Όμως τι ακριβώς πρόσφερε εκείνη η ηρωική απόφαση των Μεσολογγιτών στην υπόθεση της Επανάστασης, δηλαδή στην επιδίωξη ίδρυσης ελληνικού κράτους;
Πρόσφερε πολλά.
Πρώτον, η απόφαση εκείνων των ανθρώπων να μην παραδοθούν και, παρά τις τρομακτικές συνθήκες της πείνας και των στερήσεων να συνεχίσουν τον αγώνα μέχρι τέλους, αναζωπύρωσε το κίνημα του φιλελληνισμού πανευρωπαϊκά. Και γράφω «αναζωπύρωσε» γιατί ο φιλελληνισμός είχε χάσει την μαζικότητα και την ένταση που τον χαρακτήριζαν τα πρώτα δύο με τρία χρόνια της Επανάστασης. Η αναζωπύρωση του φιλελληνισμού αύξησε την πίεση προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να επέμβουν επιτέλους υπέρ των Ελλήνων.
Δεύτερον, η αυταπάρνηση των Μεσολογγιτών θα λέγαμε ότι ξέπλυνε, ως έναν βαθμό, την βρωμιά και τις αθλιότητες των ελληνικών εμφυλίων πολέμων των αμέσως προηγούμενων ετών (1823-1825).
Τρίτον, είχε μεγάλη στρατιωτική και πολιτική σημασία το γεγονός ότι το Μεσολόγγι άντεξε την πολιορκία ένα ολόκληρο έτος, δηλαδή από τον Απρίλιο του 1825 μέχρι τον Απρίλιο του 1826. Διότι, με αυτόν τον τρόπο, κατάφερε να «αγοράσει» πολύτιμο χρόνο κρατώντας ζωντανή την Επανάσταση η οποία, μετά την σύμπραξη Τούρκων και Αιγυπτίων, περνούσε δύσκολες στιγμές. Οι Μεσολογγίτες, αποκρούοντας επί ένα ολόκληρο έτος τις επιθέσεις του Κιουταχή και του Ιμπραήμ, διέψευδε στην πράξη όλους εκείνους που, όπως ο καγκελάριος της Αυστρίας Μέτερνιχ, υποστήριζαν ότι η ελληνική επανάσταση είχε, ουσιαστικά, κατασταλεί. Με την ηρωική του αντίσταση το Μεσολόγγι έδωσε χρόνο στην ευρωπαϊκή διπλωματία να δράσει. Τουλάχιστον σε εκείνες τις κυβερνήσεις που - για δικούς τους λόγους - είχαν αρχίσει να βλέπουν ευνοϊκά την ελληνική υπόθεση. Δεν είναι τυχαίο ότι τον Απρίλιο του 1826 – τη στιγμή της Εξόδου – υπογραφόταν στην Πετρούπολη ένα πρωτόκολλο μεταξύ Αγγλίας και Ρωσίας που έκανε λόγο – για πρώτη φορά επίσημα – περί ίδρυσης ενός ελληνικού κράτους. Είναι μάλιστα το πρώτο επίσημο διπλωματικό κείμενο που αναφέρει τον όρο «Ελλάδα» ως πολιτική οντότητα. Έτσι, τη στιγμή που το Μεσολόγγι έπεφτε, η Ελλάδα έπαιρνε τις πρώτες της αναπνοές ως πολιτική ύπαρξη.
Κανένας αγώνας, λοιπόν, δεν πάει χαμένος, ακόμη κι αν καταλήγει πρόσκαιρα σε ήττα.
Και, τέλος, το κυριότερο: η άρνηση των Μεσολογγιτών να συνθηκολογήσουν και η επιλογή τους «να το πάνε μέχρι τέλους», μέχρι τα άκρα, πραγματοποιώντας έξοδο η οποία κατέληξε σε σφαγή και ολοκαύτωμα, στερέωσε σε όλη την Ευρώπη την άποψη ότι ήταν, πλέον, αδύνατος ο οποιοσδήποτε συμβιβασμός μεταξύ οθωμανικής αυτοκρατορίας και Ελλήνων. Ότι ήταν αδύνατη η επιστροφή στο προηγούμενο status quo. Έτσι, άρχισε πια να ωριμάζει ταχύτατα η ιδέα της ίδρυσης ενός ελληνικού κράτους ως η μόνη ρεαλιστική και εφαρμόσιμη λύση. Αυτό, μετά την Έξοδο και τον πανευρωπαϊκό της αντίκτυπο, το αποδέχτηκε ακόμη και ο προαναφερθείς Μέτερνιχ, ως κάτι αναπόφευκτο πλέον! Το «ελευθερία ή θάνατος» είχε αποδειχτεί ότι δεν ήταν απλά ένα εντυπωσιακό σύνθημα κενό περιεχομένου.
