Το ολοκαύτωμα των χωριών, Αμπελόφυτο (Μουρσαλή), Κυδωνιά (Κοτσαλάρ) και Κλειστό (Μουσγαλή), είναι από τα πρώτα σε μια αλυσίδα μαρτυρικών τόπων από τους ναζί το φθινόπωρο του 1941.Τα χωριά αυτά βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Κρουσίων μεταξύ των χωριών Ποντοκερασιάς και Ελληνικού.
Στις 6 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα παραβιάζουν τα σύνορα της πατρίδας μας και του νομού μας από το χωριό Ακρίτα, όπου σύμφωνα με μαρτυρίες έχουμε και τους πρώτους νεκρούς.  

Οι συμπατριώτες μας αντιδρούν άμεσα και οργανώνουν τον αγώνα τους ενάντια στον κατακτητή. Στα τέλη του Ιουλίου ιδρύεται η πρώτη ανταρτοομάδα στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο  «Αθανάσιος Διάκος», με αρχηγό τον Χρήστο Μόσχο, (καπετάν Πέτρο) αργότερα, από την Χαλκιδική, δάσκαλο στην Μαυροπλαγιά και έφεδρο αξιωματικό, υπαρχηγό τον Γιάννη Καριοφύλη (Στάθης) από τα Πορρόια Σερρών και σύνδεσμό με το ΜΓ  (Μακεδονικό Γραφείο)  του ΚΚΕ τον Χρήστο Αποστολίδη (Κεραυνός).
Ο «Αθανάσιος Διάκος» δραστηριοποιείται κυρίως στον ορεινό όγκο των Κρουσσίων του νομού Κιλκίς.  Τα τρία χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό βρέθηκαν στο επίκεντρο των διεργασιών, συγκρότησης και δραστηριοποίησης του. Στα χωριά αυτά συγκροτήθηκε επιτροπή που ανέλαβε την τροφοδοσία των ανταρτών. Μεταξύ άλλων στελέχη της ανταρτοομάδας ήταν και ο Βασίλης Πετρίδης, από το Κλειστό, που ορίσθηκε στρατιωτικός υπεύθυνος, ο Παύλος Κοτσαλίδης,  από την Κυδωνιά, πολιτικός υπεύθυνος και ο Μελίτης Αθανασιάδης, από το Κλειστό, υπεύθυνος εφοδιασμού.     
Οι δύο πρώτοι είναι ανάμεσα στους 96 εκτελεσθέντες.
Η δράση του «Αθανασίου Διάκου» προκάλεσε τις πρώτες απώλειες στην περιοχή στη  Βερμάχτ, ανθρώπινες και υλικές.

Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1941 ανατίναξε τη σιδηροδρομική γέφυρα Μουριών Κιλκίς, της γραμμής Θεσσαλονίκης - Αλεξανδρουπόλεως.
Στις 22 Σεπτέμβρη  στήνει ενέδρα στο 62ο χλμ του δρόμου Θεσσαλονίκης – Σερρών σε γερμανικό φορτηγό και σκοτώνει τους δύο γερμανούς και τραυματίζει τους δυο Έλληνες συνοδούς τους. Περιποιήθηκαν τους έλληνες τραυματίες και τους άφησαν ελεύθερους Χαρακτηριστικά ήταν τα λόγια που τους είπε ο καπετάν Πέτρος. «Πατριώτες οι Έλληνες με τους Έλληνες. Με τους Γερμανούς κανένας Έλληνας».

Λαφυραγώγησαν τον οπλισμό και έκαψαν το αυτοκίνητο.
Είναι γνωστό πως οι γερμανοί είχαν δυστυχώς και έλληνες συνεργάτες. Ο σταθμάρχης χωροφυλακής της περιοχής ενημερώνει τα γερμανικά φρουραρχεία στο Κιλκίς, Λαχανά και Θεσσαλονίκη, ότι σύμφωνα με  «ασφαλείς» πληροφορίες τα χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό «λειτουργούν» σαν βάσεις των ανταρτών και οι κάτοικοι κατέχουν όπλα και συμμετέχουν στις αντάρτικες ομάδες.
Οι γερμανοί κατακτητές αντιδρούν με πρωτοφανή βαρβαρότητα. Στόχος τους είναι να καταπνίξουν κάθε αντιστασιακή εκδήλωση δια πυρός και σιδήρου, να σκορπίσουν τον τρόμο και να κάνουν την αγριότητα και βαρβαρότητα πολιτικό και στρατιωτικό επιχείρημα.
Οι ναζιστικές δυνάμεις αμέσως οργανώνουν το απάνθρωπο έγκλημα τους.
Στις 25 Οκτωβρίου του 1941 ημέρα Σάββατο φθάνουν ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις των ΕΣ ΕΣ και των ταγμάτων θανάτου  και κυκλώνουν από μακριά σε δυο ζώνες την περιοχή και τα χωριά.  Οι χιτλερικοί  εισβάλουν ταυτόχρονα και στα τρία χωριά. Μαζί τους έχουν και κατοίκους από τα Θεοδόσια και το Ελληνικό, σαν προστατευτική ασπίδα.    Αποστολή τους, να μην αφήσουν τίποτα όρθιο και να σκοτώσουν τον ανδρικό πληθυσμό.  Χωρίς χρονοτριβή ερευνούν τα σπίτια και διαχωρίζουν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα, στα οποία δίνουν προθεσμία μιας ώρας να εγκαταλείψουν τα χωριά και να πάνε στο Λαχανά. Χωρίς καθυστέρηση μαζεύουν τον ανδρικό πληθυσμό από 15 χρονών και πάνω, τους εκτελούν. Ισοπεδώνουν και τρία χωριά.  
Στο Αμπελόφυτο και Κυδωνιά εκτελούν τους άνδρες στις πλατείες των χωριών. Δέκα κάτοικοι από το Ίσωμα που βρίσκονταν στην Κυδωνιά εκτελέστηκαν μαζί με τους κατοίκους του χωριού.   Στο Κλειστό τους βάζουν μέσα στην εκκλησία και αρχίζουν να την γκρεμίζουν με δυναμίτες. Όσοι πετάγονται έξω για να γλιτώσουν θερίζονται στην κυριολεξία από τους γερμανούς. Εκτελεσθέντες 96 πατριώτες. Καίνε και τα τρία χωριά, δεν αφήνουν όρθια πέτρα, τα ισοπεδώνουν.
Το τριπλό ομαδικό έγκλημα των χιτλεροφασιστών δημίων εντασσόταν στην τρομοκράτηση και στην πολιτική των λεγομένων αντιποίνων.  
Αποκαλυπτική και ασυνήθιστα ειλικρινής είναι η μαρτυρία του γερμανού δεκαεννέα Willy H., που περιγράφει την εκτέλεση των κατοίκων του Κλειστού και ονοματίζει τους γερμανούς εκτελεστές.
Η εκτέλεση των κατοίκων του Κλειστού (Willy H)
“Ύστερα από μερικές μέρες, ξανά λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, σήμανε νέος συναγερμός. Τα χαράματα ο λόχος μας περικύκλωσε ένα ορεινό χωριό και δόθηκε εντολή να πιαστούν όλοι οι άνδρες ανάμεσα 16 και 65 χρονών. Αυτοί οι άνδρες –ήταν 35- κλείστηκαν στο ξωκλήσι που ήταν στην άκρη του χωριού. Τα γυναικόπαιδα διατάχθηκαν να φορτώσουν τα κάρα με τα υπάρχοντά τους και να εγκαταλείψουν το χωριό μέχρι τις 10 το πρωί. Τότε αποδείχθηκε πως ένα αγόρι κάτω από τα 16 ήταν  ανάμεσα στους κρατούμενους και αφέθηκε ελεύθερο για να ακολουθήσει τους άλλους που είχαν ήδη αποχωρήσει. Εμείς ακόμα δεν ξέραμε τι θα γίνονταν οι συλληφθέντες, αλλά τότε μας ήρθε η διαταγή να τους εκτελέσουμε. Κάποιος έκανε νόημα στους πρώτους τρεις άντρες να βγουν από το ξωκλήσι και ο διοικητής μας, υπολοχαγός Dilg, τους υπέδειξε να προχωρήσουν προς μιαν ορισμένη κατεύθυνση. Τους σκότωσε ο ίδιος από απόσταση πέντε περίπου μέτρων. Και άλλοι τρεις θανατώθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Ύστερα απ’ αυτό κανείς δεν ήθελε να βγει πια. Τότε διατάχθηκε να κλειστεί η πόρτα και από τα παράθυρα ρίχθηκαν χειροβομβίδες μέσα στο ξωκλήσι. Κατόπιν μπήκαν μέσα ο επιλοχίας Voigt, οι υπαξιωματικοί Panneke, Gradehand και άλλοι για να ρίξουν στους επιζώντες τη χαριστική βολή. Στο τέλος σκαπανείς ανατίναξαν το ξωκλήσι και πυρπολήθηκε το χωριό. Όσο μπορούσαμε να δούμε στο ορεινό τοπίο, καίγανε τα χωριά. Δεν ξέρω πόσοι λόχοι είχαν δράσει συνολικά. Όταν αποχωρήσαμε, είδα και τον διοικητή του τάγματος, ταγματάρχη Geissler”.
Μαρτυρία του τότε γερμανού δεκανέα Willy H. Από το άρθρο του Χάγκεν Φλάισερ “Αντίποινα των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής στην Ελλάδα 1941-1944. (Από εφημ. «Μακεδονία»)

Η καταστροφή αυτή δεν ήταν μεμονωμένο γεγονός. Στην ηπειρωτική Ελλάδα προηγήθηκαν τα Άνω και Κάτω Κερδύλια στις 17 Οκτωβρίου 1941 με 222 εκτελεσθέντες και το Μεσόβουνο Κοζάνης στις 23 Οκτωβρίου 1941 με 165 εκτελεσθέντες. Πρόκειται για τα πρώτα ολοκαυτώματα στην Ευρώπη. Στη συνέχεια ακολούθησαν μια σειρά από μαρτυρικές πόλεις και χωριά, Καλάβρυτα, Βιάννο, Δίστομο, Χορτιάτης κ.α.
Βαρύ το τίμημα των πατριωτών των τριών μαρτυρικών χωριών στο βωμό της πανάκριβης λευτεριάς. Οι πόντιοι πρόσφυγες αφού γλύτωσαν από το κεμαλικό καθεστώς κατά τον ξεριζωμό του 1922, μοίρα σκληρή τους επεφύλαξε να πέσουν από τη ναζιστική θηριωδία.
Στις 25 Οκτωβρίου 2012 συμπληρώθηκαν 71 χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα, κι όμως η συλλογική εθνική μνήμη κάθε άλλο παρά έχει τοποθετήσει στη θέση που αξίζει στο μαρτυρολόγιο, τιμώντας την μνήμη των θυμάτων τις ναζιστικής θηριωδίας.
Στη Δίκη της Νυρεμβέργης, δίκη των εγκληματιών πολέμου, που δικάστηκε και καταδικάστηκε ο φασισμός για τα στυγερά εγκλήματα του σε βάρος της ανθρωπότητας, σαν αποδείξεις για τα ανομολόγητα και αχαρακτήριστα εγκλήματα του στη χώρα μας, δέσποσαν τα ολοκαυτώματα των Καλαβρύτων, του Διστόμου, του Κομμένου και οι εκτελέσεις στην Αθήνα. Τα ολοκαυτώματα της Πατρίδας μας είναι πάρα πολλά. Από τα πρώτα και αυτό των ορεινών χωριών των Κρουσίων.
 Η λαϊκή μούσα τραγούδησε την θυσία των ηρωικών πατριωτών με το παρακάτω ποίημα.
 ΤΑ ΚΑΨΑΝΕ ΟΙ ΓΕΡΜΑΝΟΙ
(ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΑΜΠΕΛΟΦΥΤΟ, ΚΥΔΩΝΙΑ ΚΑΙ ΚΛΕΙΣΤΟ)

Το Μούρσαλι, το Μούσγαλι,
Το Κότσαλαρ, τα τρία,
Τα κάψανε οι γερμανοί,
Του Χίτλερ τα θηρία.
Τους Μουρσαλιώτες κλείσανε
Μέσα στην εκκλησιά τους
Και τους εβάλανε φωτιά
Μαζί με τα παιδιά τους.
Κι ένα πρωτοπαλίκαρο
Το θάνατο αψηφώντας:
  Μη μας ξεχνάτε Έλληνες,
είπε χαμογελώντας.