Το άρθρο δεν έχει σκοπό να εξιδανικεύσει τον Κολοκοτρώνη, ούτε να αποκρύψει τις σκοτεινές πλευρές της δράσης του. Πιστεύω, άλλωστε, ότι δεν πρέπει να αντικρύζουμε του ήρωες του 1821 ως άψυχες και ιερές προτομές, αλλά ως ανθρώπους με σάρκα και οστά, με αδυναμίες και πάθη. Στα ‘’μελανά σημεία’’ του Γέρου, λοιπόν, μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής:
α) Όπως η συντριπτική πλειονότητα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης, έτσι κι εκείνος δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό της λαφυραγωγίας. Ενώ, δηλαδή, μετά από μια πολεμική επιτυχία, προβλεπόταν ένα συγκεκριμένο ποσοστό της λείας να κατευθυνθεί στο δημόσιο (επαναστατικό) ταμείο, αυτός ο κανόνας σπανίως τηρήθηκε. Ο Κολοκοτρώνης δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Ίσως αυτή του η επιλογή εξηγείται-δεν δικαιολογείται, εξηγείται-από την ανάγκη που ένιωθε να αποκτήσει μια ισχυρή υλική βάση προκειμένου να μπορεί να συντηρεί μεγάλο αριθμό πολεμιστών, μιας και η κεντρική διοίκηση και επιμελητεία ήσαν από υποτυπώδεις έως ανύπαρκτες.
β) Οι πρωταγωνιστές του ’21 είχαν κατά κανόνα μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και ήταν φιλόδοξοι χωρίς την ικανότητα της υποκρισίας να παριστάνουν το αντίθετο. Κατεξοχήν ο Κολοκοτρώνης. Τον βαρύνει, λοιπόν, και αυτόν, ένα σημαντικό μερίδιο της ευθύνης για τις εμφύλιες συγκρούσεις των ετών 1823-1825. Είναι όμως αναμφισβήτητο πως υπήρξε πολύ πιο διαλλακτικός από τους αντιπάλους του (πρόκριτοι της Πελοποννήσου και κατόπιν οι καραβοκύρηδες της Ύδρας) οι οποίοι αποδείχτηκαν εντελώς αδίστακτοι και χωρίς καμία διάθεση συμβιβασμού. Αντιθέτως, ο ίδιος, ακόμη και τον καιρό της παντοδυναμίας του (μετά τη νίκη στα Δερβενάκια) απέρριψε την πρόταση του Οδυσσέα Ανδρούτσου να ξεκαθαρίσουν μαζί την κατάσταση προχωρώντας σε γενική σφαγή των προκρίτων. Έδειξε πάντα διάθεση συμβιβασμού, ακόμη και στις χειρότερες στιγμές του εμφυλίου, δυστυχώς χωρίς ανταπόκριση. Όταν ηττήθηκε και φυλακίστηκε (αρχές του 1825) οι αντίπαλοί του σίγουρα θα τον είχαν εκτελέσει (όπως, άλλωστε, έπραξαν, και μάλιστα χωρίς δίκη, με τον Ανδρούτσο) αν δεν φοβόντουσαν τις αντιδράσεις του λαού.
Κατά τη γνώμη μου, η πιο μεγαλειώδης περίοδος προσφοράς του Κολοκοτρώνη είναι το διάστημα 1825-1827. Είναι η τραγική περίοδος που η Επανάσταση φαινόταν καταδικασμένη από τα συνδυασμένα πλήγματα Τούρκων και Αιγυπτίων. Σ’ αυτά τα εξαιρετικά δυσχερή χρόνια:
1.      Η πολιτική παράταξη που είχε επικρατήσει στον εμφύλιο και είχε φυλακίσει τον Κολοκοτρώνη, αποφασίζει την αποφυλάκισή του και του ζητά να σώσει  την Επανάσταση. Εκείνος, προς τιμήν του, βγάζει λόγο στο Ναύπλιο, όπου καλεί τους οπαδούς του να ξεχάσουν ό,τι έγινε στην εμφύλια σύγκρουση και να βαδίσουν όλοι μαζί ενωμένοι κατά του Ιμπραήμ (του αιγύπτιου πασά) που ρήμαζε εκείνη τη στιγμή την Πελοπόννησο. Σημειωτέον ότι στον εμφύλιο είχε χάσει τον γιο του, Πάνο, χτύπημα που δεν ξεπέρασε σε όλη του τη ζωή.
2.      Προσπάθησε σε δύο μάχες (Τραμπάλα και Τρίκορφα) να σταματήσει τον Ιμπραήμ. Δεν τα κατάφερε. Χωρίς να απελπιστεί, άλλαξε την τακτική του: άρχισε έναν επίμονο και σκληρό πόλεμο φθοράς (κλεφτοπόλεμο) εναντίον των αιγυπτιακών δυνάμεων. Για δύο ολόκληρα χρόνια, με αυτή
 την τακτική προκάλεσε πολλές απώλειες στον εχθρό κι έφερε τον Ιμπραήμ στην ανάγκη να ζητά συνεχώς νέες ενισχύσεις από την Αίγυπτο. Παράλληλα, ο Γέρος, ρίχνοντας το σύνθημα ‘’φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους’’, άσκησε βία σε ορισμένα χωριά της Πελοποννήσου που, μην αντέχοντας τις σφαγές και τις λεηλασίες των Αιγυπτίων, είχαν δηλώσει υποταγή.
Τα αποτελέσματα αυτής του της δράσης αποδείχτηκαν κρίσιμα:
α) Οι επαναστάτες κατάφεραν να διατηρήσουν υπό τον έλεγχό τους το Ναύπλιο, τη Μάνη, κάποια μεμονωμένα σημεία της Πελοποννήσου, καθώς και την Ύδρα.
β) Παρά τις επιτυχίες του, ο Ιμπραήμ δεν πέτυχε τον στρατηγικό του στόχο: να αναγκάσει τους Έλληνες να παραδοθούν και έτσι να κατασταλεί και να σβήσει η Επανάσταση. Όσο ο Κολοκοτρώνης και οι άνδρες του βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης, η Επανάσταση δεν συνθηκολογούσε και παρέμενε ζωντανή. Σε επιστολή, μάλιστα, που έστειλε στον Ιμπραήμ, ο Γέρος του μηνούσε: «… ακόμη και πέτρα πάνω στην πέτρα να μην αφήσεις, δεν συνθηκολογούμε. Τη γη μας δεν θα την κάμεις δική σου, βγάλ’ το απ΄το νου σου»! Καλούσε μάλιστα τον αιγύπτιο πασά σε μονομαχία!
γ) Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να «αγοράσει» ο Κολοκοτρώνης πολύτιμο χρόνο, διατηρώντας την Επανάσταση ζωντανή μέχρι το φθινόπωρο του 1827, όταν η ναυμαχία του Ναβαρίνου έκρινε την οριστική αποτυχία των Τουρκοαιγυπτίων, ανοίγοντας τον δρόμο για την ίδρυση του ελληνικού κράτους.
 
Η Ελληνική Επανάσταση σίγουρα θα ξεκινούσε και χωρίς τον Κολοκοτρώνη. Είναι όμως πολύ αμφίβολο αν θα πετύχαινε χωρίς αυτόν.
 
Λίγα χρόνια πριν πεθάνει (1843) ο Κολοκοτρώνης ρωτήθηκε ποια από τις επιτυχίες του θεωρούσε σπουδαιότερη. «Δύο πράγματα» απάντησε. «Πρώτον, ότι έμαθα στους χωρικούς της Πελοποννήσου να μη διαλύονται όταν βλέπουν τους Τούρκους να τους επιτίθενται. Και, δεύτερον, ότι τους έμαθα να μην απελπίζονται μετά από ήττα».
 
Τη δουλειά που το πεπρωμένο του ανέθεσε την έκανε καλά.
Αιωνία του η μνήμη!
 
ΠΗΓΕΣ:
Δεληγιάννης Κανέλλος, Απομνημονεύματα
Κολοκοτρώνης Θεόδωρος, Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836
Παλαιών Πατρών Γερμανός, Απομνημονεύματα
Παπαρρηγόπουλος Κων/νος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως
Φωτάκος (Χρυσανθόπουλος Φώτιος), Απομνημονεύματα