Η νηστεία ως ένας μυστηριακός θεσμός απαντάται και προ Χριστού σε πολλούς λαούς. Εξέφραζε τη θλίψη και το πένθος για τον θάνατο και συγχρόνως αφορούσε σε πράξη μετάνοιας, κάθαρσης, αίτηση για άνωθεν βοήθεια και προπαρασκευή μεγάλων θρησκευτικών τελετών. Στις παγανιστικές θρησκείες της αρχαιότητας η αποχή από ορισμένες «απαγορευμένες τροφές ήταν συνδεδεμένη με το φόβο απέναντι στους δαίμονες και συνόδευε τελετές μαγείας.
Αρχαίοι Αιγύπτιοι, Έλληνες και Ρωμαίοι.
Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι ενήστευαν στις εορτές Ίσιδος, του Σαραπίωνος, και της Οσίριδος. Αυτοί, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, υποβάλλονταν σε νηστεία, όχι μόνο για θρησκευτικούς λόγους, αλλά και λόγους υγιεινής.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι ενήστευαν κατά τις εορτές των Θεσμοφορίων και των Ελευσινίων Μυστηρίων, που ήσαν αφιερωμένες στην Θεά Δήμητρα. Τα θεσμοφόρια διαρκούσαν τέσσερις ημέρες. Επρόκειτο για εορτή κατ’ εξοχήν των γυναικών και αποτελούνταν από τις εξής εορτές ανά ημέρα: α) Η πρώτη (έναρξη), β) η «Άνοδος», γ) η «Νηστεία» και δ) η «Καλλιγένεια».
Η Τρίτη ημέρα των θεσμοφορίων κατείχε ξεχωριστή θέση και ιδιαίτερη σημασία και αποτελούσε ημέρα πένθους και γενικής ασιτίας. Τα Ελευσίνια Μυστήρια διαρκούσαν εννέα ημέρες. Το συστατικό ήταν η νηστεία. Επρόκειτο τόσον για μερική αποχή από συγκεκριμένες τροφές όσον και για πλήρη αποχή από τροφή. Πλην των Αθηναίων γενική νηστεία εφάρμοζαν και οι Λακεδαιμόνιοι πριν από σοβαρούς πολέμους.
Η νηστίσιμη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων.
Κατά τις ημέρες της μερικής νηστείας οι αρχαίοι Έλληνες κατανάλωναν τροφές που τις θεωρούσαν νηστίσιμες. Τέτοιες τροφές ήσαν τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, οι σουπιές, τα σαλιγκάρια, τα καλαμαράκια και γενικότερα τα μαλάκια που δεν έχουν κόκκινο αίμα. Τις σουπιές τις μαγείρευαν με το μελάνι τους και με ξύδι. Τα σαλιγκάρια με πληγούρι ή με κριθάρι, μια και το ρύζι ήταν ακόμη άγνωστο. Πολλά από τα σημερινά νηστίσιμα εδέσματα έχουν αρχαιοελληνικές καταβολές. Ήταν εδέσματα πολύ δημοφιλή, όπως είναι και σήμερα. Κατά τις νηστίσιμες ημέρες η αποφυγή της κρεατοφαγίας ήταν απόλυτη και συνοδευόταν από διάφορους συμβολισμούς. Αυτοί οι συμβολισμοί παρέπεμπαν στην εγκράτεια και στην αποκατάσταση της πνευματικής και σωματικής ισορροπίας. Σχετικές πληροφορίες μας δίνει ο σεφ Νίκος Φωτιάδης μέσω του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων, ο οποίος πραγματοποίησε σχετική έρευνα.
Η νηστεία ακολουθούσε χρονολογικά μετά τα Διονύσια με τους ξέφρενους εορτασμούς για το «Θεό» Διόνυσο και είχε έντονο το στοιχείο του εξαγνισμού και της καθάρσεως από τις υπερβολές των πανηγυριστών από τη σάτιρα και τα σκωπτικά πειράγματα.
Μια ιδιότυπη ελληνική νηστεία.
Οι θρησκευτικές και φιλοσοφικές οργανώσεις των Ορφικών και Πυθαγορείων είχαν καθιερώσει μια ιδιότυπη νηστεία. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ασκητική διδασκαλία του Πυθαγόρα, η οποία συν τοις άλλοις απαγόρευε την κρεατοφαγία για να αποφεύγει η ψυχή τον κίνδυνο να προτιμήσει τη μετενσάρκωση της στη γη σε ένα οποιοδήποτε ζώο.
Αν ρίξει κανείς μια προσεκτική ματιά, θα διαπιστώσει, ότι στους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, στην Αρχαιότητα, θα διαπιστώσει ότι επικρατούσε η κοινή αντίληψη για τη νηστεία, ότι αποτελούσε μέσον εξαγνισμού και κάθαρση για να επιτευχθεί ο ηθικός εξαγνισμός και η προσέγγιση του Θείου.
Η νηστεία σε άλλους λαούς:
Οι Εβραίοι ενήστευαν, έστω και αν δεν τους υποχρέωνε κανένας θρησκευτικός κανόνας. Οι κυριότερες νηστείες ήσαν: η εορτή του εξιλασμού και οι επέτειοι των μεγάλων συμφορών (όπως π.Χ. η άλωση της Ιερουσαλήμ από τον βασιλιά των Ασυρίων Ναβουχοδονόσορα.
Οι Ρωμαίοι νήστευαν συνήθως σε εθνικές στιγμές που οι κάτοικοι των διαφόρων πόλεων κατέφευγαν στη δοκιμασία της νηστείας, για να προκαλέσουν θεία βοήθεια.
Οι Μουσουλμάνοι (Άραβες και άλλοι) νήστευαν κατά το μήνα Ραμαζάνι, που είναι ο 9ος μήνας του ισλαμικού σεληνιακού έτους. Προ της εορτής του Μπαϊράμ δεν τρώνε απολύτως τίποτε από την ανατολή του ηλίου μέχρι τη δύση. Τη νύχτα όμως επιτρέπεται να φάνε. Νηστεύουν και σε άλλες ημέρες του έτους με κυριότερη την 10η ημέρα του Μπουχαρέμ, που είναι ο πρώτος μήνας του μουσουλμανικού έτους.
Οι βουδιστές του Θιβέτ έχουν δύο ειδών νηστείες, την «αυστηρή» 24 ωρών που δεν καταπίνουν ούτε το σάλιο τους και η ηπιότερη που τρώνε μόνο το βράδυ. Θεωρούν τη νηστεία ως μέσον εξιλασμού Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά. Οι φακίρηδες και οι φανατικοί πιστοί των Ινδιών υποβάλλονται σε πρωτοφανείς νηστείες 8, 10 και 15 ημερών.
Οι λαοί της Νοτιοανατολικής Ασίας (Λάος, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κ.τλ.) νηστεύουν κατά τις ημέρες υπερχειλίσεως των σπουδαιότερων ποταμιών της χώρας τους από το μεσημέρι μέχρι το πρωί της επομένης απέχοντας από κάθε τροφή. Σκοπός της νηστείας τους είναι η εξασφάλιση ευνοϊκής επίδρασης των υδάτων στη γονιμότητα της γης.
Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν προ πάντων όταν πλήττονται από μεγάλες συμφορές.
Οι λαοί της Αφρικής και της Αμερικανικής Ηπείρου, σύμφωνα με ειδικούς ερευνητές, τηρούν νηστείες που τους επιβάλλουν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Υπάρχει ένας λαός, των Παρσών ο μοναδικός που δεν έχει καμία νηστεία. Οι Πάρσοι είναι οι κληρονόμοι της Ζοροαστρικής θρησκείας των αρχαίων Περσών. Αυτοί πιστεύουν ότι τιμούν καλύτερα το Θεό, όταν τρέφονται καλά. Κατά τη γνώμη τους η ψυχή γίνεται ισχυρότερη και ικανή να ανθίσταται στα κακά πνεύματα μόνο όταν μένει σε σώμα υγιές και εύρωστο. Τέλος για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ανά τον κόσμο η αληθινή νηστεία αφορά την πίστη. Είναι η στέρηση της Θέας του Αγαπημένου, δηλαδή του Χριστού και η συνεχής αναζήτηση του.
