Τρίτη, 23 Απριλίου 2024, 8:58:54 μμ
Τρίτη, 22 Μαρτίου 2022 19:37

Περί επιστήμης (ολίγα)

Του Κωνσταντίνου Βαστάκη, Θεολόγου, πρ. Λυκειάρχη.

Για να εξαντληθεί το θέμα «περί επιστήμης», θα έπρεπε να γραφεί ένας πολυσέλιδος τόμος. Εδώ θα προσεγγίσουμε στοιχειωδώς ορισμένες βασικές πλευρές του.


Οι περισσότεροι άνθρωποι λόγω ελλιπούς παιδείας, εκλαμβάνουν την επιστήμη ως μία οντότητα αόρατη και υπεράνθρωπη, με θεϊκές ιδιότητες, πράγμα πέρα για πέρα αναληθές. Ας δούμε τις γνώμες μερικών ειδικών στο θέμα: α) Κατά τον καθηγητή Ευάγγελο Θεοδώρου «επιστήμη είναι σύστημα γενικώς ισχυουσών γνώσεων, αίτινες αναφέρονται εις ομοειδή αντικείμενα, φαινόμενα ή γεγονότα. Β) Κατά την καθηγήτρια Μαξιμιανή Πορτάση «επιστήμη είναι η ενέργεια και το αποτέλεσμα του επίστασθαι, γνώσις πλήρης και ακριβής ενός φαινομένου, ενός θέματος… το σύνολο γνώσεων αναφερομένων εις κύκλον τινά του επιστητού και η μεθοδική έρευνα κατά τούτον φαινομένων. Γ) Κατά τον καθηγητή Κ. Κατσιμάνη «επιστήμη (από το ρήμα επίσταμαι = γνωρίζω καλά) είναι η ορθολογική και μεθοδική έρευνα της πραγματικότητας και ταυτόχρονα η συστηματική οργάνωση της γνώσης, που προκύπτει από την έρευνα αυτή, άρα η επιστήμη είναι παραγωγή καινούριας γνώσης και έγκυρη παρουσίαση της. δ) Κατά τον καθηγητή Δημ. Διαμαντόπουλο «Επιστήμη είναι η ενότητα των συστηματικών γνώσεων που αναφέρονται σ’ ένα είδος φαινομένων, γεγονότων, ή αντικειμένων (επιστήμη ακόμη είναι) η συστηματική, αντικειμενική μελέτη των εμπειρικών φαινομένων, καθώς και το σύνολο των γνώσεων, που προκύπτουν απ’ αυτήν. Ε) Κατά τον καθηγητή Αργύρη Ματακιά: «επιστήμη είναι η έρευνα των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων και η προσπάθεια διατύπωσης νόμων, που διέπουν τη λειτουργία τους. Η έρευνα αυτή διακρίνεται για τη συστηματικότητα, την μεθοδικότητα της, ενώ οι γνώσεις που εξάγονται από την έρευνα αυτή και που οδηγούν αργότερα στη διατύπωση γενικεύσεων, χαρακτηρίζονται για τον υψηλό βαθμό αντικειμενικότητας και προσέγγισης της αλήθειας .
Εκ των ως άνω εκτεθέντων φαίνεται ολοκάθαρα ότι η επιστήμη είναι πνευματικό προϊόν του νοήμονος ανθρώπου και μόνον αυτού. Από όλα τα ζωντανά όντα επί της γης μόνον ο άνθρωπος φέρει επί της υποστάσεως του την παντοτινή και ιδιαίτερη σφραγίδα του Θεού. Παντογνώστης ο Θεός, πολυγνώστης ο άνθρωπος, πάνσοφος ο Θεός, σοφός και φιλόσοφος ο άνθρωπος, πανάγαθος ο Θεός, αγαθός ο άνθρωπος κ.ο.κ. Η κακία είναι η θανατηφόρος αρρώστια του διαβόλου, από την οποία μολύνθηκε ο άνθρωπος και η ανθρωπότητα σε μια στιγμή απερισκεψίας και αδυναμίας. Ο ενανθρωπήσας Θεός- Λόγος για να σώσει τον άνθρωπο από την θανατηφόρα αρρώστια της αμαρτίας, τον καλεί σε ελεύθερη ειλικρινή μετάνοια και επανασύνδεση του εαυτού του με τον εαυτό του Χριστού μέσω του ιατρείου Του, που είναι η ορθόδοξη εκκλησία του. Τότε ο άνθρωπος θα αποκτήσει συν τοις άλλοις, την αληθινή γνώση και επιστήμη πέραν από πλάνες και παραχαράξεις.

Επιστήμη και επιμέρους επιστήμες
Η επιστήμη είναι ενιαία και πολυεδρική. Σήμερα μάλιστα με τις πολυάριθμες εξειδικεύσεις η έννοια της έχει διογκωθεί πάρα πολύ και είναι αδύνατον να την «αγκαλιάσει» ένας μόνο άνθρωπος, όσο ικανός και αν είναι. Γι’ αυτό η επιστήμη υποδιαιρείται σε επιμέρους επιστήμες ή επιστημονικούς κλάδους, των οποίων η ταξινόμηση γίνεται ως εξής: α) Μαθηματικές επιστήμες, όπως είναι η αριθμητική, η άλγεβρα, η γεωμετρία και κλάδοι αυτών. Οι επιστήμες αυτές ασχολούνται με τις εξωτερικές ιδιότητες των αντικειμένων τα οποία είναι μετρήσιμα, ήτοι με αριθμούς, μεγέθη, σχήματα κ.ο.κ. β) Φυσικές επιστήμες, όπως η φυσική, χημεία, βιολογία, γεωγραφία και κλάδοι αυτών. Οι επιστήμες αυτές ασχολούνται με τα φαινόμενα της φύσεως ενόργανης και ανόργανης. Γ) Πνευματικές επιστήμες και ηθικές επιστήμες, όπως η ιστορία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, φιλοσοφία, θεολογία και οι κλάδοι τους. Οι επιστήμες αυτές ασχολούνται με το ανθρώπινο πνεύμα και τα δημιουργήματά του καθώς και με τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου και τις αξίες του και τον πολιτισμό του καθώς και με την πνευματική και ηθική ζωή και το περιβάλλον του. Σύμφωνα με ταξινόμηση που κάνουν άλλοι επιστήμονες, οι μαθηματικές και οι φυσικές επιστήμες ονομάζονται θετικές, ενώ οι πνευματικές και ηθικές επιστήμες ονομάζονται θεωρητικές ή ανθρωπιστικές επιστήμες.

Ο σκοπός της επιστήμης
Κατά τον καθηγητή Δημ. Π. Διαμαντόπουλο «η επιστήμη σκοπό έχει από τη μια μεριά να ικανοποιήσει την έμφυτη τάση του ανθρώπου για την αναζήτηση της αλήθειας και τη γνώση του κόσμου (Αριστοτέλης: «Πάντες άνθρωποι του ειδέναι ορέγονται φύσιν») και από την άλλη ν’ ανυψώσει το βίο του ανθρώπου υλικά, πνευματικά, ηθικά. Μονομερής ανάπτυξη μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη ανισορροπία στην πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού. Όσον αφορά την κατάκτηση της επιστημονικής γνώσης, ο κόσμος επιβάλλεται στη νόηση του ανθρώπου και ταυτόχρονα, η νόηση ερμηνεύει και οργανώνει λογικά τον κόσμο, τον οποίο ο νοήμων άνθρωπος κατακτά και μεταμορφώνει όχι μόνο με τον λόγο αλλά και με τα έργα του. Τζον Ράσκιν, «έργο της επιστήμης είναι να βάζει γεγονότα στη θέση των φαινομένων και αποδείξεις στη θέση των εντυπώσεων». Ο άνθρωπος και ο κόσμος λοιπόν, συνυφαίνονται και μεταβάλλονται από κοινού, σύμφωνα με τους νόμους της φύσης και της ιστορικής εξέλιξης του ανθρώπου. Η επιστημονική γνώση δεν κατακτάται μονομιάς, αλλά κερδίζεται με διαδοχικές προσεγγίσεις. Επομένως η αναζήτηση της αλήθειας σε ερευνητικό επίπεδο αποτελεί δύο βασικούς σκοπούς της επιστήμης. Ο άλλος σκοπός σχετίζεται με την εφαρμοσμένη επιστήμη, που επιδιώκει τη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου σε όλους τους τομείς της δραστηριότητας του.

Η προσφορά της επιστήμης
Κατά τον καθηγητή Αργύρη Ματακιά, η επιστήμη συνέβαλε ουσιαστικά στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, στον περιορισμό της θνησιμότητας και την αύξηση του μέσου όρου ζωής, στη διεύρυνση του ελεύθερου χρόνου και τη βελτίωση της διατροφής του ανθρώπου, στην αύξηση της παραγωγής και παραγωγικότητας αγαθών, στην κατάργηση των αποστάσεων και τη διεύρυνση των επικοινωνιακών και συγκοινωνιακών δυνατοτήτων, στην ικανοποίηση της ανάγκης του ανθρώπου για περισσότερες γνώσεις και πέραν τούτου έδωσε απαντήσεις σε βασικά και θεμελιώδη προβλήματα, καταπολέμησε την αμάθεια, τις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις, φανέρωσε τα μυστικά της φύσης, καταπολέμησε τον φόβο και την υποταγή σε εγκόσμιες αυθεντίες και χτύπησε τη μοιρολατρία και το σκοταδισμό. Ακόμη, έδωσε ώθηση στις διάφορες μορφές τέχνης, αύξησε την αυτοπεποίθηση του ανθρώπου και την αυτογνωσία και τέλος εδίδαξε τον άνθρωπο, ότι η γνώση είναι δύναμη, ενώ η άγνοια και η αμάθεια είναι πηγή πολλών αδυναμιών και ελλείψεων. Η εφαρμοσμένη επιστήμη έχει και πολλές αρνητικές πλευρές στα χέρια κακών ανθρώπων και γι’ αυτό δέχεται πολλές επικρίσεις. Ο επιστήμονας έχει το χρόνο να ορθώνει το πνευματικό και ηθικό του ανάστημα, το κύρος και την αίγλη της προσωπικότητάς του και τη βαρύτητα της επιστημοσύνης του απέναντι στην πολύπλευρη κοινωνική αδικία και να ασκεί θαρραλέα κριτική στις παρεμβάσεις της πολιτικής εξουσίας, όταν αυτές υπονομεύουν τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Τον δρόμο αυτό δείχνουν οι: Αϊνστάιν (1879-1955), Οπενχάιμερ (1904-1967), Ζαχάρωφ (1841- 1936), Σβάιτσερ (1875-1065), Ράσελ (1872-1978) κ.ά.

Επιλογικό σημείωμα
Κατά τον καθηγητή Δημ. Π. Αντωνόπουλο για τον επιστήμονα είναι ανάγκη να λειτουργεί το συναίσθημα της ηθικής ευθύνης. Κατά τον καθηγητή της φιλοσοφίας Θεόφ. Βέικο «η επιστήμη που από τη φύση της είναι ταπεινή, είναι παράλογο να εξυπηρετεί την αλαζονεία της δύναμης». Λογικό και ηθικό είναι να υπηρετεί τον άνθρωπο και την πρόοδο του.
Όπως τονίσαμε στην αρχή το θέμα περί επιστήμης δεν εξαντλείται με όσα παραθέσαμε παραπάνω. Απλά εθίξαμε μερικές βασικές πλευρές του. Τέλος κατά τη βίβλο : «Τις σοφός και επιστήμων εν υμίν, δειξάτω εκ της καλής αναστροφής τα έργα αυτού…».