Η εκδρομή αυτή έγινε την 25η Μαρτίου 2016. Το στιλ της ομιλίας μου αυτής είναι τελείως διαφορετικό από τις συνηθισμένες ομιλίες, που γίνονται στις εορταστικές εκδηλώσεις των Σχολείων για την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821.
Το παρόν σημείωμα που στέλνω για δημοσίευση στην εφημερίδα «Ειδήσεις» με την ευκαιρία της φετινής γιορτής για την επέτειο της 25ης Μαρτίου 1821, έχει πολλές ομοιότητες, αλλά και πολλές διαφορές με την ομιλία μου εκείνη.
Όταν κανείς ταξιδεύει, με αφετηρία το Βουκουρέστι, περνώντας έπειτα από το Πλοέστι (πετρελαιοφόρος περιοχή της Ρουμανίας), και διασχίζοντας στη συνέχεια τα μεγαλύτερα όρη της Ρουμανίας, που είναι τα Καρπάθια και οι Τρανσυλβανικές Άλπεις, με κατεύθυνση προς το Ιάσιο, αφήνει στα αριστερά του τη Βλαχία και στα δεξιά του τη Μολδαβία. Είναι οι δύο περιοχές στις οποίες η Φιλική Εταιρεία αποφάσισε να αρχίσει η Επανάσταση του 1821. Η Μολδοβλαχία, όπως αποκαλούνται μονολεκτικά οι δύο αυτές περιοχές, επιλέχθηκε από τη Φιλική Εταιρεία σαν η καταλληλότερη περιοχή για την έναρξη της Επανάστασης του 1821 για δύο βασικούς λόγους: 1) Διότι, κατόπιν συμφωνίας μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, η Τουρκία δεν είχε δικαίωμα εισόδου τουρκικών δυνάμεων στις περιοχές αυτές και 2) Διότι υπήρχαν πολλές ξένες δυνάμεις, προσκείμενες φιλικά προς τον Ελληνισμό και είχαν υποσχεθεί να βοηθήσουν την Επανάσταση των Ελλήνων.
Δυστυχώς και οι δύο αυτοί λόγοι διαψεύσθηκαν. Οι τουρκικές δυνάμεις μπήκαν από τέσσερα σημεία στη Μολδοβλαχία μετά την αποκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη και τη διαγραφή του από τους καταλόγους των Αξιωματικών της Ρωσίας, από τον τσάρο της Ρωσίας, και επίσης, τόσο οι ξένες δυνάμεις, όσο και οι εκεί ομογενείς μας, δεν στήριξαν την Επανάσταση όσο έπρεπε. Έτσι ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μετά το πέρασμά του από τον ποταμό Προύθο (σύνορα Ρωσίας - Ρουμανίας), τη θριαμβευτική είσοδό του στο Ιάσιο, την ενθουσιώδη προκήρυξή του για την έναρξη της Επανάστασης την 22α Φεβρουαρίου 1821, είχε αρχικά κάποιες μικροεπιτυχίες. Δυστυχώς λίγο αργότερα – 7 Ιουνίου 1821 – αναγκάστηκε να δώσει την τελειωτική μάχη στο Δραγατσάνι της Βλαχίας. Η μάχη που δόθηκε ήταν αποφασιστική μεν καταστροφική δε. Όλος ο Ιερός Λόχος, αποτελούμενος από το άνθος των φοιτητών των Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων από 500 άτομα, εξοντώθηκε ολόκληρος, καθώς επίσης και ο υπόλοιπος στρατός του καταστράφηκε και διαλύθηκε. Ο ίδιος δε ο Υψηλάντης με δυσκολία έφθασε στην Αυστρία, όπου συνελήφθηκε και φυλακίσθηκε. Έμεινε στη φυλακή μέχρι το 1827, από όπου, με ενέργειες του τσάρου της Ρωσίας, και αφού έχασε την υγεία του, αποφυλακίσθηκε. Πέθανε το 1828.
Αυτά σαν αρχή για το θέμα που θα αναπτύξω παρακάτω, το οποίο είναι «Η κατάσταση που επικρατούσε στην Ευρώπη λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821».
Και μπαίνω στο κυρίως θέμα, στη διαφορετικότητα της ομιλίας που προανέφερα.
Το έτος 1789 είναι ένα έτος πολύ σημαντικό, παγκοσμίου εμβέλειας. Μέχρι το έτος αυτό όλα τα κράτη της Ευρώπης είχαν κυβερνήσεις απολυταρχικές. Όλοι οι Ευρωπαϊκοί λαοί ζούσαν κάτω από βαρύ πέλμα των απολυταρχικών εξουσιών. Οι άρχοντες, οι ευγενείς, ο ανώτερος κλήρος, οι φεουδάρχες, οι βαρώνοι, οι δούκες και οι λογής λογής κατέχοντες τα σκήπτρα της εξουσίας, με τον απόλυτο Μονάρχη Κυβερνήτη τους, ήταν οι αφέντες της εξουσίας. Καμία ελευθερία δεν αναγνωριζόταν στον απλό λαό. Ο πολίτης δεν είχε κανένα δικαίωμα στη ζωή και οι φυλακές ήταν γεμάτες. Η φυλακή της Βαστίλλης ήταν το φόβητρο του απλού λαού.
Όμως το 1789 στη Γαλλία ξέσπασε η λαϊκή οργή. Ο Γαλλικός λαός, μη μπορώντας να υποφέρει άλλο τη μιζέρια και τη δυστυχία του, ξέσπασε σαν πύρινη λαίλαπα, εναντίον των τυράννων του. Τα συνθήματα ισότητας, δικαιοσύνη, ελευθερία, ξεχύθηκαν στον αιθέρα και απέσυραν τις μάζες των καταπιεσμένων σε γενική κατακραυγή – εξέγερση.
Το πρώτο κτύπημα εναντίον του απολυταρχικού καθεστώτος, δόθηκε στη φυλακή φόβητρο, τη διαβόητη Βαστίλλη. Ο σπινθήρας γρήγορα μετατράπηκε σε φωτιά και η φωτιά σε πυρκαγιά, που εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη τη Γαλλική Επικράτεια.
Οι απολυταρχικές δυνάμεις της Ευρώπης πανικοβλήθηκαν και γρήγορα συσπειρώθηκαν από τον φόβο μήπως η φωτιά που άναψε η Γαλλική Επανάσταση, φτάσει και στις δικές τους χώρες. Οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης, όλες απολυταρχικές, ενώθηκαν και αντιμετώπισαν τα επαναστατικά στρατεύματα της Γαλλίας. Προσπάθησαν να αποκαταστήσουν τη Δυναστεία των Βουρβόνων (βασιλέων της Γαλλίας).
Οι ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης (Ροβεσπιέρος κ.ά.) αναγκάστηκαν να κάνουν πολλούς και μεγάλους πολέμους σε πολλά μέρη της Ευρώπης για να μπορέσουν να κρατήσουν σε στέρεο έδαφος, τόσο την Επανάστασή τους, όσο και τις ιδέες της.
Εκείνος όμως που έκανε τη Γαλλική Επανάσταση, να θεωρηθεί σαν το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός της ανθρωπότητας, ήταν ο Μέγας Ναπολέων, ο Βοναπάρτης. Από απλός υπολοχαγός το 1789, ηλικίας 20 ετών, μέσα σε 15 χρόνια, δηλαδή σε ηλικία 35 ετών, έφθασε να γίνει Αυτοκράτορας της Γαλλίας. Πέρασε γρήγορα όλα τα στάδια της στρατιωτικής ιεραρχίας με την εκπληκτική ικανότητα και με τις πολεμικές επιτυχίες στα πεδία των μαχών εναντίον των αντιπάλων του.
Εντωμεταξύ οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης, Αγγλία, Ρωσία, Αυστροουγγαρία και Πρωσία (σημερινή Γερμανία), κήρυξαν αμείλικτο πόλεμο κατά της Γαλλίας. Ο Ναπολέων είχε παντού επιτυχίες μέχρι το 1821. Ωστόσο οι συνεχείς πόλεμοι εναντίον των εχθρών του (Μεγάλων ενωμένων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων), οι πολεμικές εκστρατείες του εκτός της Γαλλίας – έφθασε να καταλάβει για δύο χρόνια και τα Ελληνικά Επτάνησα – και προπαντός η μεγάλη εκστρατεία του στη Ρωσία το 1821, όπου ο Ρωσικός χειμώνας του στοίχισε την απώλεια μεγάλου μέρους του στρατεύματός του (330.000), ήταν το προμήνυμα του τέλους του. Η τελειωτική καταστροφή ήρθε στη μάχη του Βατερλό του Βελγίου στις 18 Ιουνίου του 1815. Ο στρατός του έπαθε συντριπτική ήττα και ο ίδιος συνελήφθη και εξορίστηκε στην Αγία Ελένη, όπου και πέθανε τον Μάιο του 1821.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα έγινε η παλινόρθωση της Δυναστείας των Βουρβόνων στο θρόνο της Γαλλίας.
Τον Σεπτέμβριο του 1815 έλαβε χώρα το Συνέδριο της Βιέννης. Σ’ αυτό, εκτός των τεσσάρων μεγάλων απολυταρχικών Κυβερνήσεων της Ευρώπης, έλαβε μέρος και η αποκατασταθείσα παλιά Κυβέρνηση της Γαλλίας. Μεγάλη προσωπικότητα του Συνεδρίου ήταν ο Υπουργός των Εξωτερικών, και αργότερα Καγκελάριος της Αυστροουγγαρίας, φοβερός μισέλληνας Μέττερνιχ. Ικανότατος πολιτικός, κατάφερε, παρά τις αντίθετες απόψεις του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Ιωάννη Καποδίστρια, να επιβάλλει τις θέσεις του σ’ όλους τους Συνέδρους και να ληφθεί, εκτός των άλλων, η ακόλουθη περίπου απόφαση: ΟΠΟΙΟΣ ΛΑΟΣ Ή ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΛΜΗΣΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, ΘΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΘΕΙ ΑΜΕΙΛΙΚΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΩΜΕΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ.
Και ενώ οι μεγαλύτερες πέντε ενωμένες με την Ιερή Συμμαχία απολυταρχικές δυνάμεις της Ευρώπης το 1815 έπαιρναν τέτοιες αποφάσεις και οι συνθήκες για Επανάσταση ήσαν οι χειρότερες, η Φιλική Εταιρεία βρισκόταν στο ζενίθ των ενεργειών της. Οι προσπάθειες για μύηση των Πεναλλήνων όλο και πύκνωναν. Θα μπορούσε ο καθένας να σκεφθεί ότι οι ετοιμασίες των Ελλήνων για Επανάσταση ήταν εκτός πάσης λογικής.
Και όμως! Οι πρόγονοί μας, παρά τις εναντίον της Επανάστασης συνθήκες, το 1821, ετόλμησαν να ξεσηκωθούν εναντίον των τυράννων τους, των Τούρκων. Και το μεγάλο θαύμα έγινε. Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΗΡΘΕ.
Στο σημείο αυτό ο καθένας μένει άναυδος. Στον καθένα μας προβάλλει το μεγάλο ερώτημα: ΠΩΣ μέσα σε τέτοιες συνθήκες, που ΟΛΕΣ ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ήσαν κάθετα αντίθετες σε κάθε επαναστατική κίνηση, ΠΩΣ οι προγονοί μας ετόλμησαν να επαναστατήσουν;
Και εύλογα, όταν το 1820, η Φιλική Εταιρεία πρότεινε δύο φορές, την μία με αντιπρόσωπό της και την άλλη με τον ίδιο τον Υψηλάντη, στον Κερκυραίο Υπουργό των Εξωτερικών και δεξί χέρι του τσάρου της Ρωσίας, Ιωάννη Καποδίστρια, να αναλάβει την αρχηγία της Επανάστασης, αυτοί, όχι μόνον αρνήθηκε την πρόταση, αλλά σχεδόν κάκισε τους αρχηγούς της Φιλικής Εταιρείας, λέγοντας τους ότι οδηγούν το Έθνος στην καταστροφή. Και τούτο γιατί γνώριζε με κάθε λεπτομέρεια την επικρατούσα εναντίον μας κατάσταση στην Ευρώπη.
Με τέτοια δεδομένα, ΠΩΣ, επαναλαμβάνω, ΠΩΣ, οι πρόγονοί μας κατάφεραν να ανατρέψουν την εις βάρος του Ελληνισμού κατάσταση;
Θεωρώ, ότι αν καλοεξετάσουμε σε βάθος τα ιστορικά γεγονότα που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, μπορούμε (κατά την άποψή μου), να βρούμε τρεις λόγους που συνετέλεσαν στην ανατροπή της εις βάρος του Ελληνισμού απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης στο Συνέδριο της Βιέννης.
• Η συγκυρία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων να επαναστατήσει το 1820 κατά του Σουλτάνου της Τουρκίας, θέλοντας να κάνει δικό του Κράτος. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να συγκεντρώσουν όλες τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από τη Θεσσαλονίκη, το Μοναστήρι, τη Βέροια, τη Λαμία και την Τρίπολη – 70.000 στρατιώτες – και να επιτεθούν εναντίον του Αλή Πασά στην περιοχή των Ιωαννίνων.
Ο εμφύλιος των Τούρκων κράτησε περίπου 2 χρόνια. Σ’ αυτό το διάστημα η Επανάσταση των Ελλήνων επικράτησε στην Πελοπόννησο, πέφτοντας στα χέρια των Ελλήνων η πρωτεύουσα της Πελοποννήσου Τρίπολη και μαζί της άφθονο πολεμικό υλικό.
• Ο δεύτερος λόγος: Οι Ευρωπαϊκοί λαοί, σχεδόν σ’ όλα τα κράτη, χωρίζονταν σε φιλελεύθερους και συντηρητικούς. Και ενώ μεταξύ τους αλληλομισούνταν και δεν συμφωνούσαν σχεδόν σε τίποτε, μόνο σε ένα συμφωνούσαν απόλυτα: Στην αγάπη τους προς τον Ελληνισμό. Και οι μεν φιλελεύθεροι, γιατί οι Έλληνες πολεμούσαν για την ελευθερία τους, οι δε συντηρητικοί, γιατί οι Έλληνες ήσαν απόγονοι ενός Πλάτωνα, ενός Σωκράτη, ενός Αριστοτέλη, ενός Ομήρου κλπ. Αυτό δημιούργησε μία φιλελληνική κίνηση σ’ όλη την Ευρώπη. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έγιναν σύλλογοι, γίνονταν έρανοι, αγοράζονταν παντός είδους πολεμικό υλικό και στέλνονταν στην Ελλάδα. Πάρα πολλοί ήρθαν και πολέμησαν μαζί μας και θυσιάστηκαν για την ελευθερία μας, όπως ο Λόρδος Βύρων, που διέθεσε όλη την περιουσία του, ο Υπουργός των Στρατιωτικών της Ιταλίας Σανταρόζα, οι Άγγλοι στρατηγοί Τζωρτζ και Κόχραν και άλλοι. Με συγκίνηση τους θυμόμαστε και τους τιμούμε.
• Τρίτος και κυριότερος λόγος: Το 1823 ο Υπουργός των Εξωτερικών και αργότερα Πρωθυπουργός της Αγγλίας Κάνιγκ, άρχισε να βλέπει με άλλη οπτική γωνία – φιλελεύθερη – τον Ελληνικό Αγώνα. Εν όψει μάλιστα των σημαντικών πολεμικών επιτυχιών των Ελλήνων επαναστατών, έγινε ο κυριότερος παράγοντας μετατροπής του κλίματος υπέρ του αγωνιζόμενου Ελληνικού Έθνους. Με ενέργειές του, με το κύρος του και τον δυναμισμό του, κατάφερε, μαζί βέβαια και με τη συμβολή των λαών, να αλλάξει το όλο κλίμα των Ευρωπαϊκών Κυβερνήσεων, εκτός της Αυστοουγγαρίας, που έμεινε φιλότουρκη. Με ενέργειες του Κάνιγκ και άλλων ομοφρόνων του φθάσαμε στην Ιουλιανή Σύμβαση του 1827 των τριών Μεγάλων Δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, οι οποίες συνέστησαν στους Έλληνες και Τούρκους να σταματήσουν τις αιματοχυσίες. Οι Έλληνες το δέχτηκαν με χαρά, όχι όμως και οι Τούρκοι. Οι στόλοι των Τριών Δυνάμεων πλησίασαν τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναβαρίνο να του επιδώσουν εντολή να μην βγει από το λιμάνι για εξορμήσεις. Οι Τούρκοι πυροβόλησαν και οι Δυνάμεις αντιπυροβόλησαν. Μέσα σε λίγες ώρες της 27ης Σεπτεμβρίου 1827 το λιμάνι του Ναβαρίνου είχε μετατραπεί σε σωρούς από συντρίμμια του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου, μαζί με 6.000 Τουρκοαιγυπτίους νεκρούς, έναντι 674 νεκρών και τραυματιών των Δυνάμεων. Η συνέχεια ήταν οι Τρεις Δυνάμεις να διακόψουν τις διπλωματικές σχέσεις με την Τουρκία, να αποσύρουν τους πρεσβευτές τους από την Κωνσταντινούπολη, η Γαλλία να στείλει τον στρατηγό Μαιζών με 15.000 στρατό στην Πελοπόννησο για να διώξει τον Ιμπραήμ, που πρόλαβε και έφυγε, και η Ρωσία να κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Τα στρατεύματα της Ρωσίας έφθασαν στην Αδριανούπολη, όπου στις 15 Σεπτεμβρίου 1829 υπεγράφη η Συνθήκη Αδριανουπόλεως, που προέβλεπε την ανεξαρτησία της Ελλάδας.