Τελούμε μνημόσυνο γι αυτούς που αψηφώντας το ατσάλι που άστραφτε κάτω από τον καυτό ήλιο έσπερνε τον θάνατο, πρόταξαν τα στήθη και τις ξιφολόγχες τους και βγήκαν νικητές.
Πρέπει να τιμούμε το παρελθόν για να έχουμε ένα καλύτερο μέλλον.
Η Μάχη του Κιλκίς είναι μια από τις ενδοξότερες μάχες των Ελλήνων αλλά και η φονικότερη.
Θα προσπαθήσω μέσα στα στενά δημοσιογραφικά περιθώρια μιας εφημερίδος, να εξιστορήσω με συντομία την μεγάλη αυτή επική μάχη και να σας μεταφέρω το άρωμα της τότε εποχής όσο αυτό είναι εφικτό, καθόσον αυτό το υπέροχο άρωμα το δημιούργησαν και το πήραν μαζί τους οι πρωταγωνιστές αυτής της εποποιίας.
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι δυστυχώς επί πολλά έτη επισκιάστηκαν από τα μετέπειτα δραματικά για την Πατρίδα μας γεγονότα, με αποκορύφωμα τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΜΑΧΗ
Οι Βούλγαροι, δημιουργούσαν διάφορα επεισόδια στη διαχωριστική γραμμή. Την 9η Μαΐου επιτέθηκαν με 4 Συντάγματα κατά των Ελληνικών Τμημάτων στην Περιοχή Παγγαίου τα οποία και ανάγκασαν να συμπτυχτούν. Μικρότερες άλλες επιθέσεις έγιναν εις Βερτίσκο, Γουμένισσα, Αριδαία, Γευγελή, Λαγκαδά, Νιγρίτα, Ελευθερούπολη, ακόμη προώθησαν και τμήματα τους στα Γιαννιτσά, Έδεσσα μέχρι και Αμύνταιο, επιχείρησαν δε να εγκατασταθούν και στο Άγιο Όρος.
Τέλος αφού συγκέντρωσαν δυνάμεις χωρίς επίσημη κήρυξη πολέμου, την νύκτα 16/17 Ιουνίου 1913 ενεργούντες παραπλανητικά επιτέθηκαν ταυτόχρονα κατά των τμημάτων μας στη περιοχή Νιγρίτας και κατά τον Σέρβων στην περιοχή Γευγελή, ενώ την κύρια ενέργειά τους την είχαν σχεδιάσει κατά της Θεσσαλονίκης δια μέσω Κιλκίς και Λαχανά.
Ανάλογες προς την Ελλάδα ενέργειες οι Βούλγαροι έπρατταν και κατά των Σέρβων, οπότε τα δύο κράτη συνήψαν συμμαχία για να αντιμετωπίσουν την διαφαινόμενη πλέον απειλή από την Βουλγαρία.
Το Ελληνικό Στρατηγείο όμως δεν παραπλανήθηκε από τις ενέργειες των Βουλγάρων και τάχιστα προέβη σε κατάλληλες ενέργειες.
- Διέταξε την 18 Ιουνίου 1913 την άμεση σύλληψη των στη Θεσσαλονίκη Βουλγαρικών δυνάμεων. Μετά από συγκρούσεις συνελήφθησαν 27 Αξιωματικοί και 1.300 οπλίτες.
- Διέταξε τις πιεζόμενες Μονάδες στη περιοχή Νιγρίτας να αμυνθούν, τις δε λοιπές Μεραρχίες από τη Λητή έως Πίνδο προετοιμαστούν για επιχειρήσεις.

ΔΙΑΤΑΞΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΧΗ

ΔΙΑΤΑΞΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Το μεσημέρι της 18ης Ιουνίου 1913 το Γενικό Στρατηγείο με επικεφαλής τον Βασιλιά και Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο και Επιτελείς τον Συνταγματάρχη Βίκτωρα Δούσμανη και τον Ταγματάρχη Ιωάννη Μεταξά, εγκαταστάθηκε στο Μελισσοχώρι.
Οι Μεραρχίες VII, I και ΙΙ έλαβαν θέσεις στις περιοχές Αρέθουσα, Λοφίσκο και Λητή αντίστοιχα. Οι λοιπές ΙΙΙ, IV,V, VI, X και η ταξιαρχία Ιππικού στις αρχικές τους θέσεις. Την 18η Ιουνίου 1913 το απόγευμα, η διάταξη μάχης Ελληνικών δυνάμεων ήταν 8 Μεραρχίες σε όλο το μέτωπο Κιλκίς – Λαχανά με 4 στο μέτωπο Κιλκίς 3 στου Λαχανά και 1 στο Πολύκαστρο.
Την 19η Ιουνίου 1913, μετά από διαταγή του Γενικού Στρατηγείου οι Μεραρχίες και η Ταξιαρχία Ιππικού στο μέτωπο Κιλκίς κινήθηκαν και αναπτύχθηκαν, ως ακολούθως:
ΙΙ Μεραρχία κατέλαβε την περιοχή Ποταμιάς.
IV Μεραρχία κατέλαβε την περιοχή Ανατολικών υψωμάτων Κρηστώνης.
V Μεραρχία κατέλαβε την περιοχή Δυτικών υψωμάτων Κρηστώνης.
ΙΙΙ Μεραρχία κατέλαβε την περιοχή υψωμάτων Μεγάλης Βρύσης.
Η Ταξιαρχία Ιππικού στην περιοχή Χωρύγι - Δαφνοχώρι θα συνέδεε την Χ και ΙΙΙ Μεραρχία.
Συνολική δύναμη: 110.329 (Αξιωματικοί και Οπλίτες)
Πυροβόλα : 200
Πολυβόλα : 98
Κτήνη : 26.417

ΔΙΑΤΑΞΗ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ
Έναντι του Ελληνικού Στρατού ευρίσκοντο μονάδες της ΙΙ Βουλγαρικής Στρατιάς:
ΙΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑ (-) ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ έδρα το Κιλκίς.
2 ΤΑΞΙΑΡΧΙΕΣ 1 Βόρεια και Βορειοανατολικά Πολυκάστρου και 1 στο Κιλκίς.
ΕΠΙ ΠΛΕΟΝ 1 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ κινηθείσα προς ενίσχυση από περιοχή Παγγαίου την Ν19/20 ΙΟΥΝΙΟΥ.
Οι Δυνάμεις του Βουλγάρων ανέρχονταν σε 59 τάγματα πεζικού, 124 πυροβόλα και 7 ίλες ιππικού. Τα ισχυρότερα κέντρα αμύνης του ήταν το Κιλκίς και ο Λαχανάς από απόψεως αμυντικής οργανώσεως (από την 16 Οκτωβρίου 1912).
Στο Κιλκίς διέθεσε:
32 ΤΑΓΜΑΤΑ ΠΕΖΙΚΟΥ 62 ΠΥΡΟΒΟΛΑ
1 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΙΠΠΙΚΟΥ 3-4 ΜΕΡΑΡΧΙΑΚΕΣ ΙΛΕΣ
Το Στρατηγείο τους ήταν στις Σέρρες.
Η δύναμη στο μέτωπο Κιλκίς ανήρχετο σε 40.000 έναντι των 100.000 ανδρών του συνολικού μετώπου προς Ελλάδα.

ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΗΣ ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ
Η νύκτα της 20/21 Ιουνίου 1913 έχει έρθει οι ώρες ατελείωτες περνούν αργά – αργά. Απόλυτη σιγή βασίλευε πάνω από το πεδίο της μάχης.
Μια σιγή που έμοιαζε σαν να σκέπαζε στα κατάβαθα των σκοταδιών της το θάνατο που αιωρείται παντού σ΄ εκείνον τον κρανίου τόπο.
Φύλλο δεν κουνιέται. Μόνο κάπου - κάπου μια ριπή πολυβόλου, σαν φλογισμένη φιδίσια γλώσσα τρυπούσε το σκοτάδι ή ένα λιανοτούφεκο, άφηνε να ξεφύγει καμιά σφαίρα με απαίσιο κρότο, που αντηχούσε στα φαράγγια και σφύριζε επάνω από τις γραμμές των τμημάτων.
Είναι η τρίτη νύκτα που περνούν στο πόδι τα τμήματά μας. Είναι μεσάνυκτα μέσα στην ησυχία, άρχισε ξαφνικά ένας σφοδρός βομβαρδισμός πυροβολικού στο προ του χωριού Ποταμιά τμήμα του Γαλλικού ποταμού και τάραξε όλη την περιοχή.

ΔΡΑΣΗ ΙΙ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ
Ήταν το Βουλγαρικό Πυροβολικό που έβαλε δραστικά εναντίον του 1ου ΣΠ της ΙΙας Μεραρχίας, που περνούσε την ώρα αυτή τον Γαλλικό για να επιτεθεί κατά του Κιλκίς νύκτα.
Ακολούθησε το 7ο ΣΠ και τα δύο Συντάγματα επιτίθενται κατά του Κιλκίς ακάθεκτα με την λόγχη εις το όπλο και την 4:15΄ ώρα καταλαμβάνεται η πρώτη Βουλγαρική γραμμή άμυνας. Ορμούν εκ νέου τα λιοντάρια της ΙΙας Μεραρχίας και την 5η πρωινή ώρα καταλαμβάνουν και την δεύτερη γραμμή.
Καταδιώκουν συνεχώς τους φεύγοντας Βουλγάρους και σε λίγο φθάνουν τη τρίτη γραμμή άμυνάς των.
Εδώ ο ηρωικός, ο ακαταπόνητος Διοικητής του 7ου Σ.Π. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
φονεύεται. Τα πυρά των πολυβόλων και του Πυροβολικού του εχθρού είναι πυκνά και φονικά και τα τμήματα γενικώς ανακόπτουν την προχώρηση τους, ενώ οι Βούλγαροι με νέες και ανέπαφες δυνάμεις αντεπιτίθενται.
Έτσι την 8η πρωινή ώρα η θέση των τμημάτων της ΙΙ Μεραρχίας είναι κρίσιμη. Όμως οι αθάνατοι μαχητές της επικής αυτής μάχης, οι αλύγιστοι ημίθεοι Αξιωματικοί και οπλίτες του 1ου και 7ου Συντάγματος Πεζικού, σαν ένας άνθρωπος αποφασίζουν να μείνουν επί τόπου άκαμπτοι αποφασισμένοι να πεθάνουν έστω, αλλά να μη χάσουν εκείνα που με το αίμα των συμπολεμιστών τους κέρδισαν. Και το θαύμα γίνεται. Η κατάσταση σώζεται.
Οι λυσσαλέες αντεπιθέσεις των Βουλγάρων αποκρούονται , εκφυλλίζονται και τελικά οι ήρωες του ΚΙΛΚΙΣ διατηρούν τις θέσεις τους, ανανεώνουν τις δυνάμεις τους και αρχίζουν πάλη από την 9η πρωινή ώρα να επιτίθενται.
Με τη λόγχη πλέον κρίνεται η μάχη για την κατάληψη του ΚΙΛΚΙΣ.
Οι γενναίοι μας οπλίτες με τους Ηρωικούς τους Αξιωματικούς ορμούν μέσα στη φωτιά αψηφούν κάθε κίνδυνο και με σκληρό αγώνα σώματος προς σώμα με τη λόγχη, με τα νύχια και με τα δόντια κατόρθωσαν να καταλάβουν όλα τα Βουλγαρικά οχυρά στην περιοχή.
Η ώρα ήταν 10:30
Οι απώλειες μας είναι τεράστιες αλλά δεν τους μένει τώρα παρά να καταδιώξουν τον εχθρό, ο οποίος νικημένος πλέον και απειλούμενος με κύκλωση αρχίζει να συμπτύσσεται.
Ας δούμε τώρα που εξελίχθηκε ο αγώνας και στους άλλους τομείς των άλλων Μεραρχιών.

ΔΡΑΣΗ ΙV ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ
Την 04:00΄ ώρα το 9ο Σ.Π. της IV Μεραρχίας εξορμά. Η ώρα παρέρχεται και με μεγάλη δυσκολία και πολλές απώλειες κατορθώνει να προχωρεί, ώσπου τελικά καθηλώνεται προ των αμέσως Β. Α. υψωμάτων Κρηστώνος.
Αριστερά αυτού προς τον Σ.Σ. Κρηστώνος και τα Δυτικώς αυτού υψώματα κινείται το 8ο Σ.Π. που τα δραστικά και φονικότατα πυρά του εχθρού υποβοηθούμενα και από την εκ της φύσεως του εδάφους δεν το αφήνουν να προχωρήσει παρά ελάχιστα μόνο και του επιφέρουν πολλές απώλειες.
Ο Διοικητής του Συντάγματος ΚΑΜΠΑΝΗΣ για να ενθαρρύνει και παρασύρει το Σύνταγμά του τίθεται επικεφαλής και πρώτος αυτός ως απλός ακροβολιστής προχωρεί προς τη νίκη, πλησιάζει προς το ΚΙΛΚΙΣ. Τα υψώματα του ΚΡΗΣΤΩΝΟΣ καταλαμβάνονται, νέα όμως πιο ισχυρά παρουσιάζονται. Η νέα εξόρμηση των ηρώων του 8ου Σ.Π. αρχίζει η ώρα είναι 7η πρωινή και τα τμήματα, άφοβα αγέρωχα, υπερήφανα, αψηφώντας τα πυκνά πυρά των Βουλγάρων, εξορμούν και χωρίς να λογαριάσουν απώλειες, προχωρούν βραδέως μεν αλλά σταθερά και συνεχώς πλησιάζουν τις θέσεις του εχθρού.
Τα πολυβόλα και τα πυροβόλα ξερνούν με όση ταχύτητα μπορούν φωτιά και σίδερο για να καταστρέψουν τους επιτιθέμενους.
Στο λιοπύρι του καλοκαιριού αυξάνουν οι φλόγες των καιόμενων σπαρτών που αρπάζουν φωτιά από τις οβίδες. Οι Έλληνες ημίθεοι όμως προχωρούν, αγνοούν τα πάντα. Είναι το τελευταίο τους άλμα, είναι η στιγμή που θα δώσει τη νίκη σ΄ εκείνον που θα μπορέσει να κρατήσει το ύψωμα. Οι Βούλγαροι αντεπιτίθενται, προσπαθούν με κάθε τρόπο να κρατήσουν αυτό το ύψωμα. Η πάλη σκληρή, ντουφεκιά σχεδόν δεν πέφτει καμιά απ όλους τους άνδρες που βρίσκονται στο ύψωμα. Η σφαίρα έχει παραχωρήσει τη θέση της στη λόγχη που και αυτή σιγά – σιγά παραχωρεί τη θέση της στο μαχαίρι στα δόντια, στα νύχια.
Και πράγματι το ύψωμα γέμισε από πτώματα από κορμιά μαχητών Ελλήνων και Βουλγάρων, ενώ μερικοί ακόμη 3- 4 που επιζούν τρέχουν ταχύτατα για να φύγουν, να σωθούν πίσω από το ύψωμα Καμπάνη, ταυτόχρονα δε 5-6 Έλληνες που κρατούν το ύψωμα έχουν καταλάβει θέσεις βάλλουν του φεύγοντας και περιμένουν νέα τμήματα για να συνεχίσουν τον τιτάνιο αγώνα τους.
Έτσι το ύψωμα 251 κατελήφθη, ενώ το ύψωμα Α ακόμη αντιστέκεται, βάλλουν και πλευρικά τους λίγους μαχητές του υψώματος 251.
Είναι ανάγκη τα προς το ύψωμα Α επιτιθέμενα τμήματα να ενεργήσουν τάχιστα και καταλάβουν αυτό γιατί αλλιώς και το ύψωμα 251 μπορεί να χαθεί.
Γι΄ αυτό ο ακούραστος, ο αλύγιστος Συνταγματάρχης Καμπάνης ο Διοικητής του 8ου Σ.Π., τρέχει καβάλα στο άλογό του, εμψυχώνει τους άνδρες του που επιτίθενται τώρα και ανέρχεται στο ύψωμα Α με τους πρώτους άνδρες, σαν απλός ακροβολιστής, αυτός ο θαυμάσιος Έλληνας, ο ήρωας Συνταγματάρχης δείχνοντας την Ελληνική παλληκαριά και το μεγαλείο της φυλής του.
Αλλά η τύχη τον ζηλεύει, φθονεί την παλληκαριά του και την ηρωική ψυχή του και δεν τον αφήσει να δει το ΚΙΛΚΙΣ ελεύθερο που τόσο επιθυμεί.
Μια οβίδα εχθρικού πυροβολικού εκρήγνυται μπροστά του και τον γεμίζει τραύματα.
Ο ήρωας αυτός Συνταγματάρχης πέφτει από ο άλογο του και μέχρι να μεταφερθεί για να επιδεθεί εκπνέει, ή ώρα είναι 09:00΄το πρωί .
Ο θάνατος του γενναίου Συνταγματάρχη γίνεται γνωστός στους άνδρες του που στο άκουσμά του κάνουν φτερά, λυσσούν από μανία εκδικήσεως και αψηφούν τα θεριστικά πυρά του εχθρού, υπερπηδούν κάθε εμπόδιο και παρά την πείσμονα αντίσταση των Βουλγάρων, προχωρούν για να καταλάβουν το τελευταίο ύψωμα.
Το ύψωμα αυτό κατέχει μια Βουλγαρική Διλοχία με Διοικητή τον Ταγματάρχη Κορολώφ πραγματικά σκληρό πολεμιστή και αποφασισμένο να κρατήσει ύψωμα πάση θυσία.Οι Έλληνες μαχητές άρχισαν να ανέρχονται στο ύψωμα από τα ανατολικά με επικεφαλής τη σημαία του Συντάγματος.
Ο Βούλγαρος Ταγματάρχης βλέπει τους Έλληνες ν΄ ανέρχονται στο ύψωμα βγαίνει από τη θέση του προωθείτε και αυτός για να εμψυχώσει τους άνδρες του και να βοηθήσει κι΄ αυτός με το πιστόλι του τους αμυνόμενους στρατιώτες του, πυροβολεί και τραυματίζει ένα παραστάτη της σημαίας. Αλλά η Ελληνική ψυχή πλέον δεν λυγίζει, η ορμή των Ελλήνων είναι ασταμάτητη . Ένας Έλληνας ημίθεος, ένας Λοχίας, έχει προχωρήσει μέσα στα Βουλγαρικά χαρακώματα και ορμά επάνω στο Βούλγαρο Ταγματάρχη με το μαχαίρι του στο χέρι για να τον φονεύσει και ύστερα από σκληρή πάλη το κατορθώνει. Το ύψωμα τώρα σιγά – σιγά έρχεται στα χέρια των Ελλήνων, οι φαντάροι μας ανέρχονται επ αυτού και η γαλανόλευκη καρφώνεται στο πιο ψηλό σημείο του ύστερα από 500 περίπου χρόνια.

ΔΡΑΣΗ V Μεραρχίας
Η Μεραρχία μέχρι στιγμής από έναρξης της επίθεσης αριθμεί 2.300 άνδρες εκτός μάχης και είναι απλωμένη σε μήκος 2 χιλιομέτρων περίπου. Οι εχθροπραξίες εδώ αρχίζουν 05:10 το πρωί οπότε το 23 Σ.Π. καταλαμβάνει την Κρηστώνα. Στις 09:00 το πρωί μετά από σκληρή μάχη και πολλές απώλειες το 16ο Σ.Π. καταλαμβάνει τα Βουλγαρικά χαρακώματα οι Βούλγαροι εκδιώκονται από τις οχυρωμένες περιβολές και στις 11:00 το πρωί τα τμήματα της Μεραρχίας φτάνουν στις παρυφές του Κιλκίς. Το 22 Σ.Π. της Μεραρχίας είναι το πρώτο θα μπει στο φλεγόμενο Κιλκίς.

ΔΡΑΣΗ ΙΙΙ Μεραρχίας
Η ΙΙΙη Μερχία μολονότι όλη τη νύκτα αδρανούσα ξανάρχισε την προέλαση της κερδίζοντας συνεχώς έδαφος. Επίσης στις 09:00 πρωί το 12 Σ.Π. υπερέβη τη σιδηροδρομική γραμμή φτάνοντας στο δεξιό μέρος του σημερινού λόφου των Ηρώων.
Το 10ο Σ.Π. Κερκύρας είναι παρατεταγμένο βορειότερα του 12ου Σ.Π. το δε 6ο Σ.Π. είναι ανεπτυγμένο στα χωριά Βαπτιστής, Μεγάλη Βρύση και αποτελεί την εφεδρεία της Μεραρχίας.
Στις 10:30 το πρωί το εχθρικό πυροβολικό σταμάτησε να βάλει και το 12ο Σ.Π. προχωρά προς το Κιλκίς, όπου και φτάνει στις 11:45 και Τμήματα του καταλαμβάνουν του Αγίου Γεωργίου.
Μετέπειτα το 10ο προελαύνει και έχει καταλάβει τα Βορειότερα υψώματα και στις 12:00 το μεσημέρι διακρίνει Βουλγαρικά Τμήματα τα οποία καταδιώκει και τα διαλύει.

ΤΑΞΙΑΡΧΙΑ ΙΠΠΙΚΟΥ
Η αποστολή της Ταξιαρχίας ιππικού ήταν καθαρά αναγνωριστικός και συνέδεε, όπως προαναφέρθηκε την Χ με την ΙΙΙη Μεραρχίες, δίδοντας πληροφορίες, για κινήσεις του εχθρού. Παράλληλα επενέβαινε όπου αυτό ήταν εφικτό δημιουργώντας σύγχυση στον εχθρό.
Έτσι στη 01:00 το μεσημέρι αντιλαμβάνεται την υποχώρηση Βουλγάρων από το Κιλκίς και το Βουλγαρικό Ιππικό ν΄ αποσύρεται απ΄ το χωριό Σταυροχώρι προς το χωριό Ηράκλεια, επελαύνει με δύο Επιλαρχίες της εναντίον των φυγάδων, κυρίως όταν αυτοί βάλλονται από το πυροβολικό της ΙΙΙ ης Μεραρχίας.

ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ
Η ώρα είναι 12:00΄ ακριβώς και εκείνη τη στιγμή ολόκληρη η περιοχή, όλος σχεδόν ο Στρατός βλέπει επάνω στο ύψωμα του Αγίου Γεωργίου να καρφώνεται η γαλανόλευκος.
Οι καμπάνες κτυπούν χαρμόσυνα αναγγέλλοντας με τους ήχους τους το μεγάλο γεγονός.

Έτσι έπεσε το ΚΙΛΚΙΣ. Η Ελληνική ψυχή έδειξε για μια κόμη φορά τη λεβεντιά της.
Το ΚΙΛΚΙΣ από την ώρα αυτή επανερχόταν στην αγκαλιά της Μάνας Ελλάδας, ύστερα από 500 σχεδόν χρόνια σκλαβιάς.
Η 21η Ιουνίου 1913 ημέρα μεγάλης νίκης των Ελληνικών όπλων έγινε από τη στιγμή αυτή μια ένδοξη ημερομηνία.
Το Έθνος των Ελλήνων θυσιαζόμενο για την ολοκλήρωση των απαράγραπτων Εθνικών του δικαίων, βάδισε υπερήφανο και αποφασιστικό για την ολοκλήρωση των πεπρωμένων της φυλής.

Ελληνικές απώλειες (νεκροί και τραυματίες) στη μάχη Κιλκίς:
2ης Μεραρχίας: 1.483
3ης Μεραρχίας: 773
4ης Μεραρχίας: 1.257
5ης Μεραρχίας: 2.123
10ης Μεραρχίας: 276 (Πολύκαστρο)
Ταξιαρχίας Ιππικού: 16
ΣΥΝΟΛΟ: 5.928 άνδρες εκτός μάχης

Ελληνικές απώλειες (νεκροί και τραυματίες) στη μάχη Λαχανά:
1ης Μεραρχίας: 1.354 6ης Μεραρχίας: 1.347
7ης Μεραρχίας: 199
ΣΥΝΟΛΟ: 2.900 άνδρες εκτός μάχης

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ ΜΑΧΗΣ ΚΙΛΚΙΣ - ΛΑΧΑΝΑ:
8. 828 άνδρες εκτός μάχης
Συγκεντρωτικά οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους:
Α΄ Βαλκανικός 1912 (Μέτωπο Μακεδονίας - Ηπείρου):
- Νεκροί: 2.370
- Τραυματίες: 9.300
ΣΥΝΟΛΟ: 11.700

Β΄ Βαλκανικός 1913:
- Νεκροί: 5.850 - Τραυματίες 23.850
ΣΥΝΟΛΟ: 29.700

Σύνολο Βαλκανικών Πολέμων:
- Νεκροί: 8.220
- Τραυματίες: 33.150
ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ: 41.400
 
Βουλγαρικές απώλειες από 19- 21 Ιουνίου:
Οι βουλγαρικές απώλειες ανήλθαν στους 4227 νεκρούς, 1977 τραυματίες και 767 αγνοούμενους. Περισσότεροι δε από 2.500 αιχμαλωτίστηκαν.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το αφιέρωμα αυτό πέραν από την ιστορική του αναδρομή, αποτελεί φόρο τιμής και μνήμης για αυτούς που θυσιάστηκαν ή συνέβαλαν κατά οποιοδήποτε τρόπο στους Βαλκανικούς πολέμους, για την απελευθέρωση των εδαφών της Ηπείρου και της Μακεδονίας μας.
Αποτελεί ένα ταπεινό κλωνάρι δάφνης για εκείνους που διπλασίασαν την Πατρίδα μας, ένα λουλούδι και ένα κερί στον τάφο τους.
Παράλληλα είναι και ένα μήνυμα, για τούτες τις ημέρες του ξεπεσμού, του ξεπουλήματος της Πατρίδας μας.
Μα περισσότερο της κρίσης των ηθικών Αξιών, των Ιδανικών και των οραμάτων, τα οποία επισκιάζονται κάτω από τους οικονομικούς δείκτες.
Σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα διαφορετικό εχθρό, μια διαφορετική μορφή πολέμου, όμως πρέπει να πολεμήσουμε και θα πολεμήσουμε, πρέπει να αγωνισθούμε και θα αγωνισθούμε για να βγούμε και εμείς νικητές από αυτό τον πόλεμο.
Για αυτόν τον πόλεμο για αυτό τον αγώνα, χρειαζόμαστε όπλα και εφόδια και τα έχουμε, είναι η Πίστη μας, η αγάπη μας στην ΕΛΛΑΔΑ, στην Ελευθερία, στην Οικογένεια και στα Ιδανικά μας. Έχουμε τα παραδείγματα μας. Τούτα τα χώματα που πατούμε σήμερα εμείς, έχουν ποτιστεί με αίμα από άλλους, που βάδισαν στους δικούς τους δύσκολους καιρούς και νίκησαν.
Ολοκληρώνοντας θα κλείσω με τα λόγια του Ανδρέα Κάλβου:
«Είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν πεθαίνουμε για την Πατρίδα.»
Και μ΄ ένα δίστιχο το οποίο αφιερώνω σε αυτούς που βάδισαν και πολέμησαν σε αυτό το τόπο, έχυσαν το αίμα τους πότισαν και έσπειραν τα σιτοχώραφα του ΚΙΛΚΙΣ με τα κορμιά τους και άνθισε η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ.

«ΣΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ ΤΟΥ ΚΙΛΚΙΣ»
Ήρωες των Βαλκανικών μαχών
σας έχουμε στη καρδιά μας
κι΄ ας είστε 100 ετών
είστε τα πρότυπά μας.
Αφήσατε γονείς, γυναίκες και παιδιά
πολεμήσατε σαν μια γροθιά
και πέσατε Ηρωικά
στη μάχη Κιλκίς και Λαχανά.
(Μαυρογόνατος Ευάγγελος Κιλκίς, Ιούνιος 2013)

Πνοές κι αν πλανάσθε σ’ άλλη ζωή,
λείψανα κι αν κοιμάσθε,
σας λειτουργώ στη δόξα μου,
μακαρισμένοι νά ’στε
(Κωστής Παλαμάς)
«ΑΙΩΝΙΑ ΣΑΣ Η ΜΝΗΜΗ»
«Οι ΗΡΩΕΣ, όταν τους λησμονούμε, μόνο τότε πεθαίνουν»