Ακόμα αθλιότερη ήταν η συμπεριφορά της εταιρείας προς τους υπαλλήλους της. Πέραν των συνηθισμένων παρακρατήσεων υπερωριών ή αμοιβής αργιών, οι εργαζόμενοι στην αλυσίδα υποχρεούνταν να φοράνε μπλούζες που έγραφαν επάνω το σύνθημα “τρέχω για σένα τζάμπα”. Κανένα συνδικάτο, κόμμα, ή καταναλωτική οργάνωση δεν σκέφτηκε να υπερασπιστεί το δικαίωμα των ανθρώπων αυτών στην προσωπική αξιοπρέπεια. Ακόμα και στο διαδίκτυο, όπου εκατοντάδες καταναλωτές συζητούν τα τελευταία μοντέλα τηλεοράσεων ή ηλεκτρονικών συσκευών, οι χρήστες ανακοίνωναν με ενθουσιασμό τις προσφορές της αλυσίδας, αλλά αρνούνταν να συζητήσουν τις τακτικές της.
Αυτά συνέβαιναν το 2011. Αργότερα η κρίση κορυφώθηκε, μεγάλες μονάδες της εταιρείας έκλεισαν, και αρκετοί από τους εργαζομένους, πιθανόν να νοσταλγούν τις εποχές που η προσωπικότητά τους βιαζόταν, αλλά τουλάχιστον έπεφτε ο μισθός. Έξι χρόνια αργότερα, ο τζάμπας επιστρέφει για να μας σώσει. Όχι ως διαφημιστική καρικατούρα, αλλά ως κρατική πολιτική.
Την ώρα που η Ελλάδα προσπαθεί να επετύχει μία ελάφρυνση του χρέους, οι Θεσμοί με επικεφαλής το ΔΝΤ αξιώνουν “παρεμβάσεις στην αγορά εργασίας”. Δεν είναι βεβαίως η πρώτη φορά: Το 2014, όταν η κυβέρνηση Σαμαρά ευελπιστούσε να λάβει την “πιστωτική γραμμή” για έξοδο της χώρας στις αγορές, η τότε Τρόικα είχε αξιώσει τη λήψη 19 προαπαιτούμενων μέτρων, ανάμεσα στα οποία περιλαμβανόταν η διεύρυνση της δυνατότητας ομαδικών απολύσεων στον ιδιωτικό τομέα και η δυνατότητα των επιχειρήσεων να αντιμετωπίζουν τις απεργίες με λοκ άουτ.
Ας αφήσουμε κατά μέρος την ιδεολογική διάσταση του ζητήματος και την πολιτική ηθικολογία, κι ας περιοριστούμε σε κάτι που οι πάντες συμφωνούν: Στο ότι “η αγορά είναι πρωτίστως ζήτημα ψυχολογίας”. Ας συμφωνήσουμε πως μία οικονομία που επιθυμεί να αναλάβει μετά από μακροχρόνια ασθένεια, χρειάζεται μία τόνωση, και οι Θεσμοί, ως πλέον έμπειροι στα οικονομικά, επιθυμούν να υποβοηθήσουν την ανάκαμψή της. Τι είδους τόνωση της οικονομίας θα πετύχουν υποσχόμενοι χειρότερες εργασιακές σχέσεις, χειρότερους μισθούς, περισσότερες ακόμα πιθανότητες να χάσει κάποιος τη δουλειά του, άρα και λιγότερους λόγους για να καταναλώσει; Στη χώρα μας κυριαρχούνε πλέον οι ευέλικτες σχέσεις εργασίας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 61,8% των νέων προσλήψεων αφορούν εργαζομένους με μειωμένο ωράριο. Ο μισθός τους έχει βυθιστεί στα 400 ευρώ. Τι παραπάνω παρεμβάσεις χρειάζεται η αγορά;
Η απάντηση νομίζω, είναι απλή: Ακόμα και στην Γαλλία, ο νέος ηγέτης της Κεντροδεξιάς, Φρανσουά Φιγιόν, δήλωσε προ ημερών πως οι Γάλλοι εργαζόμενοι “δουλεύουν λιγότερο από κάθε άλλον στην Ευρώπη” και πως “πρέπει να δουλεύουμε περισσότερο και να ξοδεύουμε λιγότερα”. Αν κάτι σας θυμίζει αυτό, δεν πέφτετε έξω.
Η Ευρώπη αποχαιρετά το μεταπολεμικό κοινωνικό μοντέλο που γνωρίσαμε – το μοντέλο εκείνο για το οποίο ενταχθήκαμε στην ΕΟΚ το 1981. Η μείωση της ανεργίας προορίζεται να γίνει με περαιτέρω μειώσεις αποδοχών, προκειμένου να χωρέσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι, σε μια αγορά που ολοένα συρρικνώνεται. Οι μόνες πολιτικές δυνάμεις στην Ευρώπη, που διεκδικούν να αποτελέσουν το ρεαλιστικό αντίβαρο στην κυρίαρχη αυτή πρόταση, είναι οι δυνάμεις του οικονομικού απομονωτισμού και του εξωραϊσμένου εθνικισμού, που ζητάνε τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν δεν βρεθεί κάποιος άλλος να σταματήσει τη διαρκή αυτή συμπίεση της κοινωνίας, ο λόγος θα είναι δικός τους.