Το να συμπυκνώσει κανείς σ' ένα δισέλιδο αφιέρωμα τόσες και τόσες αρετές, συγγραφικές, κοινωνικές, ιστορικές κι ανθρώπινες, είναι δύσκολο, ιδιαίτερα όταν θέλει να φωτίσει μια πολυσχιδή ζωή ενός σημαντικού ανθρώπου, σε καιρούς σκληρούς και χρόνους ταραγμένους.
Ο Χρήστος Σαμουηλίδης γεννήθηκε στο Κιλκίς το 1927. Το σπίτι των γονιών του βρισκόταν στην οδό Σουρή, κοντά στο παλιό γυμνάσιο, που σήμερα είναι Λαογραφικό Μουσείο. Γείτονας και φίλος του παιδικός ήταν ο φιλόλογος και θεατρικός συγγραφέας Δημήτριος Νικοπολιτίδης. Οι γονείς του κατάγονταν από το Βεζίνκιοϊ του Καρς, με ιδιαίτερη καταγωγή του πατέρα του το Μοναστήρι της Χαλδίας, από όπου και το προηγούμενο επίθετό του Μοναστηρίδης και της μητέρας του από την Βαρενού Χαλδίας. Η οικογένειά του, αφού πέρασε πρώτα από τα απολυμαντήρια της Καλαμαριάς, εγκαταστάθηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα στην Πολίχνη Θεσσαλονίκης και κατόπιν στο Μεταλλικό και την πόλη του Κιλκίς.
Τα σχολικά του χρόνια τα πέρασε στην πόλη του Κιλκίς, όπου και πήγε Δημοτικό σχολείο. Με το ενδεικτικό της τετάρτης δημοτικού γράφτηκε στην Α΄ τάξη του Αστικού Σχολείου, το σχολικό έτος 1937-38. Το Αστικό σχολείο ιδρύθηκε επί πρωθυπουργίας Ι. Μεταξά και λειτούργησε μόνο για δύο χρόνια. Τον πρώτο χρόνο λειτούργησε με άρρενες μαθητές. Κατά το σχολικό έτος 1937-1938 φοιτούσαν σ' αυτό 38 μαθητές στην Α' τάξη, μεταξύ των οποίων και ο Χρήστος Σαμουηλίδης, με αριθμό μαθητολογίου 26.
Το 1946 τελείωσε το Γυμνάσιο και μπήκε στη Φιλοσοφική Σχολή στη Θεσσαλονίκη. Το 1952 αποφοίτησε από τη σχολή και κατά το σχολικό έτος 1953-1954 εργάστηκε ως καθηγητής στο Γυμνάσιο Κασσάνδρας Χαλκιδικής, όπου γνώρισε μεγάλη αποδοχή κι εκτίμηση από τους γονείς των μαθητών και τους κατοίκους της περιοχής γενικότερα. Δυστυχώς, επειδή δεν μπόρεσε να προσκομίσει «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων» , διακόπηκε η θητεία του.
Την επόμενη χρονιά, το 1955, προσλήφθηκε στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, όπου εργάστηκε μέχρι το 1970. Στα 15 αυτά χρόνια εργασίας του συνέλεξε για το ίδρυμα της Μέλπως Μερλιέ δεκατέσσερις χιλιάδες λαογραφικού και ιστορικού υλικού από συνεντεύξεις προσφύγων. Από το 1970-1978 εργάστηκε ως φιλόλογος στη Σχολή Μωραΐτη, ενώ δύο χρόνια μετά, το 1980 πήρε το διδακτορικό του στη Λαογραφία από το Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων.
Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, της Πανελλήνιας Ένωσης Κρατούμενων Αγωνιστών Μακρονήσου και επίτιμο μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Ο Ιστορικός, ο συγγραφέας, ο Πόντιος
Ο Χρήστος Σαμουηλίδης είναι ένας διακεκριμένος συγγραφέας , με πανελλήνια πνευματική αναγνώριση. Έχει γράψει 40 βιβλία, ιστορικού, λαογραφικού, μυθιστορηματικού, λογοτεχνικού ποντιακού κι άλλου περιεχομένου. Ο βαθύς κι εμβριθής του αφηγηματικός λόγος, ο ουσιαστικός και συναισθηματικός του γλωσσικός «οπλισμός», η ουσία και η ευαισθησία του σε ό,τι αντανακλά στην ανθρώπινη ύπαρξη συνεγείρουν και συνεπαίρνουν τον αναγνώστη. Η άρτια δομημένη του γραφή, η αρχιτεκτονική στρώση των λέξεων και των λεκτικών σχημάτων εκφράζουν σκέψεις και παρουσιάζουν γεγονότα, στις πιο λεπτές τους αποχρώσεις, από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Ο τέλειος αυτός συνδυασμός, συνθέτει ένα ψηφιδωτό γραφής που όχι μόνο κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο, αλλά και προκαλεί μια μέθεξη που αιχμαλωτίζει το πνεύμα του. Η ζωντάνια του ύφους, τα σπάνια αισθήματα και τα συγκινητικά συναπαντήματα φυλακίζουν το πνεύμα και το νου και του πιο απαιτητικού αναγνώστη. Δεν υπάρχει έργο που να το αρχίσει κανείς και να μην το τελειώσει χωρίς διακοπή μέσα σε μια νύχτα.
Ο Χρήστος Σαμουηλίδης από νωρίς διείδε την μελλοντική ανάγκη που θα ένιωθαν οι επόμενες γενιές των Ποντίων και συνέγραψε βιβλία αφιερωμένα σε σημαντικά κομμάτια της προγονικής τους ζωής και ιστορίας, αφήνοντας σε εμάς τους μεταγενέστερους, Πόντιους και μη, μια ανεκτίμητη παρακαταθήκη από βιβλία, χρήσιμα για όλους μας και ειδικότερα για τους ιστορικούς και ερευνητές του παρόντος και του μέλλοντος.
Έργα του
Ι. Ποίηση
Η ως τώρα δημοσιευμένη του δουλειά είναι: 1. Δοκιμασίες, Αθήνα 1957 (ψευδώνυμο Χρ. Βαρενέτης). 2. Ίλιγγος, Αθήνα 1958. 3. Αμφιλύκη, Αθήνα 1959. 4. Το βάθρο του σύννεφου, Αθήνα 1962. 5. Σήματα λυγρά, Αθήνα 1963. 6. Επιβίωση, Αθήνα 1974 (μαζί με τη συνολική έκδοση: «Ποιήματα 1957-1974» Διογένης 1974). 7. Αποθησαυρίσματα, Δαρδανός, Αθήνα 2008 8. Άπαντα τα ποιήματα 1944-1974, Παρασκήνιο, Αθήνα 2009. 10
ΙΙ. Πεζογραφία: 1. Καραμανίτες, μυθιστόρημα, Φέξης 1965, Εστία, 1980,1999, 2009, Βραβείο Ενώσεως Σμυρναίων. 2. Μαύρη Θάλασσα, Χρονικό από την τραγωδία του Πόντου, Ιωλκός 1970, Εστία 1976, 1994, Βραβείο συλλόγου Ποντίων Αργοναύται – Κομνηνοί, A.Α. Λιβάνης, 2014 3. Ακριτική γενιά, μυθιστόρημα, Δωδώνη, 1972, Αφοί Κυριακίδη, 1993, Α.Α. Λιβάνης, 1999, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 4. Πέρα στην Ανατολή, διηγήματα, Ιωλκός, 1979, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος. Αφοί Κυριακίδη, 2009. 5. Οδοιπορικό στον Πόντο, ταξιδιωτικό, Διογένης, 1979, Αφοί Κυριακίδη, 1989, Βραβείο «Ειρήνης και Φιλίας Αμπντί Ιπεκσί». 6. Σκληρές ιστορίες, Διηγήματα, Ιωλκός, 1980. 7. Εφταπύργιο, μυθιστόρημα, Δίφρος, 1983. 8. Πολιτεία του Βορρά, μυθιστόρημα, Φιλιππότης, 1984. 9. Σοσιαλιστική Γερμανία, ταξιδιωτικό, Δίφρος, 1985. 10. Νησί του διαβόλου, μυθιστόρημα Φιλιππότης, 1986. 11. Στους πέντε ανέμους του Καυκάσου, μυθιστόρημα Γκοβόστης, 1987, Παρατηρητής, 1991, Α.Α. Λιβάνης, 2001. 12. Το χρονικό του Καρς, Γκοβόστης, 1988. Κρατικό βραβείο. Αφοί Κυριακίδη, 2009. 13. Βυζαντινός εσπερινός. Στη Θεσσαλονίκη των Ζηλωτών, μυθιστόρημα, Α.Α. Λιβάνη, 1996. 14. Μιθριδάτης ο Μέγας μυθιστόρημα, Α.Α. Λιβάνης, 1998. 5. Στα Ναζιστικά Στρατόπεδα, Χρονικό - Μαρτυρία, Ιωλκός 2003. 16. Γιαννούλης Χαλεπάς, Βιογραφία, Κρατικό Βραβείο 2007. Εστία 2005, 2006, 2007, 2008, 2009.
ΙΙΙ. Θέατρο 1. Δέκα μονόπρακτα (Ο ήρωας της πολυκατοικίας, Ο άδειος κύκλος, Οι ένοχοι, Τρεις παράλληλοι μονόλογοι, Οι αρσενικοί, Τα χειρόγραφα, Τα τρυγόνια, Ο σκύλος του ξενιτεμένου, Ο αλτρουιστής, Το όνειρο). Διογένης, 1976. 2. Τρία θεατρικά έργα (Το σαλόνι της Τετάρτης, Ο διευθυντής, Εννιά ερημικές φωνές), Διογένης, 1977. 3. Δύο θεατρικά έργα (Ο Μίδας και το χρυσάφι, Ο κύριος Ταπέτος), Διογένης 1978. (Το μονόπρακτο Ο άδειος κύκλος παίχτηκε από το Πειραματικό Θέατρο της Μ. Ριάλδη, το τρίπρακτο Εννιά ερημικές φωνές και το μονόπρακτο Οι ένοχοι παίχτηκαν από τη Νέα Σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος το 1972 και το 1974 αντίστοιχα, και τα μονόπρακτα Οι αρσενικοί και Τα χειρόγραφα παρουσιάστηκαν από τη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου). 4. Ηλέκτρα του Ευριπίδη, μετάφραση, Γκοβόστης, 1990. Παίχτηκε από το Θεσσαλικό Θέατρο (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Λαρίσης). 5. Η Πυτίνη του Κρατίνου, αναστήλωση, Γκοβόστης, 1991. 6. Οι Δήμοι του Εύπολη, αναστήλωση, Δελφίνι, 1994.
ΙV. Μελέτες 1. Μωμόγεροι, Θέατρο τ. 33, 1973. 2. Το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου (διδακτορική διατριβή), 1980, έκδοση Αφοί Κυριακίδη, 1991. 3. Μεν. Λουντέμης, Ιωλκός, 1981. 4. «Καππαδοκικά έθιμα και δοξασίες για το θάνατο και τη ζωή» Μικρασιατικά Χρονικά, τ. 97, 1981. 5. «Λεξιλόγιο γλωσσικού ιδιώματος Νικοπόλεως Πόντου» Μικρασιατικά Χρονικά, τ. 17, 1981. 6. Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, Αλκυών, 1985, Αφοί Κυριακίδης 1991, Α.Α. Λιβάνης, 2002. 7. Αμισός-Σαμψούντα και η περιφέρειά της, εκδ. Αφοί Κυριακίδη, 2004. 8. Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, Ελληνικά Γράμματα, 2007. 9. Κιλκισιακά, Ιστορικά και λαογραφικά Σύμμεικτα, εκδ. Παρασκήνιο, 2009. 10. Με τους Έλληνες των χαμένων πατρίδων, έκδοση Αφοί Κυριακίδη, 2013 (Εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗ).
Συνοπτική παρουσίαση ορισμένων έργων του
«Εφταπύργιο: Βασικός πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ο Στάθης Καρσίδης (με καταγωγή το Καρς Καυκάσου) και κάτοικος Κιλκίς μετέπειτα, ο οποίος σπουδάζει νομική στη Θεσσαλονίκη, στα χρόνια του Εμφυλίου (1946-1949) και οργανώνεται στις τάξεις της ΕΠΟΝ, καθώς και η ζωή του, μετά τη σύλληψή του, στις φυλακές του Εφταπύργιου, στα Κέντρα Κράτησης, στο Μεταγωγών και στο στρατοδικείο.
Στους πέντε ανέμους του Καυκάσου: Πρόκειται για ένα βιβλίο που άνετα θα μπορούσε να διεκδικήσει μια θέση ανάμεσα στα καλύτερα του είδους του, καθώς αποτελεί μία από τις σπάνιες περιπτώσεις, όπου ιστορία και μυθιστόρημα συνδυάζονται αρμονικά, πετυχαίνοντας με αυτόν τον τρόπο να μεταδώσει στον αναγνώστη πράγματα, εύκολα και προσιτά, μέσα από μια ευχάριστη αφήγηση. Ο συγγραφέας μας ξεναγεί στον ποντιακό ελληνισμό, δίνοντάς μας μια λεπτομερή περιγραφή του τρόπου ζωής του με τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμά του. Παράλληλα σταματά στους χρονικούς σταθμούς που καθόρισαν και σημάδεψαν ανεξίτηλα τη μοίρα πολλών λαών της Ανατολής.
Πολιτεία του Βορρά: Είναι ένα πεζογράφημα που αναφέρεται στην κοινωνική ζωή των απλών ανθρώπων μιας μικρής πόλης, του Κιλκίς, γενέτειρας του συγγραφέα, σε μια εποχή σκληρή, που την χαρακτήριζε η φτώχεια, η πείνα, η ανέχεια, μέσα στο ανώμαλο κλίμα της Μεταδεκεμβριανής Ελλάδας. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στην πολιτική και κοινωνική ζωή της πόλης στα χρόνια 1930-1945, με αναφορές που πατούν γερά στα γεγονότα της εποχής εκείνης.
Ακριτική Γενιά: Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών, με αναφορά στο μαρτυρικό χρονικό του Ελληνισμού στον φλεγόμενο Πόντο, την επική Αντίσταση πάνω στα βουνά, τη σφαγή και τη γενοκτονία, γεγονότα σκληρά που προκαλούν στον αναγνώστη σπαρακτικά αισθήματα. Είναι ένα έργο με ιδιαίτερα υψηλό λογοτεχνικό λόγο.
Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας: Αναφέρεται στα 257 χρόνια της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, από το 1204, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους μέχρι την πτώση τους στους Οθωμανούς Τούρκους το 1461. Περιγράφει αναλυτικά την ίδρυση, τη σύσταση, τη φυλετική σύνθεση, την κοινωνική και οικονομική ζωή, τη γλώσσα, τους θρύλους, τον εκκλησιαστικό βίο, υπό τη διακυβέρνηση των 21 συνολικά γόνων της οικογενείας των Κομνηνών.
Μιθριδάτης ο Μέγας: Μιλά για τα χρόνια του βασιλιά Μιθριδάτη μέχρι το θάνατό του. Δίνει λεπτομερειακές περιγραφές για τη ζωή στο βασίλειό του, κατά την πενηντάχρονη βασιλεία του. Εξιστορεί το πώς βοήθησε κι ενίσχυσε τον ελληνοπρεπή χαρακτήρα του κράτους του, το πώς καθιέρωσε την ελληνική γλώσσα ως επίσημης γλώσσας στο βασίλειό του, τη ραγδαία διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Γράφει ακόμα ότι οι γυναίκες που ερωτεύτηκε ο Μιθριδάτης και παντρεύτηκε διαδοχικά ήταν Ελληνίδες και ότι στις κόρες του έδωσε ελληνικά ονόματα.
Το Χρονικό του Καρς: Πρόκειται για ένα πεζογραφικό λογοτεχνικό βιβλίο, αυστηρά επιστημονικό στην επιλογή και παράθεση των ιστορικών στοιχείων, που αναφέρεται στα γεγονότα του Καρς και του Αρταχάν από την αρχή του Α΄Π.Π το 1914 μέχρι το 1921 και την οριστική εγκατάλειψη του Καρς από τους Έλληνες. Μιλά για τις συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίων, Τούρκων, Κούρδων, Ρώσων και Ελλήνων και για το ποιος λαός θα επικρατούσε στην περιοχή, όπου έζησαν για σαράντα χρόνια, εβδομήντα περίπου χιλιάδες Ελληνοπόντιοι . Πρόκειται για ένα βιβλίο που πρέπει να το διαβάσουν όσοι έχουν καρσλίδικη καταγωγή και όχι μόνον. Το έργο του αυτό βραβεύτηκε με κρατικό λογοτεχνικό βραβείο το 1989.
Η Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού: Είναι μια εκτενής και ολοκληρωμένη παρουσίαση της Ιστορίας του Ποντιακού Ελληνισμού, στα μέρη του Πόντου. Ένα βιβλίο ντοκουμέντο, όπου δίνεται περιεκτικά και σφαιρικά με καταγραφική πληρότητα η ιστορική πορεία των Ελλήνων της Μαύρης Θάλασσας, από τις πρώτες αποικίες τους στον Εύξεινο Πόντο, ως τον ξεριζωμό τους από τις πατρογονικές εστίες και την εγκατάστασή τους στη μητέρα Ελλάδα, ολοκληρώνοντας έτσι μια διαχρονική περιπέτεια είκοσι τριών αιώνων ζωής, στην καθ' ημάς Ανατολή.
Γιαννούλης Χαλεπάς: Το βιβλίο αναφέρεται στη ζωή και το έργο του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά, που διακρίθηκε για τα ωραία γλυπτά του σε Αθήνα και Ευρώπη. Δυστυχώς, όμως, σε νεαρή ηλικία, μόλις 28 ετών, εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής του νόσου και κλείστηκε σε ψυχιατρείο της Κέρκυρας από το 1888 ως το 1902. Στη συνέχεια έζησε στην Τήνο. Μετά το θάνατο της μητέρας του, το 1916, και ειδικότερα από το 1918 σε ηλικία 67 ετών, άρχισε ξανά την παραγωγή έργων του. Το 1927 του απονεμήθηκε το βραβείο τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του έργο του είναι το αριστοτεχνικό πλάσιμο μορφών από την ελληνική αρχαιότητα. Η σχέση του με τη μητέρα του την Ειρήνη, ήταν σχέση καταπιεστικής αγάπης από την πλευρά της, γεγονός που αποτυπώθηκε πικρά στην πληγωμένη του ψυχή. Στο βιβλίο εξυφαίνεται η τραγική μορφή του γλύπτη με εξαιρετικό τρόπο γραφής της παρουσίασης της τέχνης.
Καραμανίτες: Το βιβλίο αναφέρεται στη ζωή των κατοίκων ενός χωριού της Καισάρειας του Καππαδοκικού Ελληνισμού, με κεντρικό ήρωα το γιο ενός γυρολόγου μικρέμπορα. Μιλά για τα ήθη, τα έθιμα και τους χαρακτήρες των Καππαδοκών (Καραμανιτών ή Καραμανλήδων), για την απομονωμένη κοινωνία με την κλειστή οικονομία, την αστικοποίηση, τον εκσυγχρονισμό της και την αλλαγή της νοοτροπίας των κατοίκων τους. Ακόμη απεικονίζει τις φιλικές και αδελφικές σχέσεις των Ελλήνων και Τούρκων της κεντρικής Μικρασίας, μέχρι την περίοδο της μικρασιατικής εκστρατείας και Καταστροφής, οπότε κι ακολούθησε ο αναγκαστικός ξεριζωμός των Ελλήνων από τις πατρογονικές του εστίες και η μαρτυρική του εγκατάσταση στην Ελλάδα.
Μαύρη Θάλασσα:Το μνημειώδες αυτό βιβλίο το αφιερώνει ο συγγραφέας στη μνήμη της αγαπημένης του συζύγου, Ρέας. Είναι ένα μεγαλειώδες, συναρπαστικό κι εμβληματικό έργο, που συγκλονίζει με τα φριχτά κι ασύλληπτα γενοκτονικά γεγονότα του Πόντου, στις αρχές του 20ού αιώνα. Αρχίζει με την εθνοκάθαρση των Χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνεχίζεται με τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, όπου για πρώτη φορά επιστρατεύθηκαν Ρωμιοί, βάσει του συντάγματος του 1908 και συνεχίζει με τον Α΄Π.Π. , όπου οι Χριστιανοί στρατεύσιμοι εντάχθηκαν στα εξοντωτικά Τάγματα Εργασίας. Παράλληλα αναφέρεται και στην αρμενική γενοκτονία του 1915. Είναι ένα απειρόκαλο βιβλίο που περιλαμβάνει τις διώξεις, τους διωγμούς, τις σφαγές Ελλήνων αμάχων, τις εξορίες, την αντίσταση των ηρωικών Ποντίων στα βουνά, στο βίαιο ξεριζωμό και στην αναγκαστική ανταλλαγή.
Ποντιακή διάλεκτος
Ο συγγραφέας αναφέρθηκε στην «ελληνοποντιακή διάλεκτο» με πληθώρα άρθρων του στον Τύπο. Η άποψή του για την ελληνική ποντιακή διάλεκτο είναι ότι «πρόκειται για νεοελληνική διάλεκτο που προέκυψε από τον κορμό της ελληνικής γλώσσας και ιδιαίτερα από τον βραχίονα της Βυζαντινής Κοινής, όπως συνέβηκε άλλωστε με τις άλλες νεοελληνικές διαλέκτους, την βορειοελλαδίτικη, την μωραΐτικη, την κρητική, την εφτανησιακή, την κυπριακή, την κατωιταλική και την καππαδοκική.
Η άποψή του είναι ότι η Ποντιακή άρχισε να διαμορφώνεται με βάση την Ιωνική διάλεκτο, στα χρόνια ακόμη της Αλεξανδρινής Κοινής, να προχωρεί στην ιδιαιτερότητά της, μέσα στα ρωμαϊκά βυζαντινά χρόνια, σαν τοπική λαλιά και να συνεχίζει τη χωριστή εξέλιξή της πέρα από τη Μεσαιωνική Κοινή. Απομακρυσμένη όπως ήταν από την ομιλούμενη κοινή δημώδη Ελληνική του βυζαντινού Μεσαίωνα, ταυτόχρονα διασπάται σε τοπικά ιδιώματα με ουσιώδεις διαφορές. Κάτω, λοιπόν, από αυτές τις ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες, σε μια μακρά χρονική περίοδο, η ποντιακή διαμορφώθηκε και μιλήθηκε σαν ζωντανή ελληνική γλώσσα στον Πόντο, χρησίμευσε ως μητρική γλώσσα των κατοίκων της ελληνικής αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας, ενώ οι αρχαϊστές λόγιοι του ποντιακού κράτους έγραφαν και προσπαθούσαν να μιλούν, όπως και σ' όλο το Πανελλήνιο, τη λόγια αττικίζουσα γλώσσα, την τεχνική γλώσσα που αποσκοπούσε μάταια να πλησιάσει τη νεκρή πια αρχαιοελληνική γλώσσα. Το ίδιο έγινε και την περίοδο της Τουρκοκρατίας που ακολούθησε. (Εφ. Ειδήσεις του Κιλκίς, 27 Ιανουαρίου 1993).
Αναφορικά με την αναγνώριση της ποντιακής ως γλώσσας, η άποψη του συγγραφέα είναι ότι «εδώ και πολλά χρόνια, ότι έπρεπε να γινόταν η διδασκαλία της στα σχολεία. Να αναγνωριστεί η λαλιά μας, η ελληνική, ελληνογενής και ελληνόμορφη φωνή μας, η λεγόμενη «ποντιακή διάλεκτος» ως κανονική γλώσσα. Με άλλα λόγια να αναβαθμιστεί, ως ισότιμη με την ομογάλακτη αδερφή της, την Κοινή Νεοελληνική γλώσσα». Για το κύρος της Ποντιακής ως γλώσσας λέει: «Η Ποντιακή συνιστά γλώσσα, γιατί δεν είναι κατανοητή από άλλους, μη Πόντιους, Συνέλληνες, όταν αυτοί την ακούνε ή τη διαβάζουν, ενώ ο διάλογος ανάμεσα στους ποντιόφωνους και μη ποντιόφωνους Έλληνες είναι σχεδόν αδύνατος και, ίσως, δυσκολότερος από τον διάλογο ανάμεσα σε κείνους που μιλάνε τις λατινογενείς γλώσσες... Η Ποντιακή είναι γλώσσα γιατί διαθέτει Γραμματική, Συντακτικό και Λεξικό, πράγματα που είναι δυνατά και αναγκαία μόνο σε μια γλώσσα. Και πως πράγματι η Ποντιακή είναι μία από τις πολύ συντηρητικές λαλιές του μείζονος Ελληνισμού, όπως είναι η Τσακώνικη, η Καπαδοκική, η Κατωιταλική, ίσως και η Κυπριακή, τις οποίες, προσωπικά, θεωρώ εξίσου αδελφές γλώσσες της Κοινής Νεοελληνικής».
Μέσα από έργα και τις συνεντεύξεις που πήρε όταν εργαζόταν για το ΚΜΣ αναδεικνύονται τα δεινά που υπέστη ο ποντιακός ελληνισμός με αποκορύφωμα τη γενοκτονία, τη φυγή και την εγκατάστασή του στην Ελλάδα.
Βραβεύσεις
Ο Χρήστος Σαμουηλίδης τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Αμπντί Ιπεκτσί για τη λογοτεχνία και συγκεκριμένα για το βιβλίο του «Οδοιπορικό στον Πόντο», το 1989. Πρόκειται για αποτυπωμένες μνήμες που κρατούν «ημερολογιακά» τις εντυπώσεις του συγγραφέα, από το ταξίδι που πραγματοποίησε το 1963 στη «χαμένη πατρίδα», στις παραλιακές της πόλεις, αλλά και στην ενδοχώρα, όπου άνθισε ο ελληνισμός. Συγκινητική υπήρξε η στιγμή, όταν επισκέφθηκε το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντος. Εκεί –λέει- μας κύκλωσαν οι σπουδαστές και μας μιλούσαν ποντιακά, Κι ένας νου είπε: «Εγώ κρούω την λύραν, Χρήστο»! Με συγκίνησε. Ήταν σαν να άκουγα τον στίχο του Κάλβου: «Εγώ την λύραν κρούω»! (Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 23 Μαρτίου 1981, συνέντευξη στον Νίκο Μακρίδη).
Βραβεύτηκε , όπως προαναφέραμε, με το κρατικό λογοτεχνικό βραβείο το 1989 για το έργο του «Το χρονικό του Καρς», καθώς κι από συλλόγους και πολιτιστικούς φορείς, μεταξύ των οποίων από την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών (ΕΠΜ) σε τιμητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1914, από το ΣΠΟΣ Κεντρικής Μακεδονίας- Θεσσαλίας στην πόλη του Κιλκίς τον Ιούνιο του 2017 και από την Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης και το Δήμο Πολίχνης, σε ειδική εκδήλωση παρουσίασης του έργου του που έγινε στους χώρους της Ευξείνου Λέσχης την άνοιξη του 2008.
Εν κατακλείδι, είναι δύσκολο να βρω λέξεις που θα χωρέσουν το πνευματικό μέγεθος του ανδρός, που όλη του η ζωή είναι ταυτισμένη με την δημιουργία, τη συγγραφή, την επιστήμη, τον Πόντο και την ποντιακή λαλιά. Μέσα από το έργο του αναδείχθηκε η πονεμένη και «χαμένη πατρίδα» μας, εκεί, όπου άνθισε πολιτισμός αιώνων, σε πόλεις αγκαλιασμένες από τα μαυροθαλασσίτικα ακρογιάλια, σε χωριά γαντζωμένα σε βουνά, και στα υψώματα του Καρς του Καυκάσου, όπου η ελληνική ψυχή έδινε αγώνα για να κρατηθεί όρθια ανάμεσα σε αλλοεθνείς κι αλλόγλωσσους λαούς. Μορφές σαν τον Χρήστο Σαμουηλίδη είναι φάροι που φωτίζουν τα τρίστρατά μας, για να γνωρίσουμε και να ζήσουμε νοερά το ιστορικό παρελθόν των προγόνων μας.
