Κλασσικό ερώτημα που τίθεται πάντα μετά από κάποιο μεγάλο δυσάρεστο γεγονός. Λέξεις που κρύβουν απόγνωση, φόβο για το αύριο αλλά ταυτόχρονα υποκίνηση για δράση για να ξεφύγουμε από αυτή τη θέση. Ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές, η οικονομική κρίση ακόμη και η χρεωκοπία αποτελούν αναπόφευκτα γεγονότα στην ιστορική πορεία κάθε λαού. Για τη χώρα μας τα τελευταία 130 χρόνια τουλάχιστον (από το 1880 και μετά) συνέβησαν όλα από τα παραπάνω. Δύο τουλάχιστον οικονομικές κρίσεις ή χρεωκοπίες (περίοδος Τρικούπη, οικονομικό «κραχ» του 1929), τρείς τουλάχιστον πολεμικές καταστροφές (μικρασιατική, δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος, εμφύλιος) και πάμπολλες φυσικές καταστροφές με ανθρώπινες και οικονομικές επιπτώσεις.
Θεωρώ ότι από όλες αυτές τις καταστροφές αυτό που σήμερα σαν νεοέλληνες ζούμε ή μάλλον θα ζήσουμε για τα επόμενα χρόνια απόρροια της σημερινής οικονομικής χρεωκοπίας (και ας μη θέλουν οι πολιτικοί μας για λόγους μάρκετιγκ να αναφέρονται με τον όρο αυτό) θα έλεγα είναι η πιο ήπια και η πιο διαχειρίσιμη. Δεν θα έχει τουλάχιστον εκατόμβες θυμάτων. Θα έχει όμως πληγεί ο κοινωνικός και οικονομικός ιστός, η αξιοπρέπεια της πατρίδας μας διεθνώς. Αλλά θα αποτελέσει και μια νέα αρχή αναθεώρησης αρχών και αξιών (όχι μόνο οικονομικών), ένα νέο ξεκίνημα. Πάλι δηλαδή η μυθολογικά χιλιοειπωμένη ιστορία του φοίνικα που ξαναγεννιέται απ’ τις στάχτες του ή η ρήση του Νίκου Καζαντζάκη που μιλά για τη μοίρα του έλληνα που εκεί που πέφτει ολοένα και πιο χαμηλά, ξάφνου λίγο πριν τη συντριβή του, ωσάν ελατήριο ξαναπετιέται ψηλά πάλι.
Επί του πρακτέου τώρα, για το πώς θα πορευθούμε από εδώ και πέρα, καταθέτω κάποιες σκέψεις οι οποίες οι περισσότερες δεν «κομίζουν γλάυκαν εις Αθήνας» αλλά είναι απόψεις που οι περισσότεροι από μας θα συμφωνήσουμε αλλά κυρίως θα πρέπει να υλοποιήσουμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο:
1. Αυτοκριτική. Καταρχάς να μιλήσουμε για το πώς φθάσαμε ως εδώ. Να κάνουμε (έμπρακτα) αυτοκριτική σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και να αναλάβει ο καθένας το μερίδιο ευθύνης που του αναλογεί. Με πρώτα απόλους αυτούς που τις τελευταίες δεκαετίες ηγήθηκαν στρατηγικών επιλογών της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Αλλά και αυτούς που ο λαός εξουσιοδότησε να ελέγχουν την εκάστοτε εξουσία. Η αυτοκριτική και οι ευθύνες να μην έχουν μόνο το στοιχείο της Νέμεσις αλλά να έχουν περισσότερο πρακτικό- διδακτικό χαρακτήρα στο να μην επαναλάβουμε λάθη στη πορεία του αύριο.
2. Σπάσιμο ιδεοληψιών. Η κοινωνία μας μέσω των διαμορφωτών της κοινής γνώμης (πολιτικοί, «κουλτούρα», ΜΜΕ (μέσα μαζικής ενημέρωσης ή επιβολής) κλπ , πριν αλλά και μετά την περίοδο της δικτατορίας, δημιούργησε και επέβαλε ιδεοληψίες και προκαταλήψεις του τύπου πατριώτης-μειοδότης, συντηρητικός –δεξιός, προοδευτικός –αριστερός- δημοκράτης-οικολόγος κλπ. Λες και η δημοκρατικότητα ή ο προοδευτισμός ή η οικολογία, ή η κοινωνική ευαισθησία δεν διαχέεται κάθετα και οριζόντια σε κάθε στρώμα της ελληνικής κοινωνίας αλλά θα πρέπει να ταυτίζεται αποκλειστικά με συγκεκριμένο πολιτικό – κομματικό σχηματισμό. Η ακόμη η ιδεοληψία ότι το οικονομικό κέρδος σαν αρχή είναι ανήθικο. Η ότι τα κοινωνικά αγαθά θα πρέπει να παρέχονται σε όλους δωρεάν, ασύδοτα και χωρίς έλεγχο. Αλήθεια υπάρχει κοινωνία και μάλιστα δημοκρατική, που μπορεί να είναι βιώσιμη χωρίς οικονομικό κέρδος; Το κέρδος δεν είναι εξάλλου αυτό και μόνο αυτό που μπορεί να διασφαλίζει τη βιώσιμη παροχή των κοινωνικών αγαθών στη δημοκρατία;
3. Νέα σκέψη και ηθική. Να εισάγουμε νέο τρόπο σκέψης στις λειτουργίες μας σαν άτομα, πολίτες, λαός. Για παράδειγμα η προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος θα πρέπει να είναι τμήμα της καθημερινότητάς μας. Πατριώτης δεν είναι ο «ελληναράς» αλλά αυτός που αγαπά, σέβεται και έμπρακτα προστατεύει και αναβαθμίζει το φυσικό και πολιτιστικό πλούτο της πατρίδας του. Πατριώτης είναι αυτός που κάνει ανακύκλωση, είναι αυτός που δεν μολύνει, είναι αυτός που πληρώνει το φόρο που δίκαια του αναλογεί αλλά και που απαιτεί σεβασμό και κοινωνική λογοδοσία από την τοπική, περιφερειακή, εθνική εξουσία. Επίσης η ηθική της δια-γενεαλογικής δικαιοσύνης θα πρέπει να αποτελεί στοιχείο των αποφάσεων μας. Έχουμε άραγε δικαίωμα να δανειζόμαστε, να καταναλίσκουμε εμείς, και να στέλνουμε το λογαριασμό σ τις επόμενες γενιές; Δε θα πρέπει τουλάχιστον να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές αυτό που κληρονομήσαμε εμείς από τους προηγούμενους όσον αφορά για παράδειγμα καθαρά νερά, θάλασσες , ποτάμια, δάση, υπέδαφος, ποιότητα ζωής ;
4. Πολιτεία ελεγκτής και εγγυητής των αρχών της ελεύθερης οικονομίας. Θεωρώ, σαν ελληνική κοινωνία, ότι θα βιώσουμε τόσο σε επίπεδο οικονομικό όσο και κοινωνικό ότι βίωσαν πριν μερικές δεκαετίες και για πολλά χρόνια, οι χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού». Εκεί θεοποιώντας τις αρχές του σοσιαλισμού εδώ θεοποιώντας τον καπιταλισμό και την ελεύθερη δήθεν οικονομία. Το κράτος πρέπει να επανέλθει και να αναλάβει το ρόλο του εγγυητή και ελεγκτή των αρχών και κανόνων της πραγματικής (και όχι εικονικής) ελεύθερης οικονομίας. Ο μύθος του «αφήστε την αγορά και θα τα βρει μόνη της» αποδείχθηκε εξίσου καταστρεπτικός όσο και με τον κρατικό καπιταλισμό. Όπου ο τελευταίος συντήρησε αλλά και δημιούργησε προνομιακές σχέσεις κράτους με δήθεν επιχειρηματίες με τις γνωστές συνέπειες.
5. Πολιτεία εγγυητής των βασικών κοινωνικών αγαθών. Το κράτος να πάψει να συντηρεί κρατικοδίαιτες δομές των οποίων το ανταποδοτικό προς την κοινωνία έργο τους είναι ανύπαρκτο. Αντίθετα η πολιτεία θα πρέπει να ενισχύσει αναλογικά το ρόλο της στη παροχή βασικών κοινωνικών αγαθών όπως της πραγματικής δωρεάν και ποιοτικής υγείας, ασφάλειας (κοινωνικής και εθνικής) και παιδείας. Ειδικότερα το κοινωνικό αγαθό της παιδείας θα πρέπει να είναι απόλυτα δωρεάν (σε επίπεδο πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας) αλλά και να προβλέπει τη διασύνδεσή της με την κοινωνία και την οικονομία. Έτσι η τριτοβάθμια εκπαίδευση θα πρέπει να είναι απόλυτα δωρεάν για τους αντικειμενικά ασθενέστερους αλλά και ικανούς (υποτροφίες) με την προϋπόθεση βεβαίως ότι αυτή δεν μπορεί να παρέχεται δωρεάν επ’ άπειρον (αιώνιοι φοιτητές). Η αξιολόγηση των καθηγητών και του παρεχόμενου έργου κάθε εκπαιδευτικού ιδρύματος όχι μόνο προς το μαθητή-φοιτητή αλλά και προς την κοινωνία είναι αυτονόητη. Ο καθείς που χρηματοδοτείται από δημόσιους-κοινωνικούς πόρους εκτός του ελέγχου που είναι αυτονόητο, θα πρέπει να λογοδοτεί στην κοινωνία βάσει της ποιότητας του παρεχόμενου έργου του προς αυτήν. Αυτό εξάλλου δεν γίνεται σε όλες τις δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες δύσης και ανατολής;
6. Aξιοποίηση ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Να αξιολογήσουμε σαν χώρα και να αξιοποιήσουμε τα εσωτερικά ανταγωνιστικά μας πλεονεκτήματα στη γεωργία, τη μεταποίηση των προϊόντων, τον τουρισμό, το φυσικό περιβάλλον. Η επιδοματική γεωργία έχει προ πολλού πεθάνει ή στην καλύτερη περίπτωση πνέει τα λοίσθια. Είναι ευκαιρία να αποκαταστήσουμε τη σχέση μας με το ελληνικό χωράφι και το μικρό μας κλήρο. Ο μύθος του ότι δεν μπορούμε να ανταγωνισθούμε τις μεγάλες χώρες λόγω μικρού κλήρου έχει καταρριφθεί χάριν στις εναλλακτικές καλλιέργειες και τη χρήση της τεχνολογίας. Επιπλέον ο σημερινός νέος αγρότης είναι μορφωμένος, καινοτόμος και γνωρίζει ότι δεν αρκεί να παράξει μόνο ένα ποιοτικά άριστο προϊόν και ότι το κέρδος βρίσκεται στην εμπορία του. Επίσης να απομυθοποιήσουμε και να αναθεωρήσουμε τη σχέση μας με το πλεονέκτημα που λέγεται ελληνικός τουρισμός. Ο τουρισμός στην συντριπτική του πλειοψηφία, ειδικά στην περιφέρεια, αποτελεί συμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα άμεσα διασυνδεόμενη με τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, την τοπική γαστρονομία, τις τοπικές υπηρεσίες. Αυτό σημαίνει ότι αφού διασφαλίσουμε ένα ποιοτικό περιβάλλον (φύση, υποδομές κλπ) μπορούμε να θεωρήσουμε ότι όλος ο κόσμος που ζει και εργάζεται στην περιφέρεια και τον αγροτικό χώρο είναι εν δυνάμει εμπλεκόμενος με τον τουρισμό (τουριστικός πολλαπλασιαστής). Τέλος αξιοποιώντας το πλούσιο φυσικό περιβάλλον, με βάση τη τεχνολογία, μπορεί το ελληνικό επιχειρηματικό πνεύμα να κάνει θαύματα στον τομέα της αξιοποίησης των νέων μορφών ενέργειας (αέρας, γεωθερμία, ήλιος, θάλασσα). Για να γίνει αυτό χρειάζονται προϋποθέσεις όπως α. ενθάρρυνση και στροφή στην πραγματική οικονομία β. μη ύπαρξη κράτους γραφειοκράτη-σαμποταριστή γ. τραπεζικό σύστημα που πραγματικά να στηρίζει την επιχειρηματικότητα αναλαμβάνοντας το δικό του ρίσκο και όχι επενδύοντας στις πιστωτικές κάρτες και την κατανάλωση δ. εξωστρέφεια και συνέργειες με χώρες που στον τομέα αυτό έχουν να επιδείξουν σημαντικότατο έργο διεθνώς (π.χ. Ισραήλ).
7. Νέα φιλοσοφία στην πολιτική και το κράτος. Η εμπλοκή του πολίτη με τα κοινά σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό επίπεδο είναι σε εθελοντική βάση. Ως εκ τούτου δεν νοούνται οικονομικά και λοιπά προνόμια, εκτός των βασικών απαραίτητων που διασφαλίζουν την εκπλήρωση των σχετικών καθηκόντων. Εξάλλου η εκλογή σε δημόσια πόστα είναι τιμή της κοινωνίας προς το πρόσωπο και αυτό θα πρέπει να αποτελεί το μοναδικό κίνητρο των υποψηφίων. Ούτε βέβαια η πολιτική θα πρέπει να είναι αυτοσκοπός ενθαρρύνοντας την ισοβιότητα προσώπων στις ίδιες εκλεγμένα δημόσιες θέσεις. Είναι γεγονός ότι οι σύγχρονες κοινωνίες (βοηθούσης και της τεχνολογίας) έχει απομυθοποιήσει τους «χαρισματικούς» ισόβιους ηγέτες κάθε επιπέδου δημοσίου αξιώματος. Η θετική προσφορά εξάλλου κάθε δημόσιου άνδρα σε μια συγκεκριμένη δημόσια θέση διέπεται όπως σε όλα τα πράγματα από την αρχή του κύκλου ζωής (αρχή-μέση-τέλος). Να σημειωθεί ότι ο τοπικός , περιφερειακός , εθνικός εκπρόσωπος της εξουσίας απελευθερώνεται από βαρίδια και λειτουργεί στρατηγικά και για το κοινό καλό όταν υφίσταται μια ικανή και απογαλακτισμένη κομματικά τοπική, περιφερειακή, εθνική κρατική μηχανή που ασφαλώς θα υπακούει στις πολιτικές στρατηγικές της προϊστάμενης αρχής αλλά από κει και πέρα θα αφήνεται απερίσπαστη χωρίς παρεμβάσεις στο έργο της. Έτσι για παράδειγμα ακόμα και αν δεν έχουμε κυβέρνηση θα υπάρχει κράτος που θα λειτουργεί τουλάχιστον στις βασικές λειτουργίες του (βλέπε σήμερα την περίπτωση του Βελγίου).
8. Κινητοποίηση της ελληνικής διασποράς. Μόνο αν κάποιος ζήσει στο εξωτερικό μπορεί να καταλάβει το συναίσθημα που διακατέχεται για την πατρίδα. Υπάρχουν έλληνες που θάθελαν να επιστρέψουν στη χώρα και τον ιδιαίτερο τόπο καταγωγής τους, να επενδύσουν και να διαμείνουν μόνιμα εδώ. Να μεταφέρουν τεχνολογία και να στήσουν τη δική τους μικρή ή μεσαία εταιρεία. Προυπόθεση όμως αποτελούν τα σταθερά κίνητρα σε επίπεδο θεσμών (νομικό πλαίσιο), υποδομών (τεχνολογικά πάρκα) κλπ.
O σημερινός πρωθυπουργός είπε ότι θα βουλιάξουμε αν δεν αλλάξουμε. Μόνο που η αλλαγή εκτός από θέληση θέλει και χρόνο. Και γιαυτό βουλιάζουμε. Τώρα, κολυμπώντας για να μην πνιγούμε αναγκαστικά θα μάθουμε πολλά. Ιστορικά αποδεικνύεται ότι ο τόπος μας πέρασε πολλά χειρότερα, και τα κατάφερε. Θεωρώ ότι δεν θα πρέπει οι αποφάσεις, ιδιαίτερα της κυβέρνησης, αλλά και της αντιπολίτευσης να είναι βεβιασμένες υπό το κράτος του πανικού, λαμβάνοντας υπόψη τις διάφορες σειρήνες που η κάθε μια έχει το δικό της σκοπό. Να επωμιστούμε σήμερα εμείς το βάρος και τις συνέπειες των πράξεών μας (ο καθένας ότι του αναλογεί) χωρίς να υπονομεύσουμε με ότι αυτό σημαίνει την αξιοπρέπεια της πατρίδας μας και κυρίως των γενιών που θάρθουνε.
