411 ζούσαν από τη γεωργία
115 ασχολούνταν με την καπνοκαλλιέργεια και άλλα αστικά επαγγέλματα
7 με την κηποκομία
380 εκτός της αμπελουργίας και με άλλα επαγγέλματα όπως εργάτες γης, καραγωγείς, βοσκοί, αγροφύλακες κλπ
1 με τη σηροτροφία
270 ασχολούμενες εκτός της γεωργίας και με άλλα αστικά επαγγέλματα
647 ασχολούμενες με αστικά επαγγέλματα.
Εύκολα διαπιστώνουμε ότι ο αγροτικός πληθυσμός υπερτερούσε κατά πολύ έναντι του αστικού και αυτό οφειλόταν σε κυρίως σε δυο λόγους. Ο πρώτος είχε να κάνει με την προέλευση του προσφυγικού πληθυσμού, καθώς οι πρόσφυγες προτιμούσαν να συνεχίσουν να εξασκούν το επάγγελμα που έκαναν στις πατρίδες τους. Στην «Έκθεσι περί των εν Μακεδονία προσφύγων» που υπογράφεται από τον υπουργό οικονομικών Στέφανο Δραγούμη στις 14-11-1915 και στον πίνακα που τους εμφανίζει «κατ’ επαγγέλματα άτινα εξήσκουν εις τας πατρίδας των» από το σύνολο των 25.506 εγκατασταθέντων προσφύγων στη Μακεδονία οι 13.232 (52%) ήταν σιτοπαραγωγοί και συνολικά οι απασχολούμενοι στον πρωτογενή τομέα 17.319 (68%).
Οι οικογένειες που εγκαταστάθηκαν τελικά στο Κιλκίς με βάση την προέλευση τους κατατάσσονταν ως εξής: από τον Πόντο 375, από τον Καύκασο 625, από τη Μικρά Ασία 25, από τη Θράκη 125, από τη Σερβία 200, από την Ανατολική Ρωμυλία 345, από διάφορα μέρη 150. Από τις προσφυγικές ομάδες αυτοί που διέθεταν μεγαλύτερη γεωργική εμπειρία, σύμφωνα με τον Κοσμά Παρασκευόπουλο, ήταν οι Θρακιώτες: «Εις τας πλείστας γεωργικάς εργασίας και δη εις την καλλιέργειαν των φυτών της μεγάλης καλλιεργείας παράδοσιν μακράν οικογενειακήν και επιτηδειότητα μεγαλυτέραν έχουν οι Θράκες. Οι εκ Βουλγαρίας πρόσφυγες ιδίως οι εκ Στενημάχου και Μεσημβρίας είναι μάλλον αμπελουργοί και δενδροκόμοι. Οι Ποντιοκαυκάσιοι δεν έχουν παράδοσιν μακράν γεωργικήν». Ο βαθμός απασχόλησης με τα γεωργικά επαγγέλματα συναρτούνταν από το αν ήταν αστικός, ημιαστικός ή αγροτικός ο οικισμός που ζούσαν και από το πόσο απείχε από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Ο δεύτερος λόγος απασχόλησης με τη γεωργία ήταν η πολιτική της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων που προσανατόλιζε τους πρόσφυγες στον πρωτογενή τομέα, όπου τα έξοδα αποκατάστασης τους ήταν λιγότερα και οι πιθανότητες επιτυχίας μεγαλύτερες.
Στα δημοσιεύματα του Τύπου της προπολεμικής περιόδου συχνές είναι οι αναφορές για τη δυσχερή οικονομική θέση των αγροτών προσφύγων και το οικονομικό αδιέξοδο που είχαν περιέλθει εξαιτίας της αδυναμίας αποπληρωμής των δανείων που τους καθιστούσε έρμαια των τοκογλύφων ή των τραπεζών και αναγκάζονταν να «πωλούσι και αυτόν ακόμη τον μοναδικόν των βουν ίνα συλλέξωσι το απαιτούμενον προς εξόφλησιν των χρεών των ποσόν». Συχνές ήταν και οι αναφορές για τις δυσκολίες της αγροτικής αποκατάστασης με τις ελλείψεις στη χορήγηση αροτριώντων κτηνών, εργαλείων, σπόρων ή για τις αντιξοότητες που αντιμετώπιζαν οι αγρότες, καθώς ήταν δέσμιοι των στοιχείων της φύσης. Ελάχιστα, όμως, ήταν τα δημοσιεύματα που αφορούσαν τις αγρότισσες της περιοχής μας, τις νεαρές κοπέλες που από τα άγρια χαράματα πήγαιναν στα χωράφια «ανεβασμένες στα κασσόνια των αραμπάδων, σοβαρώτατες, με τα χέρια γεμάτα κοψιές από το κρύο, [να] πλέκουν ακατάπαυστα» ή για τις γυναίκες κάθε ηλικίας, τυλιγμένες με το τσεμπέρι για να προστατευθούν απ’ το λιοπύρι να οδηγούν ένα ψωραλέο άλογο στη διαδικασία του οργώματος, να σβαρνίζουν για να θρυμματιστούν οι «μπλάνες», να θερίζουν με το δρεπάνι και να δένουν με μακριά καλαμόσταχα τα «χερόβολα».
Ποια ήταν η συμβολή και ποιος ήταν ο βαθμός εντατικοποίησης στις αγροτικές εργασίες των γυναικών ανάλογα με την προσφυγική τους προέλευση; Σύμφωνα με τον Παρασκευόπουλο «Η θέσις της γυναικός εν τη οικογενεία διαφέρει κατά προέλευσιν των οικογενειών. Η θέσις της γυναικός εν τη οικογενεία των εκ Πόντου και Καυκάσου διαφέρει της των άλλων (Θρακών και εκ Βουλγαρίας). Αι γυναίκες βοηθούν τον άνδρα κατά τας γεωργικάς εργασίας, ως τα θερίσματα, βοτανίσματα, σκαλίσματα, αλώνισμα, λύχνισμα, μεταφοράν γεωργικών προϊόντων, εις την κατεργασίαν πολλάκις του εδάφους δια πτύου, επίσης ασχολούνται με την διατροφήν και περιποίησιν των αγροτικών ζώων (χοίρους, όρνιθας, αγελάδας κλπ).
Η συμβολή της γυναικός εις την παραγωγικήν εργασίαν είναι αρκετά σημαντική. Αι γυναίκες των Καυκασίων εργάζονται καθ’ όλον τον χρόνον και περισσότερον των ανδρών, δύναται να είπη τις. Τουναντίον αι γυναίκες των εκ Θράκης και εκ Βουλγαρίας προσφύγων βοηθούν τον άνδρα εις τας γεωργικάς εργασίας, αλλ’ εις μικρόν βαθμόν, μάλλον ασχολούνται περισσότερον με τα της οικιακής οικονομίας, περιποίησιν και καθαριότητα της κατοικίας, διατροφήν και άμελγμα των αγελάδων». Ακόμη και πριν από λίγα χρόνια ακούγονταν αστεϊσμοί για το πώς ξεχωρίζεις από το πρόσωπο την Πόντια από τη Θρακιώτισσα: της πρώτης είναι ηλιοκαμένο και ρυτιδωμένο από τη σκληρή εργασία και της δεύτερης η επιδερμίδα είναι λεία και ροδαλή λες και έχει χρησιμοποιήσει τις ακριβότερες κρέμες και τα καλύτερα καλλυντικά!
Αντίστροφη ήταν η εικόνα για τους άνδρες: «Οφείλομεν να ομολογήσωμεν ότι οι πλέον εργατικοί της κωμοπόλεως είναι οι εκ Βουλγαρίας πρόσφυγες (Στενημαχίται και Μεσημβρινοί), κατόπιν έρχονται οι Θράκες και οι Ποντιοκαυκάσιοι».
Σύμφωνα με τον αείμνηστο Παρασκευόπουλο, λοιπόν, ο καλύτερος συνδυασμός σε ένα ζευγάρι αγροτών ήταν Στενημαχίτης άνδρας και Πόντια γυναίκα. Επ’ αυτού θα διαφωνήσωμεν πολλοί εξ ημών οίτινες μπορεί αγρόται να μην είμεθα, ενυμφεύθημεν όμως Θρακιώτισσαν.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Περισσότερα άρθρα και φωτογραφίες στην ιστοσελίδα και στο fb του τεχνικού γραφείου K4station.
