Σε αυτή τη διαδικασία έπαιρνε μέρος όλη σχεδόν η οικογένεια, ακόμη και τα μικρά παιδιά. Το πρωί ξεκινούσαν παρέα με φίλους ή συγγενείς με το κάρο τους ή πεζοί. Αν δεν είχαν κάρο ο άντρας κουβαλούσε τα πήλινα σταμνιά με το νερό και η γυναίκα το ψωμί και το φαγητό.

Για το θερισμό χρησιμοποιούνταν το δρεπάνι, ένα σιδερένιο εργαλείο με ξύλινη χειρολαβή και καμπυλωτή (σε σχήμα μηνίσκου) μεταλλική λεπίδα με ή χωρίς δόντια. Εργαλείο θερισμού ήταν επίσης και η «κόσα» που ήταν ένα μεγάλο δρεπάνι σφηνωμένο στην άκρη ενός μακριού στειλιαριού, γνωστή από τις παραστάσεις του Χάρου, που «θερίζει» με αυτό ψυχές. Με την κόσα το θέρισμα του σιταριού ήταν πιο γρήγορο και πιο ξεκούραστο, αφού ο γεωργός δεν χρειαζόταν να σκύβει για να θερίσει. Ο θεριστής έπιανε με το αριστερό χέρι μια χούφτα στάχια και με το δρεπάνι, που κρατούσε στο δεξί του χέρι, τα έκοβε. Αυτή ήταν η πρώτη «χεριά», την οποία άφηνε κάτω. Όταν οι χεριές γίνονταν πέντε – έξι, έβαζε το δρεπάνι στον ώμο και έδενε με μακριά καλαμόσταχα τις χεριές. Αυτό ήταν το «χερόβολο». Πολλά χερόβολα αποτελούσαν ένα «δεμάτι», που ίσα – ίσα χωρούσε στην αγκαλιά ενός άντρα. Δεκατρία δεμάτια το ένα πάνω στο άλλο έκαναν μια «θημωνιά» ή «τικουρτσίμ».

Για να μην πληγώνονται τα χέρια τους οι θεριστές φορούσαν τα «δάχτυλα» ή τις «παλαμαριές». Η παλαμαριά ήταν ένα ξύλινο γάντι με τρύπες για να μπαίνουν τα δάχτυλα του αριστερού χεριού. Υπήρχαν διάφοροι τύποι όπου μπορούσαν να μπουν ένα ή περισσότερα δάχτυλα. Είχαν τρύπες όπου περνούσαν σκοινί για να τα στερεώσουν στο χέρι. Η παλαμαριά τους βοηθούσε επίσης να πιάσουν μεγαλύτερη χεριά. Ένας θεριστής μπορούσε να θερίσει κατά μέσο όρο ένα στρέμμα την ημέρα. Συνήθως θέριζαν οι γυναίκες και έδεναν οι άντρες.

Το μεσημέρι έκαναν διάλειμμα για φαγητό, που περιελάμβανε δροσιστικό αριάνι (τσαχλαμάς), ενώ το πρωινό τους ήταν αλμυρές σαρδέλες. Το βράδυ, οι θεριστές επέστρεφαν στο σπίτι τους και συνέχιζαν την άλλη μέρα το πρωί. Αν τα χωράφια ήταν μακριά για να μη χάνουν εργάσιμο χρόνο διανυκτέρευαν στο χωράφι και μόνο ένας κουβαλητής πηγαινοερχόταν για να τους φέρνει φαγητό.

Ο Δημήτριος Λουκάτος στα «Λαογραφικά σύμμεικτα του Κιλκίς -1938» περιγράφει τα διάφορα έθιμα του θέρους στο Κιλκίς:

Ι. Θρακιώτικα

- [Οι Θρακιώτες] «τα μικρά δεμάτια τα λένε κομούλες ή κουμούλες».

- «Το πρώτο στάρι στο θέρο το φέρνει ο νοικοκύρης σπίτι, σαν απαρχή [πρώτη σοδειά και πρώτη προσφορά] στη γυναίκα του, [η οποία το διαθέτει ] για τις κότες».

-Στο τέλος του θερίσματος, στη Θράκη, αφήνουν μια τούφα αθέριστη οι εργάτες, κι εκεί μπροστά, αρπάζουν ξαφνικά στην αγκαλιά τους το νοικοκύρη και του φωνάζουν:

-Τάξε!...

Εκείνος τάζει φαγοπότι [αρνί κλπ], που το τρώνε για το καλό της σοδειάς».

- «Οι Ακαλανιώτες της Θράκης, μόλις τελειώσει το θέρισμα, πιάνονται όλοι στο χορό μες στο γυμνό χωράφι, γύρω στις θημονιές. Το φαγοπότι που επακολουθεί το θέρισμα, το λένε Αποθέρισμα».

ΙΙ. Ποντιακά

-«Ο Ιούνιος [από τους Πόντιους] λέγεται Χορτοθέρτς. Η ευχή [που δίνουν οι ίδιοι για την καλή σοδειά είναι]: - Καλά θεμόνια!...»

«την τελευταία μέρα του θερισμού, το μικρότερο παιδί [της οικογένειας] φέρνει δώρο στον πατέρα του από το χωράφι μεγάλα στάχυα που μάζεψε. Εκείνος του δίνει λεφτά».

Οι θεριστικές μηχανές ανακαλύφθηκαν στις αρχές του 19ου αιώνα και με αυτές ο θερισμός των διαφόρων σιτηρών γινόταν ταχύτερα και με πολύ λιγότερο κόπο απ’ ότι με τον παραδοσιακό τρόπο/ Οι θεριστικές μηχανές διακρίνονταν σε 3 κυρίως τύπους: τις απλές, τις αυτοδετικές και τις σύνθετες.

Η απλούστερη ήταν η χορτοκοπτική μηχανή που συρόμενη από ένα ζεύγος βοδιών απέδιδε εργασία πενταπλάσια ως οκταπλάσια από την εργασία ενός εργάτη εφοδιασμένου με κόσα. Η χορτοκοπτική μηχανή άφηνε το χόρτο σε συνεχή σωρό στο έδαφος. Αφού ξηραινόταν το χόρτο συλλεγόταν με τον «χορτοσυλλέκτη» και φορτωνόταν στα κάρα με τα χέρια.

Η συγκομιδή των σιτηρών μπορούσε να πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια της χορτοκοπτικής μηχανής στην οποία προσθέτονταν ένα ειδικό μηχάνημα για την εναπόθεσή τους σε σωρούς. Ένας δεύτερος εργάτης που κάθονταν στο μηχάνημα το ξεφόρτωνε σπρώχνοντας με μια τσουγκράνα τους σχηματισμένους σωρούς προς το έδαφος. Αργότερα εφευρέθηκε η απλή θεριστική μηχανή στην οποία η εκφόρτωση γινόταν αυτόματα. Η μηχανή αυτή χρειαζόταν ένα μόνο εργάτη, συρόταν εύκολα από ένα ζευγάρι ζώων και χρησιμοποιούνταν ιδίως σε περιφέρειες με επικλινή εδάφη και μικρή ιδιοκτησία. Το 1933-34 υπήρχαν στην Ελλάδα 555 απλές θεριστικές μηχανές.

Η εφεύρεση της αυτοδετικής θεριστικής μηχανής αποτέλεσε το μεγαλύτερο γεγονός στην ιστορία της εξέλιξης των γεωργικών μηχανημάτων. Η αυτοδετική που έλκονταν από δύο ζεύγη ζώων εναλλασσόμενων κατά διαστήματα μπορούσε να θερίσει 20-30 στρ. ημερησίως και με τη βοήθεια ελκυστήρα πάνω από 100 στρ. Η συγκομιδή εναποτίθονταν στο έδαφος και δεματοποιούνταν κατά σωρούς. Έτσι η εργασία του θερισμού στοίχιζε τέσσερις φορές φθηνότερα απ’ ότι με τα χέρια. Στο τέλος της δεκαετίας του 1930 λειτουργούσαν στην Ελλάδα πάνω από 4.000 τέτοιες μηχανές, από τις οποίες οι περισσότερες στη Θεσσαλία.

Στο Κιλκίς λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο σύμφωνα με τα στοιχεία του Γεωργικού Γραφείου Κιλκίς υπήρχαν 3 απλές θεριστικές μηχανές και 4 θεριστικές και αυτοδετικές.

Το θέρος, βέβαια, συνδυάζεται στο μυαλό μας με ζεστές καλοκαιρινές μέρες και μια τέτοια θα ταίριαζε με τη σημερινή μου ανάρτηση. Τώρα αν ενέσκηψαν βροχές, καταιγίδες και κακοκαιρία Genesis δεν φταίω εγώ. Ο πρωθυπουργός ήταν αυτός που ευχήθηκε να έχουμε ένα καλό τριήμερο. Και φυσικά δε θέλω ούτε καν να σκέφτομαι τι άλλο μπορεί να προκύψει μετά από μια τέτοια ευχή. Διότι δεν είναι απίθανο να προκύψει ακόμη και η τρίτη κατάσταση που αναφέρεται στο γνωστό βιβλίο της Ευγενίας Φακίνου «Έρως, θέρος, πόλεμος». Είναι να μην ανοίξει το στόμα του αυτός ο άνθρωπος!

Περισσότερα άρθρα και φωτογραφίες στην ιστοσελίδα και στο fb του τεχνικού γραφείου K4station.