Μετά τους βαλκανικούς πολέμους της περιόδου 1912-1913, οι οποίοι οδήγησαν το ελληνικό έθνος στα μεγάλα πεπρωμένα του, η τότε Ευρώπη των αμφισβητήσεων και των αμφιβολιών εισήλθε σε πολεμικές περιπέτειες. Διχασμένη σε αντίπαλα στρατόπεδα, στις Κεντρικές Δυνάμεις με επικεφαλής τη Γερμανία, και στην Αντάντ με ηγέτες τους Αγγλογάλλους, συμπαρέσυρε την ανθρωπότητα σε δύνη πολέμου. Με τις πρώτες δυνάμεις συμπαρατάχθηκαν οι μέχρι πριν λίγο αντίπαλοι της Ελλάδας, Βουλγαρία και Τουρκία, και με τις δεύτερες η Ρωσία, η Ιταλία και η Σερβία. Η σύγκρουση έμεινε στην ιστορία με το όνομα ο μεγάλος πόλεμος του 1914-18 ή ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος.
Στην Ελλάδα, η διαφορά απόψεων ανάμεσα στην πολιτική ηγεσία και τον ελληνικό θρόνο για την αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητας, οδήγησαν σε αδιέξοδα και στον γνωστό εθνικό διχασμό. Η υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο κυβέρνηση τάχθηκε υπέρ της εισδοχής της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος υποστήριζε την ουδετερότητα, στάση που ερμηνεύονταν από την άλλη πλευρά ως θέση υπέρ των Γερμανών και των συμμάχων τους.
Το γεγονός οδήγησε τον θρόνο στον διορισμό νέας κυβέρνησης στην Αθήνα, τον δε Βενιζέλο, μετά το κίνημα της Εθνικής Άμυνας, στην συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη υπό την προεδρία του.
Αγγλικές και γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις τον Οκτώβριο του 1915 δημιούργησαν το «Μακεδονικό Μέτωπο». Συμπαρατάχθηκαν μαζί τους και οι ενταγμένες ήδη στην πολιτική της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης ελληνικές ένοπλες δυνάμεις.
Τον τομέα ανατολικά του Αξιού, στο Κιλκίς, στην Δοϊράνη μέχρι το Πολύκαστρο, τον κατείχαν οι Άγγλοι. Δυτικά του ποταμού ήταν οι Γάλλοι. Οι στρατιώτες της 122ης γαλλικής μεραρχίας κατέλαβαν θέσεις στις πλαγιές του Πάικου. Κινητοποιήθηκε και η 243η γαλλική ταξιαρχία για να εφαρμοστεί το σχέδιο του στρατηγού Σαράιγ, αρχηγού των συμμαχικών δυνάμεων στη Μακεδονία.
Στην περιοχή επιτάχθηκαν ζωντανά, σπίτια, δημόσια κτήρια, ιδρύματα. Οι ναοί και τα σχολεία μετατράπηκαν σε νοσηλευτήρια. Δρόμοι επιστρώθηκαν με πέτρα με την προσωπική εργασία του ανδρικού πληθυσμού. Στήθηκε σιδηρόδρομος για την μεταφορά πολεμοφοδίων στο μέτωπο.
Οι ελληνικές δυνάμεις στις 15 Δεκεμβρίου 1916 προωθήθηκαν στην πρώτη γραμμή, στο Φανό, στην Κάρπη και στον Αρχάγγελο. Στο τέλος του ίδιου μήνα το ελληνικό στρατηγείο εγκαταστάθηκε τέσσερα χιλιόμετρα βόρεια της Αξιούπολης . Συμμετείχαν οι τρεις μεραρχίες της Εθνικής Άμυνας: Αρχιπελάγους, Σερρών και Κρήτης. Πήραν τις θέσεις τους και συνεργάστηκαν στενά με τους Γάλλους, που είχαν και την όλη οργάνωση και τον συντονισμό των πολεμικών δράσεων. Στην άλλη πλευρά παρατεταγμένες και από καιρό προετοιμασμένες οι δυνάμεις των Βουλγάρων και των Γερμανών.
Στα μετόπισθεν η Αξιούπολη ήταν το πολύβουο σταυροδρόμι στρατιωτών από όλες τις φυλές του κόσμου και δυτικότερα, στη Γουμένισσα, είχε στηθεί ένα μικρό στρατηγείο και χώρος ανάπαυλας των στρατιωτών, μας πληροφορεί αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, ο γνωστός μετέπειτα ποιητής, Γ. Βαφόπουλος . Ένας άλλος ομότεχνός του, στρατιώτης, ο Γ. Αθάνας (Αθανασιάδης – Νόβας), σημείωσε ….στην φρικαλεότητα του πολέμου, τα βουνά, οι λόφοι, ο κάμπος, οι αμπελώνες έδιναν μια παρηγοριά στην ψυχή ….
Ο πόλεμος όμως ήταν η σκληρή πραγματικότητα. ..Το Μακεδονικό Μέτωπο ήταν γεγονός… δύο χρόνων αγώνες και μάχες….. είχαν παγιώσει μια γραμμή θανάτου και τρόμου στα βουνά της Μακεδονίας. Τα χαρακώματα ήταν βαθιά, οι μαχητές από τις δύο πλευρές εκατοντάδες χιλιάδες, τα τηλεβόλα ανελέητα… έγραψε ο λογοτέχνης Στρατής Μυριβήλης, και αυτός στρατιώτης στον πόλεμο εκείνον.
Οι ελληνικές δυνάμεις πέτυχαν την πρώτη τους νίκη την Πρωτομαγιά του 1917 κοντά στο χωριό Χαμηλό, καταλαμβάνοντας το λόφο Ραβινέ. Το γεγονός εξύψωσε το γόητρο του ελληνικού στρατού και άνοιξε το δρόμο για άλλες επιτυχίες.
Από την όλη πολεμική αναμέτρηση στη γραμμή του «Μακεδονικού Μετώπου» ξεχώρισε η μάχη του Σκρα. Ενός υψώματος 1.097μ εδώ στο ομώνυμο χωριό που το είχαν οχυρώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι. Ήταν εξοπλισμένο με εκατοντάδες κανόνια και προσέφερε στους κατόχους του φυσική προστασία. Οι σύμμαχοι είχαν επιχειρήσει να το καταλάβουν το 1917 αλλά απέτυχαν.
Ο αρχιστράτηγος Γκυγιωμά, που αντικατέστησε τον Σαράιγ, έχοντας τοποθετήσει αρχηγό των γαλλικών και ελληνικών δυνάμεων τον στρατηγό Ζερόμ, διέταξε τις ελληνικές δυνάμεις να προετοιμασθούν για επίθεση.
….Ήθελε να δώσει την ευκαιρία στους Έλληνες να πολεμήσουν σκληρά. Πίστευε πως αυτό θα εξύψωνε το φρόνημα του στρατού μετά τις περιπέτειες των ετών 1916-1918, αλλά κατά βάθος προσπαθούσε να καταλάβει ξένος αυτός, την ποιότητα των Ελλήνων μαχητών….
Τρεις ελληνικές μεραρχίες κινητοποιήθηκαν το πρωί της 17ης Μαΐου υπό την αρχηγία του αντιστράτηγου Εμμανουήλ Ζυμβρακάκη. Η χαραυγή της ημέρας εκείνης σήμανε την προέλαση του στρατού το Σκρα να καταλάβει, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο σχετικό άσμα.
Ήταν η μεραρχία Αρχιπελάγους με επικεφαλής τον υποστράτηγο Ιωάννου με το 5ο και 6ο σύνταγμα των Κ. Εξάρχου και Ε. Τσιμιλάκη και διοικητές τμημάτων τους Ν. Πλαστήρα, Β. Καρακούφα, Β. Παπαγιάννη και Κ. Μπάμπαλη. Η μεραρχία Κρητών με τον υποστράτηγο Π. Σπηλιάδη και τα 7ο και 8ο συντάγματα των Π. Γαρδίκα και Δ. Σταυριανόπουλου. Η μεραρχία Σερρών με το 1ο σύνταγμα του αντισυνταγματάρχη Γ. Κονδύλη και τα τάγματα των Ι. Ψάρρα, Θ. Βαχαρόγλου, και Ι. Σκαλογιάννη.
Η ημέρα εκείνη ξημέρωσε νωρίτερα από το φως των τηλεβόλων. Η ελληνική επίθεση υποστηρίχθηκε από τις δυνάμεις των Γάλλων και των Άγγλων δυτικά και ανατολικά του Αξιού. Συνέδραμαν με τις αναγνωριστικές τους πτήσεις και οι δύο μοίρες της τότε ελληνικής αεροπορίας που έδρευαν στη Γοργόπη .
Μεταξύ των Ελλήνων αξιωματικών και οπλιτών συγκαταλέγονταν άτομα από την Παιονία. Ανάμεσά τους και ο καταγόμενος από το Σκρα υπολοχαγός τότε του πυροβολικού και μετέπειτα στρατηγός Γ. Παπαγεωργίου. Έπεισε τους χωριανούς του να εκκενώσουν την περιοχή και να διασωθούν, αλλά και ως γνώστης του γεωγραφικού ανάγλυφου της περιοχής κατηύθυνε τις οβίδες των πολυβόλων σε επιτυχείς στόχους .
Οι Έλληνες μαχητές μετά από σκληρή πάλη, πολεμώντας με ξέχωρο ηρωισμό και αυταπάρνηση υπερίσχυσαν των υπεναντίων. Οι νεκροί και από τις δύο πλευρές πολλοί. Οι αιχμάλωτοι από το στρατόπεδο των αντιπάλων δεκάδες εκατοντάδων.
Όταν σίγησαν τα όπλα το όνομα του Σκρα και όσων αγωνίστηκαν σε αυτό για την τιμή και την αξιοπρέπεια της Πατρίδας, πέρασαν στην ιστορία ως μάρτυρες και ήρωες του Γένους .
Η νίκη ήταν μοναδική. Η απήχησή της έγινε άμεσα αισθητή σε όλη την χώρα. Κατευνάστηκαν τα πολιτικά πάθη, εξυψώθηκε το φρόνημα των στρατιωτών, κατέλαβε αισιοδοξία το λαό παρά τις θυσίες και όλοι θυμήθηκαν δόξες της περιόδου 1912-1913 .
Στην ημερήσια διαταγή του ο Γκυγιωμά επισήμανε: …Χάρις στην απαράμιλλη ανδρεία του και την υπέροχη ορμητικότητά του το ελληνικό πεζικό του στρατηγού Ζιμβρακάκη, σε συνεργασία με το πυροβολικό και την αεροπορία, που παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες πέτυχαν να εκτελέσουν όλες τις αποστολές τους, υπερνίκησαν σε ένα από τα πιο ανώμαλα εδάφη όλα τα συσσωρευμένα εμπόδια και πέτυχαν με περίλαμπρες ενέργειες την κατάληψη των βουλγαρικών θέσεων.
Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο οι Κεντρικές Δυνάμεις ηττήθηκαν στο δυτικό και στο ανατολικό μέτωπο και οδηγήθηκαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δέχθηκαν τους όρους που υπέβαλλαν οι σύμμαχοι της Ελλάδος και υπογράφηκε το Νοέμβριο του 1918 η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Η συμβολή των Ελλήνων στη νίκη των δυνάμεων της Αντάντ ήταν καθοριστική. Ο καθένας μπορεί να σκεφθεί πια θα ήταν η μοίρα του ελληνισμού και ιδιαίτερα της Μακεδονίας αν συνέβαινε το αντίθετο. Ο Στρατός νίκησε, η πολιτική του Ε. Βενιζέλου δικαιώθηκε.
Η θυσία αναγνωρίστηκε και με τη συνθήκη των Σεβρών το 1920. Επιδικάστηκαν στην Ελλάδα προαιώνιοι ελληνικοί τόποι.
Κυρίες και Κύριοι,
…. Η ιστορία δεν μελετάται μόνο για να γνωρίσουμε τι κατόρθωσαν άλλοι στο παρελθόν, αλλά για να μάθουμε τι είναι σωστό να πράξουμε και εμείς στο μέλλον …
Αυτή η σοφή ρήση πρέπει να μας θέτει πάντα προ των ευθυνών μας. Ηγέτες, πολίτες, άρχοντες, αρχόμενους.
Η εφαρμογή της είναι αναγκαία, επιτακτική για την δοκιμαζόμενη και σήμερα Πατρίδα μας. Είναι πηγή δύναμης, αυτοπεποίθησης, αισιοδοξίας και σωστών αποφάσεων. Έτσι πρέπει να δούμε το εορταζόμενο σήμερα ιστορικό γεγονός της μάχης του Σκρα, της 17ης Μαΐου 1918, και όχι σαν τυπική εκτέλεση καθήκοντος. Έτσι να το δούμε για να βροντοφωνάξουμε συνειδητά
Ζήτω το Έθνος,
Ζήτω ο Στρατός,
Ζήτω το Ηρωικό Σκρα.
Του Χρήστου Π. Ίντου
Σχολικού Συμβούλου Π. Ε.
