Είναι με λίγα λόγια, η αφοσίωση κάποιου σε κάποιο πρόσωπο. Φιλία είναι «η οικειότητα και η εύνοια, ήτις συνδέει πρόσωπα των αυτών αισθημάτων και φρονημάτων. Είναι η εσωτερική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, ήτις στηρίζεται εις αμοιβαίαν προσωπικήν κλίσιν και εκπηγάζει εκ της ανάγκης της καταπολεμήσεως της ψυχικής απομονώσεως. Κατά τον Αργύρη Ματακιά «η φιλία είναι διανθρώπινος δεσμός, (είναι) συνθήκη ζωής.
Ο Αριστοτέλης γράφει ότι χωρίς φίλους δεν θα μπορούσε να ζήσει κανείς ακόμη και αν είχε όλα τα υπόλοιπα αγαθά.
Η φιλία είναι έντονο συναίσθημα αγάπης, που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο και ενίοτε σε περισσότερα πρόσωπα. Έρως και συγγενική αγάπη είναι τελείως διαφορετικά πράγματα, διότι ο έρως στηρίζεται στην αμοιβαία έλξη δύο ετερόφυλων ανθρώπων και η συγγενική αγάπη εδράζεται σε δυνατούς δεσμούς αίματος και προκαθορίζεται από τους κληρονομικούς φορείς, ενώ η φιλία επιλέγεται. Η φιλία είναι αρετή, που έχει δυναμικό χαρακτήρα και όχι στατικό, αφού συνεχώς εξελίσσεται και αναβαθμίζεται.
Συγχρόνως η φιλία προάγει την κοινωνικότητα. Όπως λέγει ο Ζήνων, η φιλία «κοινωνία Ββίου”.

Οι λόγοι που δημιουργούν τη φιλία:
Οι λόγοι, που συντελούν στη δημιουργία της φιλίας είναι πολλοί. Απ’ αυτούς οι σπουδαιότεροι είναι οι εξής:
Α) Οι φυσικές ανάγκες. Στη ζωή ο ένας συμπληρώνει τον άλλον. Κανείς δεν μπορεί να είναι αυτάρκης. Για να επιβιώσει χρειάζεται τη συνεργασία και τη βοήθεια των άλλων. Αυτοί που λένε: «Δεν έχω ανάγκη κανέναν» είναι ανόητοι, δεν ξέρουν τι λένε.
Β) Οι ηθικές ανάγκες. Ο φίλος είναι πολύτιμος, διότι αυτός δίνει το ερέθισμα, το έναυσμα και την παρότρυνση για να γίνουμε καλύτεροι και ηθικότεροι, για να μπορέσουμε να ανέλθουμε σε υψηλότερες πνευματικά σφαίρες. Σ’ αυτήν την φάση ο φίλος είναι το γερό στήριγμα.
Γ) οι μεταφυσικές ανάγκες: Ο άνθρωπος συναισθάνεται την αδυναμία του και όσο περνούν τα χρόνια νοιώθει το φόβο του θανάτου και βιώνει ένα ανελέητο υπαρξιακό κενό, αν δεν είναι συνδεδεμένος με το Χριστό, που με την πνευματική του παρουσία γεμίζει από τη χάρη και την αγάπη του όλα τα υπαρξιακά κενά. Οι γνήσιοι φίλοι με την παρουσία τους και τον καλό τους λόγο συμβάλλουν αποφασιστικά στην ευκολότερη πλήρωση του υπαρξιακού κενού. Έτσι ο άνθρωπος νοημαδοτεί τη ζωή του και αποκαλύπτει το σκόπο της. Τέλος, όλοι έχουμε ανάγκη από τον καλό λόγο και από την κατάφαση και την επιβεβαίωση των άλλων που αυτοί οι άλλοι είναι οι φίλοι μας.
Την αξία της φιλίας και τα είδη της καθόρισε πρώτος ο Αριστοτέλης στην πραγματεία του «Περί φιλίας».
Κατά τον Αριστοτέλη τρία είναι τα «φιλητά», δηλαδή τα κίνητρα για τη φιλία, τα εξής: α) το «χρήσιμον», ήτοι το συμφέρον, η ωφέλεια, β) το «ηδύ», δηλαδή η ευχαρίστηση και γ) το «αγαθό», δηλαδή η ηθική ποιότητα, η ανθρωπιά. Ανάλογη, λοιπόν με τα ενδιαφέροντα και τις προσωπικές τους εκτιμήσεις οι άνθρωποι συνδέονται με φιλικούς δεσμούς «δια το χρήσιμον», «δ’ ηδονήν» και «δια το αγαθόν». Τα δύο πρώτα είδη των σχέσεων αποτελούν την φιλία «κατά συμβεβηκός», όπως λέγει ο Αριστοτέλης, είναι δηλαδή φιλίες συμπωματικές, εφήμερες και προσωρινές. Και ερχόμαστε στο τρίτο είδος. Ο φιλικός δεσμός του τρίτου είδους είναι η ουσιαστική, η τέλεια φιλία. Επ’ αυτού το Αριστοτέλης λέγει: «Τελεία δ’ εστίν η των αγαθών φιλία και κατ΄αρετήν ομοίων». Το «όμοιον» της εκφράσεως του Αριστοτέλους υποδηλώνει ομοιότητα στην ανθρώπινη αξία, στην υψηλή ποιότητα της ανθρωπιάς. Επομένως τέλεια φιλία είναι ένας ισχυρός δεσμός δύο προσώπων στον ίδιο ηθικό επίπεδο, που προϋποθέτει την ανιδιοτέλεια και την ειλικρίνεια με βάση την αρετή τους. Είναι δηλαδή η φιλία του αγαθού ανθρώπου με τον αγαθόν άνθρωπο για να προκύψει το αγαθόν. Αυτή η φιλία στηρίζεται στην αμοιβαία εκτίμηση και τον αμοιβαίο σεβασμό.

Κριτήρια για τη σύναψη φιλίας:
Για να συναφθεί ένας ισχυρός και διαρκής δεσμός φιλίας μεταξύ δύο ανθρώπων απαιτείται κατά πρώτον ειλικρίνεια και αμοιβαία εμπιστοσύνη και από τα δύο μέρη. Η ειλικρίνεια είναι βασικό στοιχείο για τη σύναψη σταθερής φιλίας. Η ειλικρίνεια είναι γνώρισμα του ανθρώπου, ο οποίος λέγει πάντοτε εκείνο που θεωρεί ότι είναι αληθινό. Η λέξη ειλικρίνεια παράγεται από τη λέξη είλη, που σημαίνει φως του ηλίου και από το ρήμα κρίνω, που σημαίνει εξετάζω καλά κάτι, υπό το φως του ηλίου. Η ειλικρίνεια υποδηλώνει εντιμότητα, διαφάνεια, συναίσθηση δικαιοσύνης και ηθική ακεραιότητα, πράγματα απαραίτητα για τη σύναψη αληθινής φιλίας. Μαζί με την ειλικρίνεια έχει θέση η ποιότητα του ήθους του άλλου ανθρώπου, διότι το ήθος περιλαμβάνει όλα τα ψυχικά χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου, δηλ. είναι ο χαρακτήρας του. Κοντά σ’ αυτά όλα συγκαταλέγεται και η έννοια της κατανοήσεως μεταξύ των δύο ανθρώπων και η απουσία του εγωϊσμού και του «ετσιθελισμού». Ακόμη για τη σύναψη αληθινής φιλίας δεν πρέπει να υποκρύπτονται συμφέροντα, σκοπιμότητες και ιδιοτέλεια. Τέλος μεταξύ των δύο ανθρώπων πρέπει να βασιλεύει η αξιοπρέπεια. Πρόκειται για την ευγένεια του ήθους, που συνοδεύεται από κοσμιότητα και σοβαρότητα. Αξιοπρέπεια είναι η ψυχική στάση κατά την οποία το άτομο πιστεύει στην αξία της προσωπικότητας. Η σχέση των δύο φιλικών προσώπων πρέπει να ίσταται σε υψηλό ηθικό επίπεδο. Αλλιώς εκχυδαίζεται και η φιλία διαλύεται και δυστυχώς μερικές φορές μετατρέπεται σε έχθρα.

Η αξία της φιλίας:
Στις διαπροσωπικές σχέσεις των δύο ανθρώπων η φιλία έχει ανυπολόγιστη αξία. Η φιλία ικανοποιεί την ψυχική ανάγκη για επικοινωνία και ολοκλήρωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Συμβάλλει στην ψυχική επαφή των ανθρώπων για ανταλλαγή απόψεων και ιδεών καθώς και στη θετική επίλυση διαφόρων προβλημάτων. Μειώνει τον εγωκεντρισμό, την απομόνωση και την μοναξιά του ανθρώπου και τονώνει το συναίσθημα της αγάπης και του αλτρουϊσμού. Ενισχύει το πνεύμα της συνεργασίας. Στον ηθικό τομέα, η φιλία εξευγενίζει την ψυχή του ανθρώπου και συντελεί στην ποιοτική του αναβάθμιση. Στην πνευματική ζωή καλλιεργεί τις διανοητικές δυνάμεις ιδιαίτερα τη λογική και την κριτική σκέψη. Με λίγα λόγια, η φιλία βοηθεί τον άνθρωπο ψυχικά, ηθικά και πνευματικά. Σε διακρατικό επίπεδο η φιλία ενώνει τους λαούς με συναισθήματα αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για την παγίωση της παγκόσμιας ειρήνης. Επ’ αυτού ο Wilson (Nobel ειρήνης 1919) είπεν ότι «η φιλία είναι η μόνη ενωτική δύναμη που μπορεί να κρατήσει τον κόσμο αγαπημένο και ενωμένο».

Γνωμικά περί φίλων:
«Ουδείς φίλος ω πολλοί φίλοι» - Αριστοτέλης 384 – 322.
«Κρίνει φίλους ο καιρός, ως χρυσόν το πυρ – Μέναδρος 403 αι. π.Χ.
«Φίλους μη ταχύ κτω» - Σόλων 630-560 π.Χ.
«φίλους ευτυχούσι και δυστυχούσι ο αυτός ίσθι – Περίανδρος 668-584 π.Χ.
«Μηδένα φίλον ποιού, πριν αν εξετάσεις πως κέχρηται τοις προτέροις φίλοις» - Ισοκράτης 436-338 π.χ.
Σωκράτης ερωτηθείς τι κτήμα συμφερώτατον είπεν: «Φίλος βέβαιος» - 469-399.
«Κρείτον ένα φίλον έχειν πολλού άξιον, ή πολλούς μηδενός αξίους» - Ανάχαρσις 6ος αι. π.Χ., Σκύθης ηγεμόνας.
«Δούλοι γαρ και δεσποτης ούκ αν ποτέ γένοιντο φίλοι» - Πλάτων 427 -347.
«Σον φίλου, ει θέλεις δοκιμάσαι ή μέθυσον ή ύβρισον» - Αίσωπος 620 -560 π.Χ.
«Ομοφροσύνη φιλίην ποιείς – Δημόκριτος 470 – 370 π.Χ.
(Αφορισμός) Θεέ μου προφύλαξε με από τους φίλους μου, διότι τους εχθρούς μου τους αναλαμβάνω εγώ – Αντίγονος Γονατάς, μακεδόνας Βασιλιάς

Ιστορικά παραδείγματα φιλίας:
Αχιλλέας και Πάτροκλος, Δάμων και Φυντίας, Μέγας Αλέξανδρος και Ηφαιστίων, Ορέστης και Πυλάδης, Θησέας και Πειρίνθους, Επαμεινώνδας και Πελοπίδας, Δαβίδ και Ιωνάθαν, Παύλος και Βαρνάβας, Βασίλειος και Γρηγόριος, Σέργιος και Βάκχος, Φίλιππος και Ναθαήλ, Πολύευκτος και Νέαρχος