Ακολουθεί ολόκληρο το δημοσίευμα.
Το δωμάτιο ήταν ελαφρώς φωτισμένο, με έναν μόνο ασθενή κίτρινο λαμπτήρα και τις φλόγες από το τζάκι. Μια μικρή ομάδα ανδρών και γυναικών, που κρατούσαν τις ιερές εικόνες των Ελλήνων Ορθοδόξων αγίων, χόρευαν και στροβιλίζονταν γύρω από το πάτωμα κάτω από τον ήχο των οργάνων: μιας θρακιώτικης λύρας, μιας γκάιντας και ενός ταμπουρίνου. Οι χορευτές, παραδομένοι στη μουσική, έκλεισαν τα μάτια τους.
Οι φωνές τους «ταξίδεψαν» έξω στους βροχερούς δρόμους. Λίγο αργότερα – όντας σε ένα είδος έκστασης – άρχισαν να περπατούν χωρίς παπούτσια πάνω σε κάρβουνα.
Κάθε χρόνο στις 21 Μαΐου, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία γιορτάζει τον Αγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη. Στο μικρό χωριό Λαγκαδάς, περίπου μισή ώρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, οι εορτασμοί διαρκούν τρεις μέρες και περιλαμβάνουν ένα εντυπωσιακό τελετουργικό πυροβασίας που ονομάζεται Αναστενάρια, όρος που προέρχεται από την Ελληνική λέξη «Ανάσταση».
Το 2016 ταξίδεψα στη Βόρεια Ελλάδα για να γνωρίσω μερικούς από τους ανθρώπους που διατηρούν αυτές τις παραδόσεις.
Η οικογένεια και οι στενοί φίλοι του Αναστάσιου Γκαϊντατζή είναι μερικοί από τους τελευταίους συμμετέχοντες. Ο κ. Γκαϊντατζής, ο οποίος είναι 85 ετών, είναι ένα από τους παλαιότερους πυροβάτες της χώρας.
Η οικογένεια του, που κάποτε ζούσε στη σημερινή βουλγαρική πόλη Κωστί στην ανατολική Θράκη, έφτασε στο Λαγκαδά το 1923, μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Οι άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν εδώ ήταν μέλη ενός συλλόγου που ιδρύθηκε από την οικογένεια Γκαϊντατζή το 1994 για να βοηθήσει στη διατήρηση των τοπικών παραδόσεων.
Οι εθνογράφοι πιστεύουν ότι το τελετουργικό έχει τις ρίζες του στους αρχαιοελληνικούς εορτασμούς του Διονύσου – και ότι, με τα χρόνια, οι ειδωλολατρικές παραδόσεις συγχωνεύτηκαν με τις ορθόδοξες τελετές.
Αλλοι πιστεύουν σε έναν τοπικό μύθο που αποδίδει την προέλευση της τελετής στην πυρπόληση της εκκλησίας του Κωνσταντίνου και της Ελένης στο Κώστι, πριν από πολλές εκατοντάδες χρόνια.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι φωνές των αγίων ακούστηκαν να ζητούν βοήθεια μέσα στην εκκλησία. Οι χωρικοί μπήκαν μέσα στο φλεγόμενο κτήριο για να σώσουν τις εικόνες των αγίων και, όταν βγήκαν, ούτε αυτοί ούτε οι εικόνες είχαν πάθει κάτι. Οι άγιοι τους είχαν προστατέψει από τη φωτιά.
Το τελετουργικό ξεκινά από το κονάκι, ένα ειδικό ιερό αφιερωμένο στους αγίους, όπου οι εικόνες τοποθετούνται ανάμεσα στα αμανέτια (κόκκινα μαντίλια που θεωρούνται ιερά).
Στη συνέχεια φτάνουν οι μουσικοί και αρχίζει ο εορτασμός.
Η τελετή της πυροβασίας πραγματοποιείται συνήθως έξω, αλλά το 2016 μια δυνατή βροχόπτωση ανάγκασε τους συμμετέχοντες να πραγματοποιήσουν την εκδήλωση σε εσωτερικούς χώρους.
Ενα από τα μέλη της ομάδας τοποθέτησε μεγάλα κομμάτια ξύλου στο τζάκι και, τη στιγμή που είχαν σχηματιστεί ζεστά κάρβουνα, όλοι ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν. Αφαίρεσαν το χαλί, άπλωσαν τα κάρβουνα στο έδαφος και, ένας προς ένας, άρχισαν να περπατούν πάνω τους – χωρίς παπούτσια, με κλειστά μάτια, σχεδόν μεθυσμένοι από τα συναισθήματα της στιγμής.
Μερικοί συμμετέχοντες περπατούσαν αργά, ενώ άλλοι πιο γρήγορα. Ακολούθησαν τον ρυθμό της μουσικής. Προσπάθησαν να δώσω ιδιαίτερη προσοχή στα πρόσωπα τους. Δεν έδειξαν σημάδια πόνου ή ταλαιπωρίας – στην πραγματικότητα φαίνονταν μάλλον ήρεμοι και γαλήνιοι.
Οταν η πρώτη παρτίδα κάρβουνων είχε κρυώσει, μια δεύτερη βγήκε από το τζάκι και η τελετή συνεχίστηκε.
Ακόμη και ως θεατής, ένιωσα συγκίνηση βλέποντας τους αναστενάρηδες – και ίσως ακόμη και τη βαθιά μυστηριακή θεότητα.
Τα Αναστενάρια στον Λαγκαδά συνήθως προσελκύουν δεκάδες άτομα από τις γύρω περιοχές, αλλά την πρώτη μέρα ο κακός καιρός κράτησε τους περισσότερους επισκέπτες μακριά.
Τις επόμενες δύο μέρες, ωστόσο, αφού σταμάτησε η βροχή, πολλοί άνθρωποι ήρθαν για να παρακολουθήσουν το τελετουργικό – το οποίο αυτή τη φορά πραγματοποιήθηκε σε έναν υπαίθριο χώρο κοντά στο κονάκι, τον οποίο παρείχε στους συμμετέχοντες ο δήμος.
Μεταλλικά φράγματα τοποθετήθηκαν σε έναν μεγάλο κύκλο για να κρατηθεί το ακροατήριο ασφαλές και στο κέντρο τα μέλη της ομάδας άναψαν μια τεράστια φωτιά. Καθώς έπεφτε η νύχτα, οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν.
Οταν οι αναστενάρηδες και οι μουσικοί έφυγαν από το κονάκι, έξω υπήρχε ήδη βαθύ σκοτάδι. Ολα τα φώτα στη γύρω περιοχή έσβησαν και το μόνο που μπορούσε κανείς να δει ήταν τα κάρβουνα. Το πλήθος παρακολουθούσε σιωπηλά καθώς οι πυροβάτες πλησίαζαν στο σημείο όπου βρίσκονταν η φωτιά.
Μετά τον εορτασμό, τα μέλη της ομάδας μαζεύτηκαν ξανά στο κονάκι για να φάνε ζεστή σούπα μέσα από μπολ. Μου προσέφεραν επίσης ένα μπολ. Σύντομα όλοι είχαν αποχωρήσει, εκτός από τον Αναστάσιο Γκαϊντατζή.
Ο κ. Γκαϊντατζής προσπαθεί εδώ και καιρό να διατηρήσει το έθιμο ζωντανό φέρνοντας νέα μέλη της οικογένειας και στενούς φίλους όποτε ήταν δυνατόν. Αλλα δεν είναι κάτι εύκολο, τονίζει.
«Είναι κάτι που δεν μπορεί να διδαχθεί», μου είπε. «Είναι οι άγιοι που σε καλούν».
Mε πληροφορίες από New York Times - Δημήτριος Ιωάννου
(Κώστας Πινέλης)
