Με την πολύτιμη συνδρομή και τον πλούτο ιστορικών γνώσεων και μαρτυρικών πηγών του αναπληρωτή καθηγητή Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου ‘’Μακεδονία’’ Βλάση Βλασίδη, της μεταδιδακτορικής ερευνήτριας Δήμητρας Πατρωνίδου στο ΠΑΜΑΚ και του Κιλκισιώτη συγγραφέα και ιστορικού ερευνητή Θανάση Βαφειάδη οι πολίτες που παρακολούθησαν την επιστημονική τους οπτική επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τα γεγονότα μιας μακράς όσο και πυκνής σε εξελίξεις ιστορικής εποχής, με οριοθετημένο σημείο εστίασης τον ελληνοβουλγαρικό ανταγωνισμό για τη Μακεδονία από το 1870 μέχρι και την οριστική του λήξη έναν περίπου αιώνα αργότερα.
Αναφερόμενη στο πολιτικό πρόγραμμα της εθνικής ολοκλήρωσης που είχε ήδη τραυματιστεί βαριά από τη συνθήκη του Βερολίνου το 1878 με τον ακρωτηριασμό της Μεγάλης Βουλγαρίας, η κυρία Πατρωνίδου υποστήριξε ότι το εθνικιστικό όνειρο εξόδου στο Αιγαίο και κατάληψης της Μακεδονίας, στοίχειωσε για πάντα τους Βουλγάρους και δημιούργησε μεγάλη κρίση στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις, με τη Βουλγαρία εκμεταλλευόμενη την παρουσία ελληνόφωνων, σλαβικών και βουλγαρικών πληθυσμών να επιχειρεί αρχικά ειρηνική διείσδυση μέσω της παιδείας και της Εξαρχίας και στη συνέχεια να σκληραίνει τη στάση της χρησιμοποιώντας απροκάλυπτη βία σε όσους αντιτάχθηκαν στην απόπειρα του εκβουλγαρισμού. Το Μακεδονικό ζήτημα, σύμφωνα με την ομιλήτρια,κρύβεται πίσω από τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο γι’ αυτό και οι συγκρούσεις είναι έντονες και η αγριότητα του βουλγαρικού στρατού, ιστορικά επιβεβαιωμένη. Ο συνασπισμός Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο με τους παλιούς εχθρούς να γίνονται φίλοι εξυπηρέτησε τα σχέδια του εδαφικού διαμελισμού της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρόλα αυτά δεν ικανοποίησε τις βουλγαρικές απαιτήσεις για τη Μακεδονία, η δε ήττα το 1913 στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο πέρασε στο συλλογικό ιστορικό υποσυνείδητο των Βουλγάρων ως μια μεγάλη καταστροφή.
Ο κ. Βλασίδης μίλησε για την εμπλοκή Σέρβων και Βουλγάρων και στη συνέχεια της Ελλάδας υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο στον Μεγάλο Πόλεμο, ως συνέχεια των εθνικών τους αγώνων και για τις νέες απογοητεύσεις που προκάλεσε στη Βουλγαρία ο τερματισμός του καθώς έχασε τη σερβική, την ανατολική ζώνη της Μακεδονίας αλλά και τη δυτική Θράκη ούσα στην πλευρά των ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων. Η Ελλάδα θα θεωρήσει ότι το Μακεδονικό έχει λήξει και θα δώσει προτεραιότητα στην εδαφική ακεραιότητα και στην εθνική της ασφάλεια, στόχοι που παγιώνονται μετέπειτα και με την εγκατάσταση των προσφυγικών πληθυσμών. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου οι επιδιώξεις αυτές θα επιτευχθούν με την ελληνοσερβική προσέγγιση με την Βουλγαρία ως αναθεωρητική δύναμη να μένει μακριά και να κρατά ανοιχτό το Μακεδονικό προσδοκώντας σε επανάκτηση με μια νέα πολιτική σύγκρουση. Η ευκαιρία θα της δοθεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που αποκτά εδαφικά οφέλη πλην όμως οι καταπιεστικές πολιτικές της την φέρνουν αντιμέτωπη με τους πληθυσμούς. Ο επιχειρούμενος πολιτιστικός εκβουλγαρισμός, στηριγμένος σε εναπομείναντες εξαρχικούς θύλακες, με επίκεντρο τη Θεσσαλονίκη θα εξασθενήσει μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι σχέσεις Ελλάδας – Βουλγαρίας με επαμφοτερίζουσα τη γιουγκοσλαβική στάση θα εξομαλυνθούν στα μέσα της δεκαετίας του ’50.
Ο κ. Βαφειάδης παρουσίασε, τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορική ταυτότητα της πόλης στα τέλη του 19ου αιώνα και στην αυγή του 20ου αιώνα υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων ότι οι εθνικοί ανταγωνισμοί αποτυπώθηκαν σε όλες τις πλευρές της πολιτικής και οικονομικής ζωής του Κιλκίς, αντικατοπτριζόμενοι μάλιστα και στην ονοματολογία του (Κουκούς το ανέφεραν οι Βούλγαροι, Καλκίτς οι Τούρκοι, Κιλκίς οι Έλληνες, Ωραία Κιλκίδα οι κάτοικοι της παλιάς Ελλάδας). Ο κ. Βαφειάδης μίλησε για τις εκκλησιαστικές διαιρετικές τομές με τους Πατριαρχικούς να ταυτίζονται την εποχή εκείνη με τους Έλληνες, τους Εξαρχικούς με τους Βουλγάρους, αναφέρθηκε στους Ουνίτες, στην εγκατάσταση του τάγματος αδελφών ελέους του Αγίου Βικεντίου επί της οδού Μητροπόλεως και σε απογραφικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι οι βουλγαρίζοντες ήταν η ισχυρή πληθυσμιακά κοινότητα στον οικισμό του Κιλκίς με τους καθολικούς και τους μουσουλμάνους να ακολουθούν και τις ελληνικές οικογένειες να έχουν μια ισχνή οντότητα. Ο Κιλκισιώτης ιστορικός ερευνητής σημείωσε ότι το Κιλκίς ήταν η μικρή Σόφια για τους Βουλγάρους στην οποία και υπολόγιζαν σοβαρά για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, έχοντας ενισχύσει για το σκοπό αυτό την πόλη με οχυρωματικά έργα και πολεμικό εξοπλισμό, και ότι μέχρι την ένδοξη μάχη του Κιλκίς το όνομα της πόλης προκαλούσε απέχθεια και φόβο στους κατοίκους της παλιάς Ελλάδας εξαιτίας της πληθωρικής βουλγαρικής εγκατάστασης.
Την ιστορική εκδήλωση παρακολούθησε πλήθος πολιτών και φορέων ενώ στην έναρξή της χαιρετισμούς απηύθυναν ο Δήμαρχος Κιλκίς Δημήτρης Κυριακίδης και ο Πρόεδρος του Ομίλου για την Ιστορία και τον Πολιτισμό του Κιλκίς Άρης Παπαδόπουλος.
Τη συζήτηση συντόνισε ο Παναγιώτης Αδάμος, φιλόλογος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ομίλου.
