Η έκθεση «Ένας φαύλος κύκλος: Η αποτυχία των ευρωπαϊκών πολιτικών στην κεντρική Μεσόγειο» αποκαλύπτει ότι, μετακυλίοντας το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης σχετικά με την έρευνα και διάσωση στις ΜΚΟ και αυξάνοντας την συνεργασία με την ακτοφυλακή της Λιβύης, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν αποτρέπουν τους πνιγμούς και κλείνουν τα μάτια σε κακοποιήσεις, όπως βασανιστήρια και βιασμούς.

Οι υπουργοί της ΕΕ που θα συναντηθούν στο Ταλίν την Πέμπτη πρόκειται να συζητήσουν νέες προτάσεις που θα επιδεινώσουν μια ήδη δυσχερή κατάσταση. «Αντί να ενεργήσουν με κίνητρο να σώσουν ζωές και να προσφέρουν προστασία, οι ευρωπαίοι υπουργοί που συναντώνται σήμερα δίνουν, με επαίσχυντο τρόπο, προτεραιότητα σε απερίσκεπτες συμφωνίες με τη Λιβύη σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να αποτρέψουν πρόσφυγες και μετανάστες από το να φτάσουν στην Ιταλία», δήλωσε ο Τζον Νταλχιούζεν, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για την Ευρώπη. «Τα ευρωπαϊκά κράτη έχουν σταδιακά εγκαταλείψει την επιλογή μιας στρατηγικής με επίκεντρο την έρευνα και διάσωση που μείωνε τη θνησιμότητα στη θάλασσα, επιλέγοντας μια στρατηγική που οδηγεί χιλιάδες σε πνιγμούς και έχει αφήσει απελπισμένους άνδρες, γυναίκες και παιδιά παγιδευμένους στη Λιβύη και εκτεθειμένους σε τρομακτικές κακοποιήσεις».

Τα μέτρα που εφαρμόστηκαν από τους ηγέτες της ΕΕ για την ενίσχυση της έρευνας και διάσωσης στην κεντρική Μεσόγειο τον Απρίλιο του 2015 είχαν μειώσει δραματικά τους θανάτους στη θάλασσα. Ωστόσο αυτή η στρατηγική επιλογή, κατά την οποία πολλές χώρες παρείχαν περισσότερες σωστικές λέμβους πλησιέστερα των χωρικών υδάτων της Λιβύης, δεν κράτησε πολύ. Αντίθετα, οι κυβερνήσεις της ΕΕ εστιάζουν πλέον στην εξάρθρωση διακινητών και στην αποτροπή της αναχώρησης βαρκών από την Λιβύη _ μια αποτυχημένη στρατηγική που οδήγησε σε ολοένα και πιο επικίνδυνες διαδρομές και στον τριπλασιασμό του ποσοστού θνησιμότητας, από 0,89% το δεύτερο εξάμηνο του 2015 σε 2,7% το 2017.

Οι αλλαγές στις πρακτικές των διακινητών και η αυξανόμενη χρήση ακατάλληλων πλοιαρίων με πλήρη έλλειψη εξοπλισμού ασφαλείας κατέστησαν τη θαλάσσια διέλευση ακόμη πιο επικίνδυνη. Ωστόσο, παρά την άνοδο των θανάτων _ περισσότεροι από 2.000 από τον Ιανουάριο _ η ΕΕ αποτυγχάνει να αναπτύξει μια αποκλειστικά ανθρωπιστική επιχείρηση με επαρκείς πόρους κοντά στα χωρικά ύδατα της Λιβύης. Αντιθέτως, η συνεργασία επικεντρώνεται στην ενίσχυση των ικανοτήτων της ακτοφυλακής της Λιβύης για την καλύτερη αποτροπή των αναχωρήσεων και την πραγματοποίηση αναχαιτίσεων.

Οι αναχαιτίσεις από την ακτοφυλακή της Λιβύης συχνά θέτουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες σε κίνδυνο. Οι επιχειρησιακές τεχνικές τους δεν πληρούν τις βασικές προϋποθέσεις ασφαλείας και μπορεί να οδηγήσουν σε πανικό και καταστροφικά ναυάγια.

Υπάρχουν επίσης σοβαρές κατηγορίες ότι τα μέλη της ακτοφυλακής συνεργάζονται με τους διακινητές και στοιχεία ότι εκμεταλλεύονται πρόσφυγες και μετανάστες. Μέλη της ακτοφυλακής της Λιβύης έχουν πυροβολήσει βάρκες και έκθεση του ΟΗΕ τον περασμένο μήνα ανέφερε ότι «είχαν άμεση συμμετοχή στη βύθιση πλοίων που μετέφεραν πρόσφυγες και μετανάστες με τη χρήση πυροβόλων όπλων».

Ένας Νιγηριανός, ο οποίος εντοπίστηκε μαζί με άλλους 140 σε μια βάρκα που γέμιζε νερό επί εννέα ώρες, δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Όλοι μας προσευχόμασταν. Όταν είδα τα φώτα [της λέμβου διάσωσης] σκέφτηκα: μακάρι να μην είναι η αστυνομία της Λιβύης».

Ένας άνδρας από το Μπαγκλαντές δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία τι συνέβη μετά την περισυλλογή του από την ακτοφυλακή της Λιβύης: «Ήμασταν 170 μέσα σε μια φουσκωτή βάρκα. Μας πήγαν πίσω στη φυλακή και μας ζήτησαν περισσότερα χρήματα. Μας είπαν: Αν πληρώσετε, κανείς δεν θα σας σταματήσει αυτή τη φορά, επειδή είμαστε η ακτοφυλακή... Οι φυλακές της Λιβύης είναι απλά κόλαση».

Η συνεργασία της ΕΕ και η εκπαίδευση της ακτοφυλακής της Λιβύης πραγματοποιείται προς το παρόν χωρίς την ύπαρξη ενός επαρκούς συστήματος λογοδοσίας ή κατάλληλου πλαισίου για την παρακολούθηση της συμπεριφοράς και της απόδοσής τους. Όσοι διασώζονται από την ακτοφυλακή επιστρέφονται στη Λιβύη, όπου κρατούνται και βασανίζονται και όπου δεν υπάρχει νομοθεσία ή σύστημα για το άσυλο. Αυτοί που είναι παγιδευμένοι στη Λιβύη είναι ευάλωτοι σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κακοποιήσεις συμπεριλαμβανομένων δολοφονιών, βασανιστηρίων, βιασμών, απαγωγών, καταναγκαστικής εργασίας και αυθαίρετης και αόριστης κράτησης σε σκληρές, απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες.

Ένας άνδρας από τη Γκάμπια δήλωσε στη Διεθνή Αμνηστία: «Πέρασα τρεις μήνες στη φυλακή... Κοιμάσαι κολλημένος σαν σαρδέλα στο κελί, ξαπλωμένος στο πλάι, διότι δεν υπάρχει χώρος. Σε χτυπάνε αν δεν ξαπλώσεις με τον σωστό τρόπο. Το νερό για την τουαλέτα ήταν αυτό που πίναμε... Είδα τρία άτομα να βασανίζονται όσο εγώ ήμουν στη φυλακή. Ένα αγόρι πέθανε κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων... Χτυπούν τους φυλακισμένους με σωλήνες. Χτύπησαν κι εμένα μια νύχτα».

Οι συμφωνίες συνεργασίας που αποσκοπούν στη βελτίωση των ικανοτήτων έρευνας και διάσωσης της ακτοφυλακής της Λιβύης πρέπει να έχουν ως προϋπόθεση την άμεση βελτίωση της ποιότητας των παρεμβάσεων της ακτοφυλακής καθώς και την πλήρη λογοδοσία της αναφορικά με τις κακοποιήσεις για τις οποίες διαπιστώνεται ότι ευθύνεται. Οι συμφωνίες αυτές πρέπει επίσης να επιμένουν στη μεταφορά εκείνων που διασώθηκαν σε σκάφη που θα τους οδηγήσουν σε χώρες που μπορούν να εγγυηθούν την ασφάλεια και τις ανάγκες προστασίας τους.

«Αν το δεύτερο εξάμηνο του τρέχοντος έτους συνεχιστεί όπως το πρώτο και δεν ληφθούν επείγοντα μέτρα, το 2017 τείνει να καταστεί το πιο φονικό έτος για την πιο θανατηφόρα διαδρομή μετανάστευσης στον κόσμο. Η ΕΕ πρέπει να επανεξετάσει την συνεργασία της με την παντελώς δυσλειτουργική ακτοφυλακή της Λιβύης και να διαθέσει περισσότερα σκάφη εκεί όπου τα χρειάζονται απεγνωσμένα», είπε ο Τζον Νταλχιούζεν. «Σε τελική ανάλυση, ο μόνος βιώσιμος και ανθρώπινος τρόπος να μειωθεί ο αριθμός των ανθρώπων που διακινδυνεύουν να κάνουν τέτοια επικίνδυνα ταξίδια είναι το άνοιγμα ασφαλέστερων και νόμιμων διόδων για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, ώστε να φτάνουν στην Ευρώπη».