Μετά τη Σύμβαση υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Ελληνικών πληθυσμών της Λωζάνης (30-1-1923 και την Ελληνοτουρκική Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Συνεργασίας της Άγκυρας (1930) φάνηκε να κλείνουν οριστικά οι εκκρεμότητες της Ελλάδας με την Τουρκία σε ότι αφορά τις εκατέρωθεν αξιώσεις για πληθυσμούς, εδάφη και αποζημιώσεις. Αυτός άλλωστε ήταν και ο σκοπός του Βενιζέλου, ο οποίος έκτοτε έστρεψε τις προτεραιότητες του στα εσωτερικά προβλήματα της Χώρας.
Δεν είναι άλλωστε τε μυστικό ότι από της καταστροφής (1922) όλες οι κυβερνήσεις της χώρας, έκαναν ότι μπορούσαν ώστε οι προσφυγικός κόσμος να ξεχάσει την ιστορική μνήμη και ταυτότητα.
Και είναι η αλήθεια ότι η φτώχεια, οι πόλεμοι και οι δικτατορίες που ακολούθησαν, δεν άφησαν στους πρόσφυγες περιθώρια αναζητήσεων και προβληματισμών. Μετά όμως την δεκαετία του 1980 το υπαρξιακό πρόβλημα έδωσε τη θέση του στις πνευματικές ανησυχίες και αναζητήσεις τους.
Ζωντάνεψαν οι μνήμες και η ιστορία από τον προφορικό λόγο πέρασε στο χαρτί. Εμφανίσθηκε μια έκρηξη βιβλιογραφίας γύρω από τα γεγονότα της κρίσιμης δεκαετίας 1914-1924. Τα ερωτηματικά για τη δεύτερη και την τρίτη γενιά των Ποντίων προσφύγων, πήραν την μορφή καταιγίδος. Ποιοι είμαστε εμείς οι Πόντιοι; Τι πράγματι συνέβη την περίοδο εκείνη; Τι ήταν το Αντάρτικο του Πόντου, ποιος ο ρόλος της εκκλησίας, γιατί χάθηκε η Δημοκρατία του Πόντου, ποιες ήταν οι παραδόσεις, η ιστορία και ο πολιτισμός των Ποντίων και εν τέλει τι έφταιξε και χάσαμε τις πατρίδες μας;
Οι Τούρκοι γενοκτόνησαν σε βάρος των παππούδων μας. Δεν θα έπρεπε να αναγνωρισθεί διεθνώς το γεγονός; Οι Τούρκοι κατά κατάχρηση εξουσίας (ήταν οι νικητές του πολέμου) έδιωξαν τον Ελληνισμό, και πήραν τις περιουσίες τους χωρίς καμία αποζημίωση. Το σημαντικότερο δε είναι ότι δεν αφήρεσαν βίαια απρόσωπα εδάφη. Αφαίρεσαν επώνυμες πατρίδες. Μήπως λοιπόν θα έπρεπε να αναθεωρηθούν κάποια πράγματα; Μήπως τελικά εκκρεμεί κάποιο ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ που θέλει τη λύση του;
Είναι αλήθεια ότι στις σκέψεις των Ποντίων κυκλοφόρησε η ιδέα της ύπαρξης κάποιου Ποντιακού Ζητήματος. Και αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό στις Ποντιακές συναθροίσεις και Συνελεύσεις. Ουδείς όμως των αγορητών επιχείρησε ποτέ να προσδιορίσει το εννοιολογικό περιεχόμενο αυτού του Ζητήματος. Σε τι δηλ. συνίσταται το Ζήτημα αυτό. Ποια είναι η ουσία του, ποιους αφορά, πως μπορεί να λυθεί. Οι Ποντιακοί φορείς ορθά δεν εμπλέκονται σε παρόμοιες συζητήσεις γιατί είναι προφανές ότι δεν έχει ωριμάσει ακόμα η ύπαρξη παρόμοιου θέματος.
Αν υπάρχει κάποιο Ποντιακό Ζήτημα (Π.Ζ.) πως οριοθετείται; Αφορά μόνο την αναγνώριση της Γενοκτονίας; Αφορά τις πατρίδες και αποζημιώσεις; Αφορά την προστασία των Τουρκοποντίων; Αν αφορά το Ελληνικό Κράτος ποιες οι απαιτήσεις των Ποντίων σε βάρος του; Αν αφορά το Τουρκικό κράτος, ποιες οι αξιώσεις σε βάρος του;
Δυστυχώς τα αναπάντητα ερωτήματα, καθιστούν το Π.Ζ., ζήτημα από μόνο του. Τις ίδιες δυσκολίες προσδιορισμού και οριοθετήσεως παρουσιάζουν οι ανέξοδες παρόλες «ζηλωτών» Ποντίων περί Ποντιακής Ιδέας,  Ποντιακής Υπόθεσης, Ποντιακής Ταυτότητας κ.λπ. χωρίς να είναι σε θέση να περιγράψουν τον ορισμό των παραπάνω εννοιών.
Μάλιστα κάποιοι έχουν τόσο «ξεφύγει», ώστε εμφανίζουν το ΠΖ ως το Νέο Ανατολικό Ζήτημα. Όλοι όμως αυτοί ξεχνούν, είτε αγνοούν ότι το Ανατολικό Ζήτημα, αφορούσε την πολιτική ικανοποίησης των συμφερόντων των ανταγωνιζόμενων βαλκανικών εθνικισμών και των φιλοδοξιών των Μεγάλων Δυνάμεων, χωρίς να καταστραφεί η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ή εν πάση περιπτώσει, αν ήταν να διαμελιστεί, αυτό έπρεπε να γίνει χωρίς να διαταραχθεί η ισορροπία των δυνάμεων στην Ευρώπη, με συνέπεια την πρόκληση γενικού πολέμου.
Με άλλα λόγια το Ανατολικό Ζήτημα αφορούσε τις Μεγάλες Δυνάμεις και οι όποιες εθνικές διεκδικήσεις των μικρών,  τελούσαν σε ευθεία συνάρτηση με τα συμφέροντα εκείνων. Σε κάθε περίπτωση το Ανατολικό Ζήτημα έκλεισε οριστικά με την Συνθήκη της Λωζάνης.  Μέχρι τότε πράγματι το Ποντιακό αποτελούσε μέρος του Ανατολικού Ζητήματος. Η Συνθήκη όμως αυτή δεν άφησε κενό για εκκρεμότητα ικανή να εμφανιστεί στις μέρες μας με την μορφή του Νέου Ανατολικού Ζητήματος.
Αν ήθελε υποτεθεί ότι μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης παρέμειναν εκκρεμότητες στις σχέσεις Ελλάδος – Τουρκίας (Γενοκτονία, αποζημιώσεις) αυτές δεν αφορούν υπόλοιπα του Ανατολικού Ζητήματος, αλλά αφορούν υποχρεώσεις της Τουρκίας οι οποίες εκπηγάζουν είτε από κανόνες που επέβαλε η Παγκόσμια Κοινότητα (έγκλημα Γενοκτονίας) είτε από διμερείς ελληνοτουρκικές συμβάσεις.
Το Ποντιακό λοιπόν, δεν εκπηγάζει, ούτε αποτελεί μέρος του Ανατολικού Ζητήματος.
Ως Ζήτημα όμως υπάρχει. Η αναγνώριση της Γενοκτονίας και η αίτηση συγνώμης εκ μέρος της Τουρκίας, είναι ανυποχώρητη αξίωση όχι μόνο των Ποντίων, αλλά όλων των Ελλήνων. Θα πρέπει δε να γίνει  και απαίτηση της Διεθνούς Κοινότητας διότι το έγκλημα αφορά όλη την Ανθρωπότητα. Πριν λίγες ημέρες  ο Πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, προ του μνημείου των θυμάτων της Γενοκτονίας στο χωριό Λιγκιάδες Ιωαννίνων (7-3-2014) αναγνώρισε την ενοχή της Χώρας του για τα γεγονότα της περιόδου εκείνης (1942-1944) και ζήτησε για πολλοστή φορά συγνώμη. Πρέπει να το πράξει και η Τουρκία, όχι μόνο για να μαλακώσει τις καρδιές των Ποντίων αλλά και για να βάλει τα θεμέλια σταθερής ελληνοτουρκικής φιλίας, ειρήνης και συνεργασίας.
Παρά τα όποια θετικά βήματα, ο Ποντιακός κόσμος του Ανατολικού Πόντου αισθάνεται σήμερα έντονα την καταπίεση του τούρκικου κράτους. Νομιμοποιείται ο Ποντιακός Ελληνισμός να δείξει ενδιαφέρον για τους ανθρώπους αυτούς, εκ λόγων εθνοτικής αλληλεγγύης. Και από την άποψη αυτή η προσβολή της Ποντιοσύνης αποτελεί Ζήτημα. Όπως Ζήτημα αποτελεί η έλλειψη Εθνικού Μνημείου Γενοκτονίας, των Ποντίων στην Ελλάδα. Η καταστροφή  στην Τουρκία μνημείων, εκκλησιών, κάστρων  κ.λπ. αποτελεί Ζήτημα για τους Ποντίους της Χώρας. Σταθερή παραμένει η αξίωση των Ποντίων για αναστήλωση, επανόρθωση, διατήρηση αυτών των μνημείων εκ μέρους της Τουρκίας. Υποχρέωση των ποντιακών φορέων και ιδιαίτερα των δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων είναι να εμπεδώσουν στα μέλη τους το αίσθημα της κοινής ταυτότητας των Ποντίων (Μια κοινότητα, μια κοινωνική ομάδα με κοινή ιστορία και πολιτισμό) είναι να καταγράψουν όλα τα προβλήματα που ταλανίζουν τους Πόντιους και να αξιολογήσουν τη σοβαρότητα τους. Να τα ιεραρχήσουν και να αρχίσουν πλέον να ομιλούν, όχι για ύπαρξη Ποντιακού Ζητήματος αλλά για ύπαρξη Ζητημάτων που επιζητούν τη λύση τους.
Καιρός να αντιληφθούν οι θεματοφύλακες του Πόντου, ότι ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ως βάση συγκεκριμένης αξίωσης των Ποντίων ΔΕΝ υπάρχει. Ποντιακό Ζήτημα ως κέντρο συγκεκριμένου στόχου των Ποντίων, ΔΕΝ υπάρχει.
Υπάρχουν όμως πολλά Ζητήματα, τα οποία χωρίς να συγκροτούν αντίληψη Μεγάλης Ιδέας, έχουν ανάγκη καταγραφής, αξιολόγησης και λύσης.
Από την άποψη αυτή, το σύνολο των Ζητημάτων, μπορεί να λεχθεί, ότι σήμερα συγκροτεί την ιδέα του Ποντιακού Ζητήματος. Μέχρις ότου βεβαίως οι πνευματικοί και θεσμικοί ταγοί των Ποντίων προσδιορίσουν επακριβώς την φύση τον χαρακτήρα και την ουσία αυτού.
Τι λένε όμως οι Τούρκοι για το Ποντιακό Ζήτημα;
Η άποψη των Τούρκων έχει ενδιαφέρον, διότι βασικές συνιστώσες του Ζητήματος βρίσκονται στο έδαφος  της. Εκεί βρίσκεται ο ιστορικός Πόντος και εκεί βρίσκονται γηγενείς Πόντιοι οι οποίοι αναζητούν την ταυτότητα τους. Τέλος η στάση του Ποντιακού παράγοντα εξαρτάται εν πολλοίς από την πολιτική της Τουρκίας απέναντι στο Ζήτημα. Γι’ αυτό είναι άκρως ανέρειστος και αφελής ο ισχυρισμός ανιστόρητων Ποντίων, οι οποίοι θεωρούν ανώφελη και εκ περισσού την ενασχόληση μας με την πολιτική της Τουρκίας στο θέμα αυτό.
Οι Τούρκοι ιστορικοί, η άποψη των οποίων ειδικά στο Ποντιακό είναι διατεταγμένη, ισχυρίζονται ότι δεν υπάρχει Ποντιακό Ζήτημα και ότι αυτό, σε κάθε περίπτωση, έληξε με τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Το «Ζήτημα» κατ’ αυτούς επικεντρώνεται στην προσπάθεια των Ποντίων να ιδρύσουν δικό τους κράτος στα παράλια του Ευξείνου Πόντου (ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ) η οποία όμως για διάφορους λόγους απέτυχε πανηγυρικά. Τα άλλα γεγονότα (αντάρτικο, εκτοπίσεις, κρεμάλες, βιασμοί, εμπρησμοί, δολοφονίες κ.λπ) αποτελούν παραμέτρους του Μεγάλου Γεγονότος της ίδρυσης δηλ., από τους Έλληνες ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους.
Κι ενώ αυτή εφέρετο να είναι η κατάσταση στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια ιστορικοί και ερευνητές της ιστορίας άρχισαν να υποστηρίζουν ότι στην Ελλάδα υπάρχει Π.Ζ. την ουσία του οποίου αδυνατούν ή δεν επιθυμούν να προσδιορίσουν. Απλώς ο ολονέν αυξανόμενος αριθμός των Ποντιακών Σωματείων, η ψήφιση Νόμων από τη Βουλή των Ελλήνων για τη Γενοκτονία των Ποντίων και Μικρασιατών, η ανέγερση Ποντιακού μνημείου σχεδόν σε κάθε προσφυγική πόλη, τα μεγάλα προσκυνηματικά ταξίδια των Ποντίων στους γενέσιους τόπους, οι εκδηλώσεις μνήμης της Γενοκτονίας και οι διαμαρτυρίες στις εν Ελλάδι Προξενικές και διπλωματικές αρχές της Τουρκίας και ο μεγάλος Αγώνας των Ποντίων για τη διεθνή αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου εκ μέρους της Τουρκίας βάζουν τους Τούρκους σε υποψίες ότι εκεί στην Ελλάδα οι Πόντιοι κάτι δόλιο ετοιμάζουν σε βάρος τους.
Φανατικοί ιστοριογράφοι και ερευνητές που χαρακτήριζαν πριν λίγα χρόνια την προσπάθεια των Ποντίων για την ίδρυση της «Δημοκρατίας του Πόντου» ουτοπία (Yasuf Gedikli, Nuri Yazici, Necdet Sevinc. Omer Kul κ.λπ) άρχισαν τώρα να ψιθυρίζουν μεταξύ τους, ότι οι Έλληνες καταβάλουν εκ νέου προσπάθειες «για το ξαναζωντάνεμα του Ποντιακού φαντάσματος».
Μάλιστα ο «ειδικός» επί των Ποντιακών Mahmet Bilgin, ανέλαβε εργολαβικά να ενημερώσει  τους συμπατριώτες του, ότι στην Ελλάδα επανήλθε στην επιφάνεια το Ποντιακό Ζήτημα με την μορφή της Σύγχρονης Ποντιακότητας στον Εύξεινο Πόντο (Karadeniz de Post Modern Pontosculuk).
Και ενώ ως προελέχθη, στην Ελλάδα ουδείς φορέας  ή προσωπικότητα έθεσε στο τραπέζι Ζήτημα καλούμενο και Ποντιακό, στην Τουρκία, αυξάνεται διαρκώς η σχετική βιβλιογραφία. Ο κρατικός προπαγανδιστικός μηχανισμός καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να πει στους γείτονες ότι σκοπός και στόχος της σύγχρονης ποντιοσύνης στην Ελλάδα, είναι ο διαμελισμός του Τούρκικου κράτους.
Για τους Τούρκους συγγραφείς, η αναγνώριση από την Τουρκία της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, ξεκινάει με το βήμα της Συγγνώμης. Έπεταi η διεκδίκηση αποζημιώσεων και ακολουθεί η διεκδίκηση εδαφών. Από την άποψη αυτή το θέμα της Γενοκτονίας αποτελεί πράγματι ένα Μεγάλο Ζήτημα μεταξύ των Λαών, παρότι οι Πόντιοι δεν μίλησαν ποτέ για αποζημιώσεις και επιστροφή εδαφών.
Επειδή για μακρά σειρά ετών υποστηρίζω τη Διπλωματία των Λαών, φρονώ ότι η διεύρυνση της Ειρήνης, Φιλίας και Συνεργασίας μεταξύ των Λαών μας, η άρση των προκαταλήψεων και της καχυποψίας θα ομαλοποιήσει τις σχέσεις γειτονίας και θα διευκολύνει κρατικούς χειρισμούς στη διευθέτηση Ζητημάτων, μεταξύ των οποίων και το Ποντιακό.