Οι δυο ταφικοί τύμβοι της Τούμπας δεν «φιλοξενούν» περιώνυμους βασιλιάδες. Νοτιότερα και δυτικότερα στις εμβληματικές πόλεις του Μακεδονικού Βασιλείου, την Πέλλα, τις Αιγές και το Δίον, ανήκει ετούτη η τιμή. Ωστόσο κάθε πρωτεύουσα θρέφεται από την ενδοχώρα της. Και η περιοχή του ν. Κιλκίς, ειδικότερα η επαρχίας Παιονίας πρέπει να αποτελούσαν –και η αρχαιολογική έρευνα διαρκώς επιβεβαιώνει- την οικονομική ενδοχώρα του Μακεδονικού Βασιλείου, όπου αναπτύχθηκαν σημαντικές πόλεις, των οποίων την ανάδειξη έχει αναλάβει η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Σε επιφανείς αριστοκράτες, πιθανότατα γαιοκτήμονες ανήκουν και οι ταφικοί τύμβοι της Τούμπας. Απόδειξη ότι στην περιοχή, στα τέλη του 4ου με αρχές του 3ου αιώνα προ Χριστού, όπως χρονολογήθηκαν οι δυο τύμβοι, άκμασαν σπουδαίες πόλεις.
Σήμερα παρουσιάζουμε ένα από τα σημαντικότερα έργα: ‘Αποκατάσταση, συντήρηση και ανάδειξη των ταφικών τύμβων (Τ Ι και Τ ΙΙ) της Τ.Κ. Τούμπας του Δήμου Παιονίας, Π.Ε. Κιλκίς’ τιτλοφορείται και εντάχθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΣΠΑ 2014-2020 με προϋπολογισμό 420.000 ευρώ. Μάλιστα τα σχετικά έργα ξεκίνησαν τον Δεκέμβριο του 2020 και η ολοκλήρωση αναμένεται σε δυο χρόνια, στις 31 Μαρτίου 2023.
Σύμφωνα με το σχετικό λήμμα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς στον Κόμβο ΟΔΥΣΣΕΑΣ του ΥΠΠΟΑ, «ο υπό ανάδειξη αρχαιολογικός χώρος της κοινότητας Τούμπας του Δήμου Παιονίας βρίσκεται περίπου 3 χλμ. βορειοανατολικά του οικισμού της Τούμπας. Οι δύο ταφικοί τύμβοι (Ι & ΙΙ), που δεσπόζουν στο χώρο, συμπληρώνονται από έναν τρίτο εντός του σύγχρονου οικισμού, στον οποίο ο τελευταίος οφείλει και την ονομασία του. Τα μνημεία αυτά, σε συνδυασμό με λίγες αυτόνομες ταφές, δηλώνουν την ύπαρξη ενός αρχαίου νεκροταφείου, το οποίο βρισκόταν σε λειτουργία τουλάχιστον κατά τα ύστερα κλασικά και πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (ύστερος 4ος και 3ος αι. π.Χ.) και ανήκε σε μία άγνωστη αρχαία πόλη. Η θέση της εικάζεται ότι βρισκόταν στο λοφώδες έξαρμα-'τράπεζα' περίπου 200 μ. βόρεια του αρχαιολογικού χώρου, στη δυτική πλευρά του ποταμού Αξιού και μπορεί να ταυτίζεται με την μαρτυρούμενη από τον Θουκυδίδη αρχαία πόλη της Γορτυνίας. Η θέση των ταφικών τύμβων σηματοδοτεί την πορεία του αρχαίου δρόμου, που ένωνε την εν λόγω αρχαία πόλη με την σημαντική πόλη της Ευρωπού, καθώς και άλλες πόλεις και πολίσματα της ευρύτερης περιοχής.
Ο Τύμβος Ι, ο οποίος ανασκάφηκε κατά τη δεκαετία του ’60 από τον έφορο Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης Φώτιο Πέτσα, έχει διάμετρο 40,0 μ. και ύψος 9,0 μ. και καλύπτει μονοθάλαμο μακεδονικό τάφο του τέλους του 4ου – αρχών του 3ου αι. π.Χ. Η κατάσταση διατήρησης του τάφου είναι καλή. Ο Τύμβος ΙΙ, ο οποίος ερευνήθηκε από την αρχαιολόγο της ΙΣΤ’ ΕΚΠΑ Θωμαή Σαββοπούλου και ανασκάφηκε το 1995, έχει διάμετρο 35,0 μ. και ύψος 5,0 μ. και καλύπτει κιβωτιόσχημο τάφο του ώριμου 4ου αι. π.Χ. Η κατάσταση διατήρησης του τάφου είναι καλή, όχι όμως εκείνη του Τύμβου ΙΙ. Στα τέλη του 2005 και τις αρχές του 2006 υλοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης των τάφων και προστασίας του περιβάλλοντος χώρου. Αυτές περιλάμβαναν την μεταφορά της χάραξης του αγροτικού δρόμου, που διερχόταν μεταξύ των δύο τύμβων, νοτιότερα, την περίφραξη και περιμετρική δενδροφύτευση του αρχαιολογικού χώρου καθώς και την σύνδεσή του με το υπάρχον δίκτυο ύδρευσης και ηλεκτροφωτισμού. Με το νέο πρόγραμμα θα κατασκευαστεί στέγαστρο προστασίας του μακεδονικού τάφου του Τύμβου Ι. Επιπλέον, ο ταφικός δρόμος προς τον μακεδονικό τάφο θα αποκαλυφθεί και θα αποκατασταθεί (οι εργασίες αποκάλυψης του συνόλου του δρόμου του τάφου βρίσκονται σε εξέλιξη). Ο κιβωτιόσχημος τάφος του Τύμβου ΙΙ προτείνεται να καταχωθεί, αφού προηγουμένως συντηρηθεί.
Ο Τύμβος ΙΙ θα αποκατασταθεί μορφολογικά με κατάλληλη διαδικασία σταθεροποίησης των επιχώσεων. Ο περιβάλλων χώρος θα διαμορφωθεί με τρόπο, ώστε να αντιμετωπιστεί η απορροής των ομβρίων υδάτων. Επιπλέον, θα διαμορφωθούν διαδρομές θέασης των Τύμβων Ι και ΙΙ και θα βελτιωθεί η κεντρική είσοδος και η περίφραξη. Πινακίδες πληροφόρησης θα τοποθετηθούν μπροστά από τα μνημεία και την ανατολική κεντρική είσοδο του χώρου. Ο χώρος και τα μνημεία θα φωτιστούν για την ανάδειξή τους, αλλά και για λόγους ασφαλείας. Θα εκδοθεί οδηγός και ενημερωτικά φυλλάδια και θα πραγματοποιηθούν φωτογραφική τεκμηρίωση, αεροφωτογράφηση και παραγωγή βίντεο με αντιπροσωπευτικά στιγμιότυπα από τις εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης των δύο Τύμβων εκπαιδευτικού και τουριστικού χαρακτήρα.
Εδώ τελειώνει το έργο της ανάδειξης; Είναι ένα σημαντικό έργο, αλλά η προσπάθεια ανάδειξης της αρχαιολογικού πλούτου της Παιονίας συνεχίζεται και μάλιστα εντεινόμενη. Η επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς Δρ. Γεωργία Στρατούλη δίνει το στίγμα, μιλώντας στο eidisis.gr: «Είναι η Ευρωπός και ο ελληνιστικός τύμβος της που έχουν σειρά, καθώς συνεχίζονται οι μελέτες για την ωρίμανση του έργου, ώστε να ενταχθεί και χρηματοδοτηθεί από το προσεχές ΕΣΠΑ 2021-2027. Εξάλλου Τούμπα, Ευρωπός και Μεσιά (ο ταφικός τύμβος στη θέση ‘Παπάκιοϊ’, 1 χλμ νότια του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου Ευρωπού, που ερευνήθηκε από την ΕΦΑ Κιλκίς Σεπτέμβριο-Νοέμβριο 2020) και συγκροτούν μια συναρπαστική ελληνιστική διαδρομή στην ελάσσονα ζώνη του Μακεδονικού Βασιλείου, και μάλιστα επί του αρχαίου οδικού άξονα Πέλλας-Ευρωπού. Τα παραπάνω θα ενισχύσουν σημαντικά την διαπεριφερειακή κινητικότητα μεταξύ ν. Θεσσαλονίκης-ν. Πέλλας και ν. Κιλκίς και θα συμβάλουν στην οικονομική άνθηση της περιοχής. Ο παρών και μεσοπρόθεσμος προγραμματισμός της ΕΦΑ Κιλκίς επιδιώκει, σε συνεργασία με τους τοπικούς πολιτειακούς φορείς, την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, την Π.Ε. Κιλκίς και τον Δήμο Παιονίας, να εξυπηρετήσει την κεντρική ιδέα της ανάδειξης της διαχρονικής ιστορίας του τόπου. Μην ξεχνάμε ότι στη συνέχεια της ελληνιστικής διαδρομής Ευρωπού-Μεσιάς και Τούμπας βρίσκεται η Γουμένισσα των βυζαντινών-μεταβυζαντινών μνημείων, όπως ο Ναός της Παναγίας της Μητρόπολης και ο Ναός του Αγ. Γεωργίου, καθώς και νεότερων μνημείων, όπως το Διδακτήριο, το εργοστάσιο μετάξης, αλλά και η κρήνη της Γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής του Α’ ΠΠ. Πρόκειται για ιστορία αιώνων σε ένα τόπο εξαίρετου φυσικού κάλλους.
Ο συγκερασμός όλων αυτών των στοιχείων, της ιστορίας και της παράδοσης, των φημισμένων ‘χάλκινων’ και των σύγχρονων οινοποιείων, καθώς και του φυσικού περιβάλλοντος, στο οποίο πραγματώνονται, δίνουν στην Παιονία το διαβατήριο εισόδου στον τουριστικό χάρτη της χώρας μας. Εμείς ως Δημόσια Υπηρεσία προστασίας-μελέτης και ανάδειξης του πολιτιστικού κεφαλαίου του τόπου θα εξαντλήσουμε τις δυνατότητες μας για να εξασφαλίσουμε, στο ν. Κιλκίς, όπως και στην Παιονία, ωρίμανση έργων ανάδειξης της πλούσιας ιστορικής κληρονομιάς του για να ενταχθούν «πακέτο» προβολής του νομού ως τουριστικού προορισμού», καταλήγει η κ. Γεωργία Στρατούλη. Και στην προσπάθεια αυτή πολύτιμος αρωγός είναι το Ταμείο Συνοχής συγχρηματοδοτούμενο ΕΣΠΑ – ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας, από κονδύλια του οποίου υλοποιείται στις μέρες μας το έργο στην Τούμπα και όσα έργα ωριμάσουν και ενταχθούν στο επικείμενο ΕΣΠΑ 2021-2027.
