπτεράς άφηνε ανοιχτό το μικρό και χαμηλό πορτάκι, που είχε πλάτος γύρω στα 60 εκ και ύψος γύρω στο 1.20μ, από το οποίο μπαινόβγαινε πάντα σκυφτός.
Ο περιπτεράς καθόταν πάντοτε στραμμένος προς την κύρια πλευρά του περιπτέρου που έβλεπε στο δρόμο και συναλλασσόταν με τους πελάτες του από το μικρό παραθυράκι απ’ όπου παρακολουθούσε τα πάντα. Όχι μόνο παρακολουθούσε αλλά γνώριζε και τα πάντα, από την τοποθεσία ενός δρόμου ή ενός καταστήματος για την οποία τον ρωτούσαν οι περαστικοί μέχρι τις πολιτικές απόψεις των πελατών του, τις οποίες γνώριζε από τις εφημερίδες που διακινούσε.
Το ψυχογράφημα του περιπτερά και πλευρές του επαγγέλματος του σκιαγραφεί ο μέγας λαογράφος μας Ηλίας Πετρόπουλος στο κείμενο του «Το ελληνικό περίπτερο», που γράφτηκε το 1976. «Ο περιπτεράς καταλήγει ένα νευρικό και, κάποτε, πικρόχολο άτομο. Αν του ζητήσεις γραμματόσημα γκρινιάζει (γιατί τα γραμματόσημα αφήνουν κέρδος μόνο 5%). Αν του ζητήσεις να σου κάνει λιανά σου απαντάει αρνητικά (ενώ πάντα έχει κέρματα). Αλλά ο περιπτεράς διαθέτει και μιαν επαγγελματική ευγένεια. Οι Έλληνες περιπτεράδες, αν τους ζητήσεις κάποιαν εφημερίδα της Αριστεράς, την διπλώνουν επιμελώς, έτσι που να μην φαίνεται ο τίτλος της (ως γνωστόν, στην Ελλάδα, εδώ και πολλές δεκαετίες βασιλεύει - φανερά ή κρυφά – η τρομοκρατία). Επίσης, αν ζητήσεις προφυλακτικά σου τα δίνουν στην χούφτα, για να μην καταλάβουν οι άλλοι πελάτες τι αγοράζεις.
Τα αυτοκίνητα και οι κλέφτες είναι οι εχθροί του περιπτερά. Οι στατιστικές αποδεικνύουν πως οι Έλληνες οδηγοί είναι οι χειρότεροι οδηγοί του κόσμου. Επιπλέον, έχουν την αλλόκοτη συνήθεια να ανεβαίνουν στο πεζοδρόμιο (μαζί με το αυτοκίνητό τους) γκρεμίζοντας εν ανάγκη και κάποιο περίπτερο. Ο περιπτεράς αμύνεται κατά των αυτοκινήτων στήνοντας γύρο στο περίπτερο οδοφράγματα. Κάθε ελληνικό περίπτερο που σέβεται τον εαυτό του προφυλάσσεται με κοντόχοντρες κολόνες».
Δεν ήταν μόνο τα αυτοκίνητα αλλά ένα περίπτερο ήταν πιθανό να υποστεί ζημιές ακόμη κι από … ένα τανκ, όπως συνέβη με το περίπτερο του Μαρίντση κατά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στο Κιλκίς στις 8 Απριλίου 1941. Στο βιβλίο του «Μνήμες μιας εποχής» (1988) ο Λύσανδρος Φάσσος γράφει σχετικά: «Το περίπτερο του Κώστα του Μαρίντση, ταρακουνημένο, έγερνε δίπλα, σανίδια, τζάμια σπασμένα. Όντας πάνω στη στροφή θα του την είχε δώσει κανένα από κείνα τα βαριά γερμανικά οχήματα και τόχε ξετινάξει. (Από τότε ο Κώστας έβαζε κάτι όγκος στο πλάι, πίσω για ασφάλεια μέχρι που μετακινήσανε, πρόσφατα, τα περίπτερα πιο μέσα)». Κι’ επειδή «το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον» το περίπτερο του ξανάγινε στόχος οχημάτων και μάλιστα ένα φορτηγό το 1978 έπεσε πάνω του και το γκρέμισε.
Τα περίπτερα του Κιλκίς, βέβαια, και μιλάω γι’ αυτά στο κέντρο της πόλης «από φανάρι σε φανάρι» που λέμε, δεν εξαφανίστηκαν από κάποιον ατζαμή οδηγό αλλά για τις ανάγκες της ανάπλασης, που κάποια στιγμή θα δούμε. Η αλήθεια είναι ότι η ύπαρξη τους με συνοδευτικά ψυγεία και σταντ που καταλάμβαναν σημαντικό χώρο των πεζοδρομίων δυσκόλευε την κυκλοφορία των πεζών αλλά αυτά τα μικροσκοπικά καταστήματα, που είχαν απ’ όλα και για όλους, εμένα θα μου λείψουν. Όπως μου έχουν λείψει και οι παλιοί περιπτεράδες που τους γνώριζα με το μικρό τους όνομα και γνώριζαν κι’ αυτοί για μένα ουκ ολίγα. «Τι καπνό φουμάρω» ως προς τις πολιτικές μου απόψεις εξαιτίας της εφημερίδας που αγόραζα ακόμη και πώς πάνε τα «αισθηματικά» μου καθώς όλο και θα κρυφάκουγαν τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις με το «πρόσωπο» που διακινδύνευα να κάνω από το τηλέφωνο του περιπτέρου τους όταν οι ουρές στους τηλεφωνικούς θαλάμους του ΟΤΕ ήταν μεγάλες. Σίγουρα πάντως γνώριζαν τη μάρκα τσιγάρων που κάπνιζα και μου έδιναν το πακέτο πριν καν προλάβω να τους πως καλημέρα. Ο Αντώνης μάλιστα μου’ δινε και τα ρέστα πριν του δώσω το καφετί χαρτονόμισμα και ο Πέπης με αντιμετώπιζε πάντα με χαμόγελο, ακόμη κι όταν τον ταλαιπωρούσα γιατί δεν είχα ψιλά. Άλλες εποχές θα μου πείτε. Τότε οι κάτοικοι αυτής πόλης γνωριζόμασταν και ίσως και νοιαζόμασταν ο ένας για τον άλλον. Τώρα….
ΦΩΤΟ
- Περίπτερο ιδιοκτησίας Βασιλειάδου Στεργιανής. Ο γιος της Βασίλης ήταν θύμα της μικρασιατικής εκστρατείας.
- Ο Κώστας Μαρίντσης το 1950. Η ταμπέλα στην κύρια όψη προς την 21ηςΙουνίου γράφει ανάπηρος πολέμων 1912-22.
- Το περίπτερο απέναντι από το δημοτικό Κήπο το 1952.
- Δεκαετία 1960. Το περίπτερο της Μαρίας Δουλκερίδου επί της 21ηςΙουνίου στο ύψος του Νοσοκομείου. Πίσω το κτίριο του ΠΙΚΠΑ που ανεγείρεται.
Περισσότερα άρθρα και φωτογραφίες στην ιστοσελίδα και στο fb του τεχνικού γραφείου K4station.
