Σύμφωνα με το αμερικάνικο ινστιτούτο Pew Research, οι νέοι πολίτες, οι αποκαλούμενοι millennials τείνουν σε ένα μεγάλο ποσοστό τους, να ενημερώνονται για τα πολιτικά ζητήματα μέσω του facebook.
Tα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται ότι αποτελούν την νούμερο ένα πηγή ειδήσεων μεταξύ των νέων ανθρώπων, σύμφωνα με έκθεση του ειδησεογραφικού πρακτορείου Ρόιτερς, που βασίζεται σε μια έρευνα που διεξάγεται τα τελευταία 5 χρόνια για λογαριασμό του YouGov, σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 50.000 ατόμων σε 26 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Μέχρι εδώ όλα καλά, οι νέοι ενημερώνονται από το facebook και από άλλα social media. Μόνο που στα social media, τα fake news έχουν πάρει ανησυχητικές διαστάσεις.
Η άμεση πρόσβαση σε πλήθος πληροφοριών, δεν οδηγεί αυτόματα σε καλύτερη ενημέρωσή. Απεναντίας, βρισκόμαστε σε ένα περιβάλλον όπου η αλήθεια πίσω από την είδηση αμφισβητείται εντόνως και η παραπληροφόρηση κρίνεται ως μία επικίνδυνη κατάσταση που έχει σημαντικές προεκτάσεις στην λήψη αποφάσεών των πολιτών. Η αρχική αισιόδοξη οπτική, όπου οι τεχνολογικές καινοτομίες προσέφεραν απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες αποκάλυψε πως ο ψηφιακός κόσμος είναι ένα περιβάλλον όπου ανθίζει η παραπληροφόρηση, οι θεωρίες συνωμοσίας και οι κατασκευασμένες ειδήσεις.
Ένα φαινόμενο της σύγχρονης εποχής που ολοένα αποκαλύπτει τις προβληματικές του διαστάσεις είναι το φαινόμενο των φυσαλίδων φίλτρων (filter bubbles). Αλγόριθμοι επιλέγουν αυτόματα τις ειδήσεις που εμφανίζουν στους χρήστες των κοινωνικών μέσων, χρησιμοποιώντας δεδομένα από προηγούμενες αναζητήσεις, πιθανολογώντας ότι θα τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Η επιλογή αυτή του αλγορίθμου δεν είναι προϊόν συναίνεσης και ο χρήστης συνήθως αγνοεί τον τρόπο και τον λόγο για τον οποίο τού εμφανίζονται συγκεκριμένα άρθρα στα κοινωνικά μέσα που χρησιμοποιεί.
Ένα επιπλέον ζήτημα που παρατηρείται είναι η εμφάνιση πολλών ανώνυμων λογαριασμών, όπου η ταυτότητα των ιδιοκτητών παραμένει δυσδιάκριτη. Η κατάσταση αυτή δεν διευκολύνει την εξακρίβωση των όσων δημοσιεύονται και δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου η αλήθεια των γεγονότων κρίνεται δικαίως αμφισβητήσιμη
Δύο περιπτώσεις μελετήθηκαν εκτενώς και τα αποτελέσματά της σόκαραν την παγκόσμια επιστημονική δημοσιογραφική κοινότητα και όχι μόνο, καθώς οδήγησαν σε νομοθετικές παρεμβάσεις. Πρόκειται για την έρευνα του αμερικανικού κέντρου ερευνών Pew Research Center, που συνδέει άμεσα και ευθέως την διαμόρφωση πολιτικών αποφάσεων των πολιτών με τη διάδοση των fake news, της παραπληροφόρησης και την δημιουργία του φαινομένου των bubble filters.
Συγκεκριμένα φανέρωσε πως θεωρίες συνομωσίας και αναληθή δημοσιεύματα καθοδηγούν τους πολίτες στη λήψη συγκεκριμένων πολιτικών αποφάσεων, με χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος για την παραμονής ή μη της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση τον Ιούνιο του 2016 και την εκλογή του Donald Trump ως Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών τον Νοέμβριο του 2016.
Ας πάρουμε το παράδειγμα της εκλογής του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν ήταν αναμενόμενη σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις και επομένως σόκαρε τους πολίτες και τους δημοσιογράφους σε όλο τον κόσμο. Τα social media και κυρίως το facebook και το twitter κατηγορήθηκαν ότι επέτρεψαν την παραπληροφόρηση, τη διασπορά κατασκευασμένων ειδήσεων και ότι μαζί με τα bubble filters συνέβαλαν τα μέγιστα στο εκλογικό αποτέλεσμα.
Ο Donald Trump εμφανίζεται πως είχε αρκετούς ακολούθους στις πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ένα από τα πιο διαδεδομένα άρθρα που κυκλοφόρησαν, το οποίο θεωρείται ότι οδήγησε στην εκλογή του, ήταν το «Γιατί ψηφίζω τον Donald Trump» (Why I’m Voting For Donald Trump). Επιπλέον, άλλες έρευνες φανέρωσαν πως το ένα τρίτο των αναρτήσεων υπέρ του Donald Trump στο Twitter προερχόταν όχι από πραγματικούς χρήστες αλλά από εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Μέχρι δε και τρεις μήνες πριν από τις εκλογές οι κατασκευασμένες ειδήσεις στο facebοok εκτόπισαν τις κυριότερες των New York Times, Washington Post, Huffington Post, NBC News, και άλλων μεγάλων ειδησεογραφικών φορέων.
Τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνα ήταν σοκαριστικά για τους επιστήμονες και χρησιμοποιήθηκαν έπειτα ως μοχλός πίεσης στους ιδρυτές και επιχειρηματίες των social media, ώστε να δημιουργήσουν μηχανισμούς ελέγχου της κατάστασης. Να σημειώσουμε εδώ πως ο Zuckerberg, o ιδρυτής του facebook αρνιόταν κατηγορηματικά την εμπλοκή της πλατφόρμας που δημιούργησε και ήταν ο τελευταίος που μήνες μετά, ενέδωσε στις πιέσεις και προσπάθησε να δημιουργήσει μηχανισμούς που θα ελέγχουν τη διάδοση των fake news στο facebook.
Ο κίνδυνος είναι δυστυχώς υπαρκτός, και ενώ δεν υπάρχουν αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα, το κάθε λογικό ον διαπιστώνει πως οι πιθανότητες να μην συνδέονται οι πολιτικές μας αποφάσεις από τα όσα πληροφορούμαστε από τα social media δεν είναι με το μέρος μας. Τα μέχρι τώρα δεδομένα συνηγορούν πως τα social media δεν είναι καθόλου αθώα, απεναντίας διευκολύνουν τη διάδοση της παραπληροφόρησης και των fake news, που μάλιστα οι έρευνες δείχνουν πως τείνουν να διαδίδονται γρηγορότερα από την αλήθεια.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν κατακτηθεί δεν είναι δυνατό να εξαφανιστούν και ούτε κρίνεται αναγκαίο, μιας και οι θετικές τους λειτουργίες είναι καίριας σημασίας στη σύγχρονη εποχή. Παρ’ όλα αυτά παραμένει καθοριστικής σημασίας ο περιορισμός των αρνητικών συνεπειών που προκύπτουν, μέσω θεσμικών παρεμβάσεων, οι οποίοι πρέπει πάντα να ακολουθούν και να ελέγχουν την πρόοδο της κοινωνίας. Τα ζητήματα που προέκυψαν δεν είναι ελληνικά, έχουν πράγματι παγκόσμιες προεκτάσεις και απαιτούν συντονισμένες λύσεις από κοινού.
Εδώ και ένα χρόνο περίπου, από τις 23 Νοεμβρίου του 2022 ο Elon Musk δεν εφαρμόζει την πολιτική που απαγόρευε την παραπληροφόρηση για τον COVID 19, το Υou Τube μείωσε τον αριθμό των υπαλλήλων που διαχειρίζονταν τις περιπτώσεις παραπληροφόρησης, ενώ η Meta, στην οποία ανήκουν το Facebook, το Instagram και το WhatsApp έχει στρέψει πλέον το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της στη μετάβαση προς τον εικονικό κόσμο του Metaverse. Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν μπορούμε να περιμένουμε από τον Musk ή τον Zuckerberg να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, αναθέτοντας την ευθύνη της ρύθμισης αποκλειστικά στις εταιρείες.
Ειδικά τώρα που οδεύουμε προς την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης.
