Ερειπωμένα σπαράγματα ζωής τα οποία σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχουν για να σιγοψιθυρίζουν την ιστορία τους. Να μας διηγηθούν ιστορίες για τους ιδιοκτήτες τους που ήρθαν πρόσφυγες για δεύτερη φορά μέσα σε λίγα χρόνια, από την Καβάλα, εδώ στην αποξηραμένη λίμνη του Αματόβου. Θα μας εξέφραζαν όμως και το παράπονο και την πίκρα τους για τη σημερινή τους κατάντια.
Ένα κτίσμα όμως αρκετά μακριά από το σημείο που βρισκόμασταν με πέντε – έξι μεγάλα πεύκα να το συντροφεύουν σαν γιγάντιοι φρουροί, ξεχώριζε ανάμεσα στον καταπράσινο ανοιξιάτικο κάμπο… Είναι το σχολείο του Χρυσοκάμπου… μου είπε ο φίλος, εδώ ήταν τόπος συνάντησης των σχολικών εκδρομών για τα σχολεία της Σιαταριάς της Ν. Καβάλας, του Βαφειοχωρίου και Κοτυλίου.
Το ταπεινό και εγκαταλελειμένο εδώ και χρόνια σχολείο του Χρυσοκάμπου μου έδωσε την αφορμή για το παρόν πόνημα, για να θυμούνται οι παλαιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Ελάτε λοιπόν να σκαλίσουμε μαζί την ιστορία του μικρού αυτού τόπου.
Βρισκόμαστε στα τέλη της δεκαετίας του ’30 η εκβιομηχανοποίηση της επεξεργασίας του καπνού είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθούν στην ανεργία χιλιάδες καπνεργάτες και καπνεργάτριες στα διάφορα καπνικά κέντρα της χώρας.
Η Καβάλα, η «Μέκκα» της επεξεργασίας καπνού και εξαγωγής την εποχή εκείνη είχε περίπου 12.000 καπνεργάτες και καπνεργάτριες. Η κατάσταση όλων αυτών στην Ν. Καβάλα, αλλά και σε Δράμα, Σέρρες, Ξάνθη, Βόλο κ.τλ. έγινε πάρα πολύ δύσκολη και η πολιτεία αναζητούσε λύσεις στο τεράστιο πρόβλημα που προέκυψε.
Η ύδρευση του οικισμού γινόταν από υδραγωγείο που κατασκεύασε το Υπουργείο Γεωργίας στην απέναντι πλαγιά του Καζάνοβου (Κοτύλη) και με σωλήνες ερχόταν το νερό στο χωριό σε 9 βρύσες κατά μήκος του δρόμου.
Η Αξιούπολη ως διοικητικό και εμπορικό κέντρο και το παζάρι της εξυπηρετούσε τους κατοίκους για τις όποιες αναγκαίες προμήθειες σε αγαθά.
Η ψυχαγωγία των κατοίκων, όπως άλλωστε σε όλα τα τότε μικρά μας χωριά, ήταν τα νυκτέρια στα σπίτια, οι ονομαστικές εορτές παρέα με τον εξαιρετικό ακορντεονίστα Θωμά Τσίπουρα. Άλλες καλές ευκαιρίες για λίγη ξεκούραση και διασκέδαση ήταν και οι εθνικές και θρησκευτικές γιορτές των γύρω χωριών. Ο Χρυσόκαμπος δεν είχε ποτέ εκκλησία και κοιμητήριο, ενοριακά το χωριό υπάγοταν στην ενορία της Αγίας Παρασκευής της Ν. Καβάλας. Τα πρώτα καφενεία με τα γραμμόφωνα και τα ραδιόφωνα πρόσφεραν μια νέα επιλογή για ψυχαγωγία. Τα καφενεία στο χωριό μας ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση, μου ανέφερε ο ενενηντάχρονος σήμερα Δημήτριος Θεοδ. Ψαρράς. Από τα βερεσέδια και το γράψε – γράψε, το πότε άνοιγε ένα καφενείο και πότε έκλεινε ήταν θέμα της οικονομικής αντοχής του ιδιοκτήτη. Καφενείο άνοιξε και ο πατέρας μου, συνέχισε ο κυρ. Δημήτρης. Το δωμάτιο που έβλεπε στο δρόμο, μετατρέποντας το παράθυρο σε πόρτα έγινε καφενείο.
Το σχολείο
Το δημοτικό σχολείο του Χρυσόκαμπου (αφορμή για το παρόν άρθρο) ιδρύθηκε το 1939. Από το 1937 λειτούργησε με έγκριση της Νομαρχίας Κιλκίς, με αμοιβόμενο δάσκαλο από αυτήν. Ως αίθουσα διδασκαλίας χρησιμοποιούσαν κάποια ιδιωτική κατοικία που παραχωρήθηκε ή εκμίσθωνε κάποιος κάτοικος. Το ξέσπασμα του Β’ Παγκ. Πολέμου στάθηκε εμπόδιο στο να ολοκληρωθεί η διαδικασία της οργάνωσης και λειτουργίας του σχολείου ως κανονικό δημόσιο σχολείο. Στα χρόνια της κατοχής δεν λειτούργησε. Από το 1944 μέχρι το 1947 λειτούργησε με ιδιωτικό δάσκαλο. Τα δύο επόμενα χρόνια οι μαθητές πήγαιναν στα δημοτικά σχολεία της Σιταριάς και της Νέας Καβάλας.
Το 1932 ψηφίστηκε ειδικός νόμος (κυβέρνηση Π. Τσαλδάρη Γ. Κονδύλη) για την πλήρη αποκατάσταση 200 καπνεργατικών οικογενειών στην αποξηρανθείσα λίμνη Αρτζάν – Αματόβου (1926-1932 έργο του αείμνηστου Ελ. Βενιζέλου. Τον Μάρτιο του 1933 έγινε αναγκαστική απολοτρίωση εκτάσεων από τα αγροκτήματα του Ξηρόλακου και Κοτυλίου προκειμένου να οικοδομηθεί ο οικισμός της Σιταριάς με σχέδιο πετάλου.
Η εγκατάσταση των 200 οικογενειών άρχισε τμηματικά, τον Μάρτιο του 1934 εγκαταστάθηκαν 33 οικογένειες στον Λιμνότοπο, τον Ιούνιο 70 οικογένειες στη Ν. Καβάλα, 35 οικογένειες στον Χρυσόκαμπο και τον Νοέμβριο 62 οικογένειες στη Σιταιρά.
Αρχικά όλοι οι οικισμοί ονομάστηκαν Ν. Καβάλα συν τον αριθμό των οικογενειών (αμερικάνικο σύστημα). Τα ονόματα άλλαξαν το 1938 με απόφαση του τότε νομάρχη Κιλκίς Χρ. Δρέλλια. Έτσι η Ν. Καβάλα 62 ονομάστηκε Σιταριά λόγω της μεγάλης σιτοπαραγωγής, η Ν. Καβάλα 33 σε Λιμνότοπο, η Νέα Καβάλα 35 σε Χρυσόκαμπο και η Νέα Καβάλα 70 παρέμεινε Νέα Καβάλα.
Ο Χρυσόκαμπος σε αντίθεση με τους άλλους οικισμούς (και το μοναδικό ίσως χωριό στην Ελλάδα) χτίστηκε με σχέδιο των αγροικιών που εφαρμόζοταν στην Ιταλία. Το κάθε σπίτι κτίστηκε στην άκρη του αγροκτήματος που είχε έκταση 50 στερεμμάτων.
Όλη η έκταση του οικισμού μαζί με τα χωράφια κάνει ένα ορθογώνιο με εμβαδόν 2.000 στρέμματα που διασχίζεται από τον κεντρικό δρόμο μήκους 3 χιλιομ. Εκατέρωθεν και κατά μήκος αυτού του δρόμου κτίστηκαν αντικριστά οι 35 κατοικίες. Αυτός ο μοναδικός δρόμος που διέσχιζε τον Χρυσόκαμπο (σύμφωνα με καταγραφές κατοίκων) με τις πρώτες βροχές μετατρέποταν σε έναν απέραντο λασπότοπο. Από τον Οκτώβριο έως τον Απρίλιο οι κάτοικοι ζούσαν σχεδόν απομονωμένοι. Όλοι οι κάτοικοι των οικισμών ασχολούνταν με την γεωργία και την οικόσιτη κτηνοτροφία. Εκτός από τα σπίτια και τον κλήρο που τους παραχώρησε η υπηρεσία εποικισμού η Αγροτική Τράπεζα τους χορήγησε και μακροπρόθεσμα δάνεια για αγορά ζώων και εργαλείων. Έτσι σιγά – σιγά ανέγειραν γύρω από την κατοικία τους τα διάφορα απαραίτητα κτίσματα, όπως στάβλους, αχερώνες κ.τλ..
Με την έναρξη της σχολικής χρονιάς 1950 -51 και την τοποθέτηση δημόσιου δασκάλου, του Γεωργίου Κουγιούφα, το σχολείο είχε πια επίσημη μορφή. Ένα χρόνο νωρίτερα είχε διορισθεί σχολική εφορεία (Χαντζίδης Βασ., Γεωργιάδης Πρόδρομος, Βοσνάκης Χρήστος, πρόεδρος του χωριού) η οποία ανέλαβε την ανέγερση του σχολείου και με την συμπαράσταση πάντα των κατοίκων, ήταν έτοιμο ώστε στις 15 Ιουνίου του ιδίου έτους έγιναν τα εγκαίνια.
Επίσημα στοιχεία για τον αριθμό των μαθητών της προπολεμικής περιόδου δεν υπάρχουν. Με τον διορισμό δασκάλου ο αριθμός των μαθητών ανέρχεται στους 33 μαθητές με φθίνουσα όμως πορεία για να φτάσει στο σχολικό έτους 1966 -67 με μόλις 3 μαθητές. Έκτοτε έπαψε να λειτουργεί.
Υ.Γ.: Δεν ήταν εύκολα τα πράγματα για τους ανθρώπους που ξαφνικά βρέθηκαν σε έναν τόπο που ήταν ακόμη βάλτος, άνθρωποι αστοί και με ελάχιστη σχέση με την γεωργία που έπρεπε να ξαναρχίσουν την ζωή τους πάλι από την αρχή, για δεύτερη φορά μέσα σε μια δεκαετία. Μπορεί να τους δόθηκε σπίτι και κλήρος 50 στρεμμάτων όμως για ορισμένους δεν στάθηκαν ικανά να τους κρατήσουν στο νέο τους τόπο και έφυγαν την επόμενη κιόλας χρονιά. Εν πάση περιπτώσει, η αποκατάσταση των διακοσίων οικογενειών για κάποιους ήταν καλή και για κάποιους άλλους όχι. Τα χρόνια πέρασαν και δεν έχει και νόημα τώρα πια. Η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση που ακολούθησε συρρίκνωσε πληθυσμιακά και τα χωριά μας, μια συρρίκνωση που συνεχίζεται ως τις μέρες μας, με αποτέλεσμα στα περισσότερα χωριά μας να έχουν κλείσει εδώ και χρόνια τα σχολεία. Στον Χρυσόκαμπο το κλείσιμο του σχολείου έγινε αρκετά χρόνια νωρίτερα. Σήμερα μόνο τα πέντε έξι εναπομείντα εγκαταλελειμένα σπίτια και το σχολείο μαρτυρούν ότι κάποτε εδώ υπήρχε η Ν. Καβάλα 35 Αγροικίες – Χρυσόκαμπος). Είναι οι βουβοί μάρτυρες του Χρυσόκαμπου.
Υ.Γ.: Το πρώτο σπίτι στην δεξιά πλευρά του δρόμου ήταν του Θεόδωρου Δημ. Ψάρρα, αυτό το σπίτι ο εγγονός του Θεόδωρος Ψάρρας το έχει ανακαινίσει με πολύ αγάπη και μεράκι.
Πηγές: Η εκπαιδευτική περιφέρεια Παιονίας Γεωφυσική Ιστορική λαογραφική και δημογραφική μελέτη.
Εθνικός σύλλογος διδασκάλων Παιονίας Αθήνα 1965.
Ιστορία του Χρυσόκαμπου: Του Χαράλαμπου Φαχουρίδη – 10 Οκτ. 1955 Διευθυντής σχολείου
Δημοτικό σχολείου Χρυσόκαμπου: Δημήτριος Καλαφάτης – 28 Απριλίου 1961 – Διευθυντής σχολείου
Προφορικές μαρτυρίες από τον Δημήτριο Θεοδ. Ψάρρα κάτοικος σήμερα Πολυκάστρου
Ο Θεόδωρος Δημ. Ψάρρας με καταγωγή από Σέρρες έδρασε στον Μακεδονικό Αγώνα με το ψευδώνυμο Καπετάν Λόλας, στην περιοχή των Σερρών – Χαλκιδικής και Κιλκίς.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
Πάνω το σχολείο όπως είναι σήμερα.
Κάτω: Το ανακαινισμένο σπίτι του Θεόδωρου Δημ. Ψαρρά από τον εγγονό του Θεόδωρο
