Κυριακή, 28 Απριλίου 2024, 9:13:17 πμ
Πέμπτη, 31 Αυγούστου 2023 09:17

Ο εφησυχασμός του συμβατικού τακτικού δόγματος

Γράφει ο Νίκος Κουζίνης

Από τότε που ο άνθρωπος απέκτησε ιδιοκτησία μέσω της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, ήρθε σε σύγκρουση με αυτούς που την επιβουλεύονταν. Σε αντίθεση με τους προϊστορικούς χρόνους που ως τροφοσυλλέκτης στηριζόταν στην κοινοκτημοσύνη για να επιβιώσει. Στις αρχικές τους συγκρούσεις οι δύο αντίπαλοι συμπλέκονταν μεταξύ τους ή επιτίθονταν αιφνιδιαστικά στον οικισμό του αντιπάλου. Για να αντιμετωπίσει τον κάθε επιβουλέα η κοινότητα ή η μετέπειτα πόλη κράτος εφηύρε διάφορες αμυντικές ή επιθετικές τακτικές και κατασκεύασε διάφορα όπλα.

Έτσι οχύρωσε τις ακροπόλεις και περιτοίχισε τις πόλεις. Ακολούθως θωράκισε τους στρατιώτες του με μεταλλικούς θώρακες, ασπίδες, ακόντια κλπ. Χρησιμοποίησε το άλογο στη μάχη. Εφηύρε τον τροχό και τα ιππήλατα πολεμικά άρματα. Έστησε ισχυρότερα τείχη γύρω από τις πόλεις. Εφηύρε και χρησιμοποίησε την πυρίτιδα φέρνοντας επανάσταση στο πεδίο της μάχης.

Για να μην μακρυγορώ μέχρι τις μέρες μας συνεχίζει να εφευρίσκει όπλα που διαμορφώνουν την πολεμική τακτική και σκέψη. Όλα αυτά δεν έγιναν από την μία ημέρα στην άλλη, αλλά σε βάθος χρόνου. Στα ενδιάμεσα λοιπόν χρονικά διαστήματα τα όπλα και οι τακτικές συνήθως παρέμεναν ίδιες. Ο παράγοντας συνήθως που καθόριζε τον νικητή ήταν το πολυάριθμο των στρατιωτών. Οι στρατηγοί προσάρμοζαν πάνω σ' αυτό το δόγμα το μέγεθος του στρατού τους. Αυτό το δόγμα εφαρμόζονταν μέχρι την εμφάνιση κάποιου ισχυρότερου όπλου και αναφέρω παράδειγμα. Η οπλιτική φάλαγγα χρησιμοποιήθηκε από όλους τους Έλληνες για αιώνες τόσο έναντι των βαρβάρων όσο και στις εμφύλιες συγκρούσεις.

Ήταν ακαταμάχητος σχηματισμός που προκαλούσε δέος στον αντίπαλο. Στις απαρχές της εμφάνισής της χρησιμοποιώντας την με κατάλληλη τακτική και θωράκιση, κατατρόπωσε υπέρτερους αριθμητικά εχθρούς που προσκολλημένοι στο τακτικό δόγμα του υπέρτερου αριθμητικά δεν μπόρεσαν να την αντιμετωπίσουν (Μάχη Μαραθώνα-Πλαταιών). Ειδικά η σπαρτιατική φάλαγγα προκαλούσε τρόμο στον αντίπαλο με την εμφάνισή της.

Οι Σπαρτιάτες καταλάβαιναν πριν τη μάχη αν ο εχθρός απέναντί τους ήταν φοβισμένος συνήθως από το τρεμόπαιγμα της αναλαμπής του φωτός στις μεταλλικές αιχμές των δοράτων του που τα κρατούσαν πριν τη μάχη σε κατακόρυφη στάση. Και δεν ήταν τυχαίος ο φόβος. Όταν έρχονταν σε επαφή οι δύο εχθρικές φάλαγγες η πρώτη γραμμή έβαζε τις ασπίδες μπροστά και ωθούσαν τον αντίπαλο. Η δεύτερη σειρά ωθούσε την πρώτη σειρά με τις ασπίδες από πίσω και προσπαθούσε με τα δόρατα να χτυπήσει την δεύτερη γραμμή του εχθρού ώστε να αδυνατίσει ο εχθρικός ώθισμος. Οι υπόλοιπες γραμμές ωθούσαν κι αυτές με δύναμη. Ήταν τόσο μεγάλη η πίεση που οι νεκροί και τραυματίες δεν μπορούσαν εύκολα να πέσουν στο έδαφος και παρασύρονταν όρθιοι, παρά μόνο όταν χαλάρωνε ο ωθισμός. Αυτό δημιουργούσε φόβο στους αντίπαλους με τα επακόλουθα ακόμα και ούρησης λόγω του φόβου.

Οι δε Σπαρτιάτες στην τελευταία γραμμή είχαν τους βετεράνους που όσους τραυματίες εχθρούς προσπερνούσε η φάλαγγα τους αποτελείωναν με τον σαυρωτήρα του δόρατος, δηλαδή την μεταλλική αιχμηρή απόληξη στη βάση του δόρατος που χρησίμευε για την κατακόρυφη στήριξη του στο έδαφος. Η επικράτηση των Σπαρτιάτικων οπλιτικών φαλάγγων στα πεδία των εμφυλιοπολεμικών συγκρούσεων τους δημιούργησε την αυτοπεποίθηση υπεροχής και δεν έδωσαν βαρύτητα στην τακτική της αναβάθμιση, πράγμα που το έκαναν οι Θηβαίοι. Κατανίκησαν στην πρώτη τους κιόλας πολεμική σύγκρουση τις οπλιτικές σπαρτιατικές φάλαγγες με την υιοθέτηση της παράταξης όχι σε παραλληλόγραμμο αλλά σε σχήμα σφύρας (Ιερός Λόχος) δηλαδή με ενδυναμωμένο σε βάθος το ένα άκρο της παράταξης. Για να μπαίνουμε και στο νόημα του τίτλου του άρθρου, βλέπουμε δηλαδή ότι η στασιμότητα στην δογματική παραδοσιακή τακτική χρήση της σπαρτιατικής φάλαγγας, την οδήγησε σε ήττα. Η δε εμφάνιση της μακεδονικής φάλαγγας του Φιλίππου με την εξάμετρη σάρισα ήταν ο καταλύτης του αφανισμού τόσο της κλασσικής οπλιτικής φάλαγγας όσο και της Λοξής φάλαγγας και μετέπειτα με τον Αλέξανδρο που κατέβαλε πολυαριθμότερους βαρβαρικούς στρατούς επειδή για πρώτη φορά αντιμετώπισαν έναν τακτικά και οπλιτικά σύγχρονο για τα δεδομένα τους στρατό.

Ο κεραυνοβόλος πόλεμος των Γερμανών στον Β' ΠΠ έφερε σε λίγες ημέρες την κατάρρευση των Γάλλων όχι επειδή δεν είχαν καλά οπλικά συστήματα, μπορώ να πω ότι τα γαλλικά τεθωρακισμένα ήταν καλύτερα από τα αντίστοιχα των Γερμανών αλλά οι Γάλλοι σε ότι αφορά την χρήση τους στο πεδίο έμειναν προσκολλημένοι στα ξεπερασμένα δόγματα του Α' ΠΠ. Έτσι λοιπόν όταν ένας στρατός είναι προσκολλημένος στα συμβατικά τακτικά δόγματα είναι σίγουρο ότι θα πάθει πανωλεθρία από έναν αντίστοιχα πιο σύγχρονο εξοπλισμένο και τακτικά πρωτοποριακό στην πρώτη τους κιόλας αντιπαράθεση.