Για μας του Έλληνες, και ειδικότερα για τους Κιλκισιώτες, η 21η Ιουνίου κάθε χρόνο – εδώ και έναν αιώνα – είναι ημέρα επετειακή, είναι ημέρα μνήμης και απόδοσης τιμής στους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες στρατιώτες και αξιωματικούς, οι οποίοι θυσιάστηκαν κατά την διάρκεια του Β’ Βαλκανικού πολέμου τον Ιούνιο του 1913, στις μάχες του Λαχανά και του Κιλκίς. Οι δύο αυτές επικές μάχες διπλασίασαν σχεδόν την ελληνική επικράτεια.
Όπως γνωρίζουμε οι Βαλκανικοί πόλεμοι – 1912-10913 – είχαν σαν αποτέλεσμα τον εκδιωγμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα Βαλκάνια. Με αφορμή αυτό το γεγονός και όχι μόνο επιταχύνθηκε και τέθηκε σε εφαρμογή το σκοτεινό σχέδιο των Νεότουρκων (1908), ένα σχέδιο που από τότε είχε στόχο τον αφανισμό του Χριστιανικού και του ελληνικού στοιχείου από την Μ. Ασία και τον Πόντο.
Οι διωγμοί των Αρμενίων (1914 – 1915) με 1,5 περίπου εκατομμύρια θύματα αποτέλεσαν το προανάκρουσμα για την παρόμοια τύχη των Ελλήνων. Το 1916 εξαπολύεται η πρώτη μεγάλη οργανωμένη επίθεση των Νεότουρκων στο ελληνικό στοιχείο, με θανατώσεις, εξορίες, καταναγκαστικά έργα στα «τάγματα εργασίας», δημεύσεις περιουσιών κ.λπ.
Εκπαιδευτήρια και σύλλογοι αναστέλλουν την λειτουργία τους, μεταξύ αυτών και το κολέγιο «Ανατόλια» και ο «Ελληνικό Σύλλογος Πόντος» ο οποίος ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1909, δια της ενώσεως του αθλητικού συλλόγου «Πόντος» - που λειτουργούσε ήδη από το 1903 – και της «Φιλεκπαιδευτικής Λέσχης» με το μουσικό παράρτημα της «Ορφεύς».
Το κολέγιο Ανατόλια ιδρύθηκε το 1886 στη Μερζιφούντα του Πόντου (νοτιοανατολικά της Σαμψούντας) από μια ομάδα Αμερικανών προτεσταντών καλβινιστών ιεραποστόλων, οι οποίοι κινούμενοι από ιεραποστολικό ενθουσιασμό αλλά και έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, σκόπευαν να κάνουν γνωστό το Λόγο του Θεού στους μουσουλμάνους και να προσεγγίσουν πιστούς άλλων χριστιανικών ομολογιών στην προτεσταντική παράδοση.
Η δράση των Αμερικανών ιεραποστόλων αντιμετωπίστηκε με πολλές αποδοκιμασίες από τις τοπικές εκκλησίες (ελληνορθόδοξη, καθολική, αρμενική). Έτσι οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι αναθεώρησαν τον στόχο τους και προσανατολίστηκαν στην εκδοτικό και εκπαιδευτικό τομέα, χτίζοντας σχολεία και άλλα εκπαιδευτήρια μακριά από την Κωνσταντινούπολη γιατί εκεί έδρευαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Καθολική και η Αρμενική εκκλησία.
Το «Ανατόλια» προσέφερε σπουδές πανεπιστημιακού επιπέδου και έδινε στους αποφοίτους του τη δυνατότητα να συνεχίσουν διδακτορικές σπουδές στις ΗΠΑ και σε Βρετανικά πανεπιστήμια.
Κατά τον 20ο αιώνα προσέλκυσε πολλούς μαθητές από τις χώρες του Ευξείνου Πόντου και από Βαλκανικές χώρες. Το κολέγιο λειτούργησε 35 χρόνια, μέχρι δηλαδή το βίαιο κλείσιμο του το 1921. Ο βίος του συλλόγου «Πόντος» έχει τη μισή ακριβώς διάρκεια, είναι όμως δύο βίοι παράλληλοι, με την ίδια τραγική κατάληξη, αφού τα μέλη και οι δραστηριότητες του συλλόγου αποτελούσαν, υποσύνολο του αντίστοιχου κύκλου του εκπαιδευτηρίου. Άλλωστε τα γραφεία και οι αίθουσες του συλλόγου ήταν εντός του σχολικού συγκροτήματος και οι δραστηριότητες του συλλόγου απευθύνονταν στην «οικογένεια» του Ανατόλια.
Οι ποικίλες δραστηριότητες (εκπαιδευτικές, επιστημονικές, πολιτιστικές, κοινωνικές, αθλητικές κ.ά.) του συλλόγου «Πόντος» αποτυπώνονται στο μηνιαίο περιοδικό με τίτλο «Πόντος» που εκδίδει ο σύλλογος, όπου μέλη του συλλόγου, καθηγητές και μαθητές, αποτελούν την ομάδα των συντακτών, των αρθρογράφων και των επιμελητών της έκδοσης, η οποία γίνεται αποκλειστικά στην ελληνική γλώσσα.
Το περιοδικό «Πόντος» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το έτος 1910, ένας τόμος σε πολύ κακή κατάσταση, υπάρχει σε υπόγειο της βιβλιοθήκης του Αριστοτελείου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ένας άλλος στο Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών «Μανώλης Τριανταφυλλίδης», επίσης του ΑΠΘ.
Πολλοί μαθητές και απόφοιτοι της Σχολής αναδείχθηκαν και συγγραφείς βιβλίων, και διακρίθηκαν με ποικίλα δημοσιεύματα στην ελληνική δημοσιογραφία.
Όπως προαναφέραμε, το 1916, το κολέγιο «Ανατόλια», ύστερα από τη μεγάλη οργανωμένη επίθεση των Νεότουρκων κατά του ελληνικού στοιχείου, ανέστειλε την λειτουργία το. Το σχολείο επαναλειτούργησε το 1919, όμως υπό τον Κεμάλ έχει ήδη αρχίσει το δεύτερο κύμα διώξεων, πολύ πιο βίαιο και απάνθρωπο από το πρώτο.
Ο Τοπάλ Οσμάν με τους Τσέτες αφανίζουν ο,τιδήποτε ελληνικό στην ευρύτερη περιοχή του Πόντου.
Στις 12 Φεβρουαρίου 1921 ο Κεμαλιστές εισβάλλουν στις εγκαταστάσεις του Ανατόλια, στα γραφεία της διοίκησης του συλλόγου «Πόντος», εντοπίζουν χάρτες, βιβλία, φωτογραφίες, υλικά που τους πρόσφερε το πρόσχημα να απευθύνουν κατηγορίες στα στελέχη της διοίκησης πως δήθεν ενεργούν συνωμοτικά και ότι ο σύλλογος είναι επαναστατικός. Το σχολείο αυτή τη φορά κλείνει οριστικά τον Μάρτιο του 1921, μαζί του φυσικά και ο σύλλογος.
Τον Ιούνιο του 1921, ύστερα από τέσσερις μήνες στις φυλακές της Αμάσειας καταδικάστηκαν από τα κατ’ επίφαση «δικαστήρια ανεξαρτησίας» και απαγχονίζονται στην πλατεία της Αμάσειας, μαζί με άλλους επιφανείς Έλληνες, οι καθηγητές του «Ανατόλια» Δημήτριος Θεοχαρίδης, Χαράλαμπος Ευσταθιάδης, Παύλος Παυλίδης, Παναγιώτης Λαμπριανίδης οι οποίοι δημοσίευαν άρθρα τους στο περιοδικό «Πόντος». Μαζί τους απαγχονίστηκαν και οι δεκαοχτάχρονοι μαθητές του κολεγίου Συμεών Ανανιάδης και Αναστάσιος Παυλίδης.
Βιβλιογραφία: Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού – Μαλλιάρης Παιδεία.
Υ.Γ.1: Το κολέγιο «Ανατόλια» μετά την ανταλλαγή του 1922, μεταφέρθηκε και λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη, στο δρόμο προς Πανόραμα.
Υ.Γ.2: Τα δικαστήρια ανεξαρτησίας «Ιστικλάς Μουχακεμέσις» τα συγκρότησε το καθεστώς Κεμάλ στην Αμάσεια. Τα μέλη των δικαστηρίων αυτών δεν προέρχονταν από το δικαστικό κλάδο. Ήταν μια επιλεγμένη ομάδα από φανατικούς και μισαλλόδοξους Τούρκους που δικάζουν κατά «συνείδηση», δηλαδή καταδικάζουν αδιακρίτως κάθε Έλληνα του Πόντου και μόνο με την παραμικρή υποψία ότι ίσως δρούσε παρασκηνιακά για την ανακήρυξη του Πόντου ως ανεξάρτητη Δημοκρατία.
Με τα δικαστήρια αυτά ο Κεμάλ απέβλεπε στην αποδυνάμωση της πνευματικής ηγεσίας του Πόντου, αλλά και την οικονομική αποδυνάμωση ευρωστότερων τάξεων, για να μπορεί στη συνέχεια να εξοντώσει ευκολότερα το ελληνικό στοιχείο του Πόντου.
