Σεβασμιότατε, κύριε Δήμαρχε, κύριοι εκπρόσωποι των στρατιωτικών και πολιτικών υπηρεσιών, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες.
Βρισκόμαστε σήμερα εδώ, για να τιμήσουμε τη μνήμη αυτών που, πριν από 80 χρόνια, αγωνίστηκαν έναν οριακό αγώνα, «τον πιο επικίνδυνο της ιστορίας τους», για το ιδανικό της ελευθερίας. Είναι δύσκολο για το σημερινό ομιλητή να εκφωνήσει έναν πανηγυρικό αντάξιο των γεγονότων του 1940. «Το έπος του ‘40», «η ηρωική αντίσταση των Ελλήνων», «το ΟΧΙ του ελληνικού λαού»… πομπώδεις φράσεις που διαβάσαμε και μάθαμε από τα ιστορικά εγχειρίδια και με τις οποίες προσπαθούμε, συχνά μάταια, να διδάξουμε τους μικρότερους. Μάταια, διότι 80 χρόνια μετά έχουν καταντήσει απλώς λόγια, στερημένα από τη συγκίνηση που άλλοτε συνόδευε την αναφορά στα σχετικά γεγονότα. Ίσως, μόνο η αμεσότητα της ανθρώπινης μαρτυρίας, με τη μορφή λογοτεχνικού κειμένου ή προφορικής διήγησης υπέργηρων πια πολεμιστών, μπορεί να εκφράσει παραστατικά τα γεγονότα και τα συναισθήματα των ημερών του 1940-1941. Τις δυσκολίες και τη φρίκη του πολέμου: το χιόνι, τη λάσπη, την πείνα, πράγματα που σίγουρα δεν ανέφεραν «τα χαρτιά με τις ειδήσεις του κόσμου».
Παράλληλα όμως τη χαρά, την υπερηφάνεια για τη νίκη, την ελπίδα ότι το χειρότερο δε θα έρθει. Ύστερα πάλι την ανησυχία, την απογοήτευση, τον τρόμο μπροστά στη γερμανική υπερδύναμη, την οποία οι γενναίοι πολεμιστές του ’40 ήταν ανθρωπίνως αδύνατον να εμποδίσουν.
Επειδή όμως σήμερα μας λείπει η πολυτέλεια της αφήγησης του αυτόπτη μάρτυρα, θα αρκεστούμε σε μια ιστορική αναδρομή, ελπίζοντας ότι αυτό θα βοηθήσει να θυμηθούμε τα γεγονότα και να εκτιμήσουμε την αξία εκείνου του αγώνα για την ελευθερία.
Οκτώβριος 1940. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, αποτέλεσμα της επεκτατικής πολιτικής του ναζιστικού κόμματος της Γερμανίας και του φασιστικού της Ιταλίας, έχει ξεσπάσει ήδη από το Σεπτέμβριο του 1939.
Η Πολωνία, η Δανία, η Ολλανδία, ακόμη και η άλλοτε υπερδύναμη Γαλλία έχουν σαρωθεί από τα γερμανικά στρατεύματα. Οι Άγγλοι αγωνίζονται μόνοι να προστατεύσουν την ακεραιότητα της πατρίδας τους. Στη Βαλκανική η κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς και οι ασεβείς και προκλητικές ενέργειες εις βάρος της Ελλάδας φανερώνουν τα επεκτατικά σχέδια και τα ρωμαϊκά όνειρα του Μουσολίνι. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός πρεσβευτής κόμης Γκράτσι επιδίδει στην ελληνική κυβέρνηση τελεσίγραφο, με το οποίο η Ιταλία ζητά ελεύθερη δίοδο των στρατευμάτων της από τα ελληνικά εδάφη. Η άρνηση του τότε κυβερνήτη της χώρας Ιωάννη Μεταξά εξέφραζε πρωτίστως το αίσθημα της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Τους μήνες που θα ακολουθήσουν θα γραφτεί μια από τις πιο ένδοξες και παράλληλα τις πιο τραγικές σελίδες της ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού. Νέοι από όλα τα σημεία της Ελλάδας θα στρατολογηθούν, για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Άνθρωποι απλοί και φτωχοί, όπως απλή και φτωχή ήταν και η πατρίδα τους. Άνθρωποι που όμως θα αγωνιστούν γενναία για να αντιμετωπίσουν τον κατά πολύ ανώτερο σε πολεμικό εξοπλισμό και πλήθος αντίπαλό τους, καταφέρνοντας έτσι την πρώτη νίκη κατά των Δυνάμεων του Άξονα.
Η γερμανική όμως εισβολή τον Απρίλιο του 1941 θα σβήσει τα χαμόγελα και την ελπίδα. Παρά την υπεράνθρωπη προσπάθεια των στρατιωτικών δυνάμεων στη Μακεδονία, οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα και μέσα σε λίγες ημέρες η χιτλερική σημαία κυματίζει στην Ακρόπολη. Τελευταίο οχυρό της ελληνικής αντίστασης η Κρήτη. Η προσπάθεια να κατακτηθεί το νησί με ρίψη αλεξιπτωτιστών προκάλεσε τρομακτικές απώλειες σε ένα από τα επίλεκτα σώματα των γερμανικών δυνάμεων. Το «ξαρμάτωτο» νησί θα καταφέρει, χάρη στις συμμαχικές δυνάμεις και τον κρητικό λαό να αντισταθεί για είκοσι μέρες. Ακόμη όμως και μετά την κατάκτηση κάθε γωνιάς της ελληνικής γης, ο λαός δε σταματά να αγωνίζεται. Πλήθος Έλληνες θα συνεχίσουν να πολεμούν, όχι πια σαν στρατιώτες που η επιστράτευση τους απομάκρυνε ακούσια από τις ειρηνικές τους ασχολίες, αλλά με δική τους επιλογή, αποφασίζοντας να διακινδυνεύσουν τα πάντα για την ελευθερία. Τόσο η Εθνική Αντίσταση όσο και οι μάχες στη Βόρεια Αφρική συνεχίζουν το έργο που ξεκίνησαν οι πολεμιστές στα βουνά της Αλβανίας. Τα γεγονότα του 1940-1941 σημάδεψαν την ελληνική ιστορία. Δεν έχουν όμως σημασία μόνο εθνική αλλά και παγκόσμια, καθολική. Η νίκη των Ελλήνων κατά των Ιταλών αποτέλεσε και την πρώτη νίκη κατά των δυνάμεων του Άξονα με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Οι αγωνιστές στα βουνά της Αλβανίας απέδειξαν ότι κανείς δεν είναι αήττητος και ότι η γενναιότητα και η πίστη στα ιδανικά μπορούν να υπερισχύσουν της δύναμης. Η μη αναμενόμενη αντίσταση των ελληνικών δυνάμεων απασχόλησε τις δυνάμεις του Άξονα στη Βαλκανική, καθυστερώντας τα σχέδια για νέες κατακτήσεις.
Ο αγώνας του 1940-1941 είναι η ηρωική προσπάθεια αντίστασης του μικρού απέναντι στον μεγάλο, του αδύνατου απέναντι στον δυνατό, του δικαίου απέναντι στην αδικία. Η προσπάθεια όμως αυτή εμπεριέχει και το στοιχείο της τραγικότητας. Παρά τον ηρωισμό, τη θέληση, την πίστη στα ιδανικά, η νίκη δεν ήταν δυνατόν να αποτρέψει τη γερμανική κατάκτηση, το σκοτάδι και την αγριότητα της γερμανικής κατοχής, την πείνα, τα βασανιστήρια, τις εκτελέσεις, τη σύνθλιψη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας των ετών 1941-1944.Ζώντας σε μια εποχή που αμφιβάλλουμε για την εντιμότητα όλων και που συχνά ένας αγώνας υποκινείται από συμφέροντα που δεν μπορεί καν να διανοηθεί ο απλός άνθρωπος, η προσπάθεια των Ελλήνων το 1940 αποκτά πρόσθετη σημασία.
Αυτό διότι μπορεί με βεβαιότητα να ειπωθεί ότι ήταν ένας αγώνας καθαρός. Ο αγώνας του απλού ανθρώπου να υπερασπιστεί όσα αυτονόητα θεωρεί δικά του. Σπίτι, γη, οικογένεια, πατρίδα, ελευθερία. Με όποιο τίμημα και όποιο αποτέλεσμα. Το δίλημμα της υποταγής ή της αντίστασης ήταν ανύπαρκτο για τους Έλληνες του 1940.
Κι εμείς σήμερα είμαστε βέβαιοι ότι το πνεύμα αυτό της ελεύθερης ψυχής συνεχίζει να ζει και ότι σε ανάλογη περίπτωση οι σημερινοί και οι επόμενοι Έλληνες, θα αντιδράσουν με τον ίδιο τρόπο και θα φανούν αντάξιοι του παρελθόντος τους.
Ζήτω η Πατρίδα
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ
