Ο πρώτος και κύριος στόχος κάθε πολιτιστικού συλλόγου, και εν προκειμένω των ποντιακών, είναι η δημιουργία χορευτικού με χοροδισάσκαλο συνήθως κάποιον πολιό χορευτή, ο οποίος και αυτός έμαθε τους χορούς από κάποιον άλλο αυτοαποκαλούμενο χοροδιδάσκαλο.
Αυτό φυσικά δεν είναι κακό. Κακό είναι ότι πολλοί από αυτούς είτε από άγνοια, είτε από υπερβάλλοντα ζήλο να δείξουν κάτι παραπάνω, κάτι πιο εντυπωσιακό καταλήγουν στον αυτοσχεδιασμό και την αλλοίωση των χορών. Το φαινόμενο αυτό πήρε τα τελευταία θάλεγα τριάντα χρόνια μεγάλη διάσταση. Συνέδρια επί συνεδρίων, αμέτρητες ημερίδες με θέμα τους χορούς και την διδασκαλία τους, αλλά και τις φορεσιές, δεν μπόρεσαν να δώσουν οριστικές απαντήσεις και παράλληλα δημιουργούν τριβές και αντιδικίες για το ποιό είναι παραδοσιακό και πιο όχι.
Ένα άλλο σοβαρό θέμα προέκυψε προ δεκαπενταετίας και αφορά στον αριθμό των ποντιακών χορών. Δύσκολα μπορεί κανείς σήμερα να απαντήσει με σιγουριά πόσοι είναιο οι χοροί. Το κότσαρι, το τικ, η Σερενίτσα, η λετσίνα, το ομάλ κ.τλ. όλο και όλο με το ζόρι δεκαπέντε χοροί ….και ξαφνικά χάσαμε τον αριθμό.
Κανείς βέβαια δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι στον ιστορικό Πόντο απ’ άκρη σ’ άκρη χόρευαν παντού τους ίδιους χορούς, ή δεν υπήρχαν και μικρές παραλλαγές ως προς τον τρόπο που τους χόρευαν. Αυτό το σκηνικό μεταφέρθηκε φυσικά και στην Ελλάδα, όπου οι τρομερές βιοποριστικές ανάγκες και η έλλειψη τεχνικών μέσων στάθηκαν εμπόδια στο να καταγραφούν τραγούδια και χοροί από ανθρώπους της πρώτης γενιάς προσφύγων.
Πρωτοπόρος στην έρευνα και καταγραφή από την δεκαετία του εξήντα ο δικός μας Στάθης Ευσταθιάδης, ο οποίος όργωσε κυριολεκτικά την Βόρεια Ελλάδα., παίρνοντας συνεντεύξεις από ποντίους πρόσφυγες πρώτης γενιάς, με μοναδικά εφόδια το μολύβι και το χαρτί, και αργότερα το μαγνητόφωνο. Με την αλματώδη αύξηση των ποντιακών συλλόγων στην δεκαετία του ‘70 αυξήθηκαν και οι ανάγκες για χοροδιδάσκαλους. Οι περισσότεροι φυσικά δίδαξαν ό,τι είδαν και χόρεψαν στα χωριά τους και τις γύρω κοντινές περιοχές. Ανάμεσα τους αρκετοί αξιόλογοι που συνέχισαν την έρευνα και καταγραφή ψάχνοντας για λίγους εναπομείναντες εν ζωή πρόσφυγες πρώτης γενιάς. Έτσι ήρθαν θάλεγα στο προσκήνιο μουσικά ακούσματα, τραγούδια και χοροί τους οποίους αγνοούσαμε. Αρκετοί από αυτούς είναι παραλλαγές των γνωστών ποντιακών χορών. Φυσικά και οι φορεσιές, γυναικείες και ανδρικές, δέχτηκαν παρεμβάσεις και φθάσαμε να βλέπουμε ζιπκοφόρο χρώματος πράσινου σαν την τσόχα των τραπεζιών στα καφενεία, ή το μπλε της αεροπορίας.
Η τελευταία όμως ανακάλυψη των νεόκοπων ερευνητών χοροδιδασκάλων τετάρτης γενιάς, είναι το φέσι! Βρήκαν, λέει, φωτογραφίες προπάππων τους οι οποίοι φορούσαν φέσι επί οθομανοκρατίας. Δηλαδή, φοβερή ανακάλυψη! Και ως καλοί “ερευνητές” που σέβονται την επιστημοσύνη τους είπαν να εντάξουν στα χορευτικά τους και έναν φεσοφόρο, αφού πρώτα φεσώθηκαν οι ίδιοι, κάτι που δεν μας αφορά, δικαίωμα τους. Το να παρουσιάζουν όμως στα χορευτικά τους και φεσοφόρο προκαλούν τον κόσμο, προκαλούν τις χιλιάδες ψυχές των Έλλήνων του Πόντου που φτερουγίζουν ακόμη τρομαγαμένες από τα όσα υπέστησαν από τους φεσοφόρους Τούρκους. Εκτός αν έχουν ενταχθεί και αυτοί στο πρόγραμμα τουρκολαγνείας των ιδιοτικών τηλεοπτικών σταθμών της Αθήνας. Με τη δική τους λογική, πολύ φοβάμε πως σε λίγο θα απαιτήσουν και την παρουσία τους φεσοφορού δίπλα στον ζιπκοφόρο της προεδρικής φρουράς1. Είναι προκλητικό και συνάμα τραγικό, να έχει απαγορευθεί το φέσι στην Τουρκία και εμείς εδώ να το θεωρούμε κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αλήθεια οι διοικούντες των - ευτυχώς λίγων -συλλόγων γιατί το ανέχεται; Μήπως πιστεύουν πως έτσι προσδίδουν μεγαλύτερο κύρος και πιο εντυπωσιακή εικόνα στο χορευτικό τους;
Εκεί όμως που βγαίνει κανείς κυριολεκτικά έξω από τα ρούχα του είναι να βλέπει τον φεσοφόρο ανάμεσα στους πυρριχιστές, να χορεύει τον πανάρχαιο ελληνικό χορό, τον πυρρίχιο. Η βεβήλωση σε όλη της την έκταση. Το χορό που περιέγραψε ο Ξενοφώντας στην κάθοδο των Μυρίων, ο Πλάτωνας στους Νόμους Ζ. 815 αλλά και ο Όμηρος, τον χορό που στην Ολυμπιάδα της Αθήνας το 2004 σκόρπισε ρίγη συγκίνησης στον απανταχού Ελληνισμό και απερίγραπτη υπερηφάνεια στους ελληνοποντίους, αυτόν τον χορό δεν μπορούν δύο τρεις αυτόκλητοι “ερευνητές” να τον βεβηλώσουν με το οθωμανικό φέσι.
Το παρόν άρθρο δεν στοχεύει σε καμιά περίπτωση να χαρακτηρισθεί ως συμβολή στην λαογραφία, δεν έχω την απαραίτητη γνώση, απλώς καταγράφω την σημερινή κατάσταση και θέλω μόνο να καυτηριάσω τον συμβολισμό και την παρουσία του φεσιού στα χορευτικά κάποιων συλλόγων.
1. Η ποντιακή φορεσιά φορέθηκε από τους άνδρες της Προεδρικής Φρουράς το 1995 επί προεδρίας Κωστή Στεφανόπουλου, ύστερα από αίτημα της Π.Ο.Π.Σ. και άλλων ποντιακών φορέων.
