Μετά την ολοκλήρωση της πολύ πετυχημένης έκθεσης του κ. Σιταρίδη που του αξίζουν θερμά συγχαρητήρια η οποία  πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην πόλη του Κιλκίς όπου είχαν την ευκαιρία να περιδιαβούν με ενδιαφέρον μεταξύ άλλων και πολλοί μαθητές -τριες των σχολείων του νομού μας, θα ήθελα να προβάλω έναν ακόμα γεωγραφικά ιστορικό τόπο, αυτόν στα υψώματα της Κορώνας στα βόρεια σύνορά μας, παρακολουθώντας, με ενδιαφέρον πάντα, την προβολή της τοπικής μας ιστορίας έτσι όπως πραγματικά της αξίζει!  

Έτσι λοιπόν, στο πόνημα του κ. Χ. Ίντου, των 297 σελίδων και των πολυάριθμων φωτογραφικών απεικονίσεων από τα μέτωπα και τις περιοχές αυτών των γεγονότων που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση,  «Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ 1914-18) ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΙΛΚΙΣ» από όπου αντλούμε και τις αντίστοιχες μαρτυρίες, συναντάμε τουλάχιστο οκτώ στον αριθμό αναφορές στην περιοχή που διαδραματίστηκαν τα πολεμικά  συμβάντα με τις απερίγραπτες θυσίες σε ανθρώπινο δυναμικό την περίοδο του Α΄ Π.Π. Στα παρακάτω κεφάλαια ενός πολύ σημαντικού για την περιοχή μας πονήματος αναφέρεται με λεπτομέρεια ο συγγραφέας πρ. σύμβουλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού μας κ. Ίντος Χρήστος με πλούσια ιστορική συγγραφική παρακαταθήκη που τιμά ιδιαιτέρως και με το έργο του αυτό τον ακριτικό μας νομό, τον τόπο όλων μας!

1^η : Οι σύμμαχοι της Αντάντ - Οι Βρετανοί:

Απέναντι, στο Μπέλες, ήταν οχυρωμένοι οι Βούλγαροι που υπέφεραν από τις ίδιες δοκιμασίες, ασθένειες και καιρικές συνθήκες, μόνο που αυτοί ήταν προσαρμοσμένοι, γιατί βρισκόταν σε γνώριμες περιοχές. Οι Βρετανοί αισθάνονταν ότι βρίσκονταν μπροστά σε απόρθητο ορεινό φράγμα αντικρίζοντας τρομερά βουλγαρικά φυσικά φρούρια όπως ήταν η κορυφογραμμή «Πιπ = λόφος δυτικά της λίμνης Δοϊράνης» και το «Γκραν Κουρουνέ = είναι το ύψωμα Πυραμίδα, δυτικά της λίμνης Δοϊράνη». Τα φρούρια αυτά είχαν ενισχυθεί με τις τότε σύγχρονες γερμανικές τεχνικές προδιαγραφές της αμυντικής τέχνης. Ωστόσο, καταλήφθηκαν αργότερα κυρίως από Ουαλούς και Σκότους στρατιώτες. Οι απώλειες των Βρετανών ξεπέρασαν τις 10.000. Ήταν θύματα μαχών, κακουχιών και ασθενειών (1).

2^η : Επιχειρήσεις το 1917 – Δοϊράνη και Γκραν Κορονέ* (Απρίλιος 1917)

… Στις 24 Απριλίου 1917 τρία τάγματα (Χαμψάιρ, Ντέβον και Ουιλτσάιρ) της 79^ης Ταξιαρχίας της 26^ης Μεραρχίας συγκεντρώθηκαν στα χαρακώματα νότια της λίμνης έχοντας μπροστά τους το γνωστό ύψωμα Πτι Κορονέτ, που αποτελούσε την πρώτη γραμμή των βουλγαρικών οχυρώσεων και ως εκ τούτου τον αντικειμενικό σκοπό των επιτιθέμενων Βρετανών. Προς τα οπίσω υπήρχαν και άλλες οχυρώσεις και σε απόσταση τριών μιλίων από τις βρετανικές θέσεις ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο- το ύψωμα με τη γυμνή κορυφή - το οποίο το είχαν ονομάσει Γκραν Κορονέ, από ένα παρόμοιο φυσικό φρούριο που υπήρχε στη Λωρραίνη. Πέρα από την κορυφή αυτή υπήρχε και το εμπόδιο το Πίπ Ρίτζ. Μια απότομη κορυφογραμμή που κατέληγε σε ράχη όμοια με κόψη ξυραφιού.

Το Γκραν Κορονέ δέσποζε σε όλη την περιοχή. Το ύψος του δεν ξεπερνούσε τα 2.000 πόδια αλλά τη θέση του οι Βούλγαροι μέσα από ένα καλά οχυρωμένο φρούριο, προστατευμένο με σκυρόδεμα πάχους δώδεκα ποδών, παρατηρούσαν τα πάντα, μέχρι και το βρετανικό στρατηγείο στο Μεταλλικό Κιλκίς. Το ύψωμα αυτό αποτελούσε τον εφιάλτη των Βρετανών, οι οποίοι ήταν εγκλωβισμένοι στην περιοχή και έπρεπε πάση θυσία να το αλώσουν. Η υπόθεση αυτή δεν ήταν εύκολη (2). 

*Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι Σύμμαχοι σε περιοχές όπου στρατοπέδευσαν έδωσαν δικά τους τοπωνύμια, τα οποία σημειώθηκαν στους στρατιωτικούς χάρτες βάσει των οποίων διεξήχθησαν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Στον τομέα Δοϊράνης δόθηκαν τα γαλλικά ονόματα: Grant Coronet=Mεγάλη Κορώνα (το ύψωμα που βρίσκεται πάνω από τον σημερινό οικισμό Κορώνα του Δήμου Παιονίας), Petit Coronet= Mικρή Κορώνα και τα αγγλικά hill=λόφος.

3^η : Οι απώλειες στη μάχη της Δοϊράνης

Στη διήμερη μάχη (5/18-6/19 Σεπτεμβρίου 1918) δυτικά της λίμνης υπήρξαν οι απώλειες:

22^η Βρετανική Μεραρχία: 165 αξιωματικοί και 3.155 οπλίτες νεκροί και τραυματίες

Μεραρχία Σερρών: 173 αξιωματικοί και 2.514 οπλίτες νεκροί και τραυματίες

Σύνολο 338 αξιωματικοί 5.669 νεκροί και τραυματίες.

Οι απώλειες των Βουλγάρων ήταν 83 αξιωματικοί και 2.643 νεκροί και τραυματίες.

Οι περισσότεροι των Ελλήνων, των Βρετανών και των αντιπάλων κατά τον διήμερο αυτόν αγώνα έπεσαν ή τραυματίστηκαν στη μάχη του Γκραν Κορονέ (ύψωμα Πυραμίδα) (3).

4^η : Μετά την μάχη της Δοϊράνης

… Το βράδυ της 21^ης Σεπτεμβρίου 1918 βρετανικές περίπολοι βρήκαν τις προφυλακές του εχθρού κενές. Η Μεραρχία Σερρών ανέβηκε στο Γκραν Κορονέ, χωρίς να συναντήσει αντίσταση παρά μόνο βλέποντας τις πλαγιές το πλήθος των νεκρών που κείτονταν άταφοι επί τέσσερεις ημέρες. Ακολούθησαν και οι Βρετανοί για να θαυμάσουν και αυτοί μαζί με τους Έλληνες τα οχυρωματικά έργα που εγκατέλειψαν οι αντίπαλοι εφαρμόζοντας τακτική που για αυτούς στάθηκε μοιραία…(4).  

5^η : Α. Μαν,  Άγγλος αξιωματικός στο Μακεδονικό Μέτωπο, συγγραφέας σχετικού έργου.

Για τους Έλληνες κατά τον Α΄Π.Π. … κανένα κράτος – μέλος της Συμμαχικής κοινοπραξίας, δε δόθηκε τόσο ανεπιφύλακτα και με τόση αφοσίωση στον σκοπό της υπερνίκησης όλων των εμποδίων, που παρεμβάλλονταν στην εξυπηρέτηση των σκοπών μας, όσο η Ελλάδα…

Για την μάχη της Δοϊράνης … Το να βλέπεις άνδρες, που είχαν παραμείνει για πολύ καιρό στο μέτωπο της Δοϊράνης, να παρελαύνουν σε φάλαγγες μέρα μεσημέρι, μέσα από τα ερείπια της πόλης και προχωρώντας, μες από τον κατασκονισμένο δρόμο που περιτρέχει τη λίμνη, να σκαρφαλώνεις στην κορυφή του Γκραντ Κουρουνέ και να περιεργάζεσαι προσεκτικά στο βάθος τους τα πελώρια τσιμεντένια αμπριά, με τα οποία ήταν διάστικτη η επιφάνειά του, και τα οποία παρέμειναν ακόμα γεμάτα με τα εγκαταλειμμένα πυρομαχικά, ήταν μια συγκινητική και αξέχαστη εμπειρία. Αλλά πόσοι από αυτούς τους πρώτους συντρόφους έζησαν για να δουν αυτή τη μέρα; Είναι λυπηρό να συλλογίζεσαι το πλήθος των ανθρώπινων ζωών και της ενέργειας που ξοδεύτηκε για να καταληφθούν αυτά τα υψώματα… (5)  

6^η : Άγνωστου Στρατιώτη (Αθήνα)*:

Αναγράφονται οι σταθμοί της πολεμικής ιστορίας της Ελλάδας. Οι τόποι, όπου οι Έλληνες έδωσαν τις μεγάλες μάχες για την Τιμή και την Ελευθερία της Πατρίδας. Μεταξύ των άλλων αναφέρονται: «Ραβινε = ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ =/ ΣΚΡΑ = ΣΤΡΥΜΩΝ=ΔΟΪΡΑΝΗ/ ΜΠΕΛΕΣ= ΓΚΡΑΝΚΟΡΟΝΕ = ΤΖΕΝΑ».  

Βρίσκεται μπροστά από τη Βουλή των Ελλήνων στην πλατεία Συντάγματος, στην Αθήνα. Η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε μετά από διαγωνισμό του έτους 1926 και υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη. Συμπληρώθηκε με γλυπτά του Κώστα Δημητριάδη. Εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 1932 (6).

Αποδεικτικά σημεία των σκληρών στο ύψωμα μαχών  . Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο     Κορώνα 14.3.2020

7^η : Στρατιωτικά κοιμητήρια - Ελληνικά Κοιμητήρια

… Στο κοιμητήριο Καλινόβου από το Cidemli, Horseshoe Hill, το φαράγγι Pearsegi, Whaleback, WORCESTER και άλλες τοποθεσίες που βρίσκονταν κοντά στην πρώτη γραμμή του Μετώπου απέναντι από τις θέσεις Petit Couronne και Gran Couronne, όπου δόθηκαν μεγάλες και φοβερές μάχες (7).

8^η :  Ουράνης Κώστας (Κωνσταντίνος Νέαρχος)

Για το Γκραν - Κορονέ, όρος κοντά στο χωριό Κορώνα Παιονίας, όπου δόθηκε η ομώνυμη μάχη (1918).

Ο γνωστός ποιητής, ο γεμάτος αισθητική ονειροπόληση και έντονο λυρισμό, ήταν δεινός κυνηγός της πετροπέρδικας, του αγριόχοιρου, του λαγού και της μπεκάτσας. Αυτό το μεράκι τον έφερε επανειλημμένα στην περιοχή του Ν. Κιλκίς « .. από τον Αξιό ίσαμε το περίφημο στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Γκραν Κουρονέ …», όπως σημειώνει ο ίδιος.

Θαύμασε τη φύση της περιοχής και έγραψε: «Βλέπαμε πεδιάδες κοιμισμένες ακόμη, πάνω από τις οποίες ήταν τεντωμένο ένα σεντόνι ομίχλης, χωριά – σκαρφαλωμένα σε πλαγιές - που κάπνιζαν οι καμινάδες τους, … Την επιβλητική οροσειρά του Μπέλλες, που μας έστελνε τον παγερό αέρα των κορυφών του, και όταν εισχωρούσαμε στα ρουμάνια των οξιών και των δρυών, των οποίων τα φύλλα ξερά από το χειμώνα είχαν θαυμάσιες πυρές αποχρώσεις, είχαν την ανησυχαστική, αλλά και πόσο γοητευτική μαζί εντύπωση, ότι αφήνουμε τον κόσμο της ζωής και μπαίνουμε σε ένα βασίλειο παραμυθένιο …»

Γράφοντας το 1938 στην Αθήνα, σημειώνει για το Γκραν Κουρονέ:

«… Το περίφημο στον Μεγάλο Πόλεμο βουνό της Μακεδονίας που βρίσκεται στα ελληνο - γιουγκοσλαβικά σύνορα, διατηρεί ίσα με σήμερα, ζωηρά και άφθονα τα ίχνη του πολέμου, θραύσματα και κάλυκες οβίδων, συρματοπλέγματα, χαρακώματα, σκουριασμένα κράνη και, που και που, υπολείμματα ανθρώπινων σκελετών» (8).

Αυτός ο τόσο σημαντικός ιστορικός τόπος χρήζει ομολογουμένως της ανάλογης προσοχής και κατ΄ επέκταση Αξιοποίησης. Η άποψή μας είναι ότι ένα μικρό Μουσείο με εκθέματα της εποχής εκείνης θα ήταν πρέπον. Η περιοχή θα αποκτούσε κάποιο ενδιαφέρον επισκεψημότητας και για όλους μας θα υπήρχε ένα σημείο αναφοράς στο ηρωικό εκείνο έπος που τόσοι άνθρωποι θυσιάστηκαν στα πεδία των μαχών στα βόρεια σύνορά μας την εποχή εκείνη πιστεύοντας σε ιδανικά και θυσίες έχοντας αυξημένο το αίσθημα της φιλοπατρίας και της Ελευθερίας,

Ας αξιοποιήσουμε την πολιτισμική μας κληρονομιά όπως της Αξίζει!

Βιβλιογραφία - Πηγές:

 Ίντος  Χρήστος: (2019):  «Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ 1914-18) ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΚΙΛΚΙΣ», Γουμένισσα 2019, Σ. 39-40 (1), 106-107 (2), 135- 136 (3), 152 (4), 182 (5), 209 (6), 216 (7), 228 (8).

Φωτογραφικό υλικό από το ομώνυμο Βιβλίο:  Σ.  1, 30, 107, και 218