Στον προηγούμενο αιώνα, η δημοκρατία συγκρούστηκε με τους εχθρούς της και η καπιταλιστική αγορά με τις εναλλακτικές μορφές κοινωνικής οργάνωσης. Μονάχα που, όπως εύστοχα επισημαίνει η Σέρι Μπέρμαν στο βιβλίο της 'Το πρωτείο της πολιτικής', η δημοκρατία και ο καπιταλισμός βρίσκονταν ανέκαθεν σε αντιπαράθεση κ μάλιστα έφερναν σε συμφωνία τον κλασικό φιλελευθερισμό με τον παραδοσιακό μαρξισμό.
Από τον Μιλλ κ τον Τοκβίλ μέχρι τον Χάγιεκ, οι φιλελεύθεροι είχαν τον φόβο επιβολής του εξισωτισμού που θα μπορούσε να φέρει μία δημοκρατία και ταυτόχρονα μία κοινωνία δίχως ιδιοκτησία κ μόρφωση, μέχρι τον Μαρξ που αμφέβαλε αν η αστική τάξη θα επέτρεπε τη δημοκρατία να λειτουργήσει κ να καταλάβουν την εξουσία οι εργάτες.
Η συνταγή της επιτυχίας στο 2ο μισό του αιώνα ήταν η συμφιλίωση της δημοκρατίας με τον καπιταλισμό, με την πολιτική εξουσία να επιβάλλει κανόνες κ να θέτει όρια και όχι το αντίθετο που πρέσβευε ο φιλελευθερισμός (πλήρης ελευθερία αγορών κ μέγιστη δυνατή ελευθερία ατόμου). Σύμφωνα με την Μπέρμαν αλλά κ με τον γράφοντα, η ιδεολογία που θριάμβευσε στον 20ο αιώνα δεν ήταν ο φιλελευθερισμός αλλά η σοσιαλδημοκρατία.
Γυρίζοντας στις αρχές του 20ου αιώνα και κυρίως μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οικονομική κατάρρευση και το κοινωνικό χάος δημιούργησαν τις συνθήκες για την εμφάνιση του φασισμού και του εθνικοσοσιαλισμού.
Τρεις (3) ήταν οι βασικές προϋποθέσεις γι’ αυτό:
Α) ο έλεγχος του πλούτου κ της αγοράς, με τις κρατικοποιήσεις και την αναδιανομή (ο εθνικοσοσιαλισμός δεν επιζητούσε την αφαίρεση ιδιοκτησίας αλλά τον έλεγχο αυτής, σε αντίθεση με τους παραδοσιακούς μαρξιστές).
Β) Η μαζική φτώχεια.
Γ) Ο εθνικισμός, ο οποίος άλλαζε τον άξονα της ταξικής πάλης σε άξονα σύγκρουσης μεταξύ των χωρών, βασιζόμενος στη λογική της κοινότητας που προσφέρει ασφάλεια κ καταφύγιο για τον εξαθλιωμένο πολίτη.
Σήμερα, διανύουμε μία κρίση η οποία δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει αλλά επαναφέρει το κράτος στη θέση του οδηγού. Η πολιτική θα πρέπει να ορίσει εδώ το πώς και το ζητούμενο θα είναι να μην πάμε σε ένα κράτος-πατερούλη που θα αναζητεί τον έλεγχο των πολιτών αλλά ένα κράτος που θα ορίσει το θεσμικό εκείνο πλαίσιο που θα διασφαλίζει διαφάνεια, δικαιοσύνη, ελευθερία κ αξιοκρατία, με σεβασμό των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων, ίσες ευκαιρίες για όλους όπως και μία συμπεριληπτική και βιώσιμη οικονομία.
Η φτώχεια που έρχεται θα δημιουργήσει πεδίο συγκρούσεων και στις ιδέες, όπου η δημοκρατία θα αμφισβητηθεί ως προς την αποτελεσματικότητά της, αλλά και ως προς την ταυτότητά μας, όπου μία ενδεχόμενη διάλυση της Ε.Ε. Θα φέρει στο προσκήνιο το τρίτο συστατικό που μπορεί να αποτελέσει όλεθρο για την γηραιά ήπειρο, τον εθνικισμό.
Ο εθνικισμός είναι ο κίνδυνος και ο καταλύτης που μπορεί να πυροδοτήσει πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις που θα οδηγήσουν την Ευρώπη σε έναν νέο κατακερματισμό, συνοδευόμενο ίσως από έναν μεταλλαγμένο εθνικολαϊκισμό, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της εποχής.
Η περίοδος αυτή είναι κρίσιμη, είναι μία περίοδος μεγάλων αποφάσεων. Η ισχύς εν τη ενώσει και οι συλλογικές δράσεις της ανθρωπότητας μπορούν να μας βρουν το μονοπάτι εξόδου από την αβελτηρία -αυτός είναι ο δρόμος. Κανείς, όσο οικονομικά ισχυρός κι αν είναι, δεν θα ευημερήσει αν γύρω του επικρατήσει η ένδεια και καταρράκωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Όταν, λοιπόν, θα πάλλεται το θυμικό μας από τις αναθυμιάσεις του λαϊκισμού και οι λέξεις θα γίνονται ρόπαλα, ας μην αφήσουμε τους εαυτούς μας να αποκλίνουν από τη μάχη των ιδεών που θα μας οδηγήσει σε μία Ευρώπη περισσότερο ενωμένη, με κάθε κόστος. Χρειάζεται προσήλωση, σχέδιο, όραμα και μετρήσιμοι στόχοι. Εδώ θα είμαστε.
