Πέμπτη, 28 Μαρτίου 2024, 10:12:56 μμ
Δευτέρα, 22 Ιουνίου 2009 09:35

Αθανάσιος Χατζημητάκος Τα μνημεία στο λόφο της Θυσίας

Ως αφιέρωμα στην επέτειο της Μάχης
του Κιλκίς, (19-21 Ιουνίου 1913)
δημοσιεύουμε σήμερα την παρουσίαση
των μνημείων που κοσμούν τον λόφο
της Θυσίας, τον ιερό χώρο
όπου έπεσαν χιλιάδες έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί για χαρίσουν την ελευθερία στη ιερή μακεδονική μας γη.
Την επιμέλεια
του αφιερώματος, ενταγμένου στη σπουδαία συνολική εργασία του «Μνημεία του Κιλκίς»
έχει ο συνεργάτης μας,
φιλόλογος
Αθανάσιος Χατζημητάκος.





10. Μέσα στον περίβολο δεξιά και αριστερά μετά την είσοδο δεσπόζουν δύο κανόνια, λάφυρα της μάχης, μεγαλύτερα απ’ αυτά που συναντάει ο επισκέπτης έξω από την είσοδο.
11. Μπροστά από κάθε κανόνι, δίπλα στο διάδρομο, υπάρχουν δύο τσιμεντένιες στήλες με ορθομαρμάρωση μπροστά τους (0,80Χ0,50 μ.), αναθηματικές, με ονόματα νεκρών στρατιωτών στη μάχη.
Η δεξιά στήλη κάτω από το φύλλο δάφνης, ανάγλυφο, γράφει: Παπανδρέου Νικόλαος, λοχίας πεζικού, Ψαρράς Κυριάκος, στρατιώτης πεζικού, Χατζημιχάλης Μιχαήλ, στρατιώτης πεζικού, Σταλίδης Αθανάσιος, στρατιώτης πεζικού, Αρβανίτης Ιωάννης, στρατιώτης πεζικού, Βασιλειάδης Βασίλειος, στρατιώτης πεζικού.
Η αριστερή στήλη γράφει: Ηρωικώς πεσόντες κατά την μάχην του Κιλκίς 19-21 Ιουνίου 1913. Κουτσαγγέλου Δημήτριος, λοχίας πεζικού, Κουτσαγγέλου Αριστοτέλης, δεκανέας πεζικού, Βάσκος Θεμιστοκλής, στρατιώτης πεζικού, Καλούδης Ηρακλής, στρατιώτης πεζικού, Μαραντίδης Θεόδωρος, στρατιώτης πεζικού, Ζαφειρίου Αλέξανδρος, στρατιώτης πεζικού, και άλλοι 736 οπλίται.
12. Στα δεξιά της πρώτης στήλης, δίπλα στον περίβολο υπάρχει περιφραγμένο με τσιμεντένιο θεμέλιο δίμετρος τάφος, που η άσπρη μαρμάρινη πλάκα επάνω του γράφει κάτω από ένα σταυρό: Οστεοφυλάκιον ηρωικώς πεσόντων κατά την μάχην του Κιλκίς 19-21 Ιουνίου 1913. (Στα δεξιά η πλάκα σπασμένη σε δύο σημεία [αναγραφή 23.4.2009]).

13. Περιμετρικά, δίπλα στο τσιμεντένιο κυγκλίδωμα του περιβόλου, είναι στημένες πάνω σε βάσεις έξι προτομές αξιωματικών που πολέμησαν στη μάχη, οι εξής (αρχίζουν από αριστερά), όλες μπρούτζινες, με τις επιγραφές:
α. Διαλέτης Φωκίων, ταγματάρχης πεζικού, διοικητής 1ου Συντάγματος Πεζικού, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος στη μάχη του Κιλκίς.
β. Καραγιαννόπουλος Κωνσταντίνος, αντισυνταγματάρχης πεζικού, διοικητής 7ου Συντάγματος Πεζικού, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος στη μάχη του Κιλκίς.
γ. Βελισσαρίου Ιωάννης, ταγματάρχης πεζικού διοικητής 9ου τάγματος Ευζώνων VI Μεραρχίας, πολέμησε γενναία στη μάχη του Κιλκίς.
δ. Παπακυριαζής Ιωάννης, συνταγματάρχης πεζικου, δοικητής 4ου συντάγματος πεζικού, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος στη μάχη του Κιλκίς.
ε. Καμπάνης Αντώνιος, συνταγματάρχης πεζικού, διοικητής 8ου συντάγματος πεζικού, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος στη μάχη του Κιλκίς.
στ. Καμάρας Αντώνιος, αντισυνταγματάρχης πεζικού, διοικητής 16ου συντάγματος πεζικού, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος στη μάχη του Κιλκίς. (Ο μόνος από τους έξι μέσα στον περίβολο που φοράει στρατιωτικό πηλήκιο· οι άλλοι είναι ασκεπείς).
Για τους πέντε νεκρούς της μάχης από τις παραπάνω προτομές ο Δήμος Κιλκίς έχει ονομάσει οδούς της πόλης με το όνομά τους. Εντύπωση προκαλεί το ότι στις αναθηματικές στήλες στην είσοδο του Ηρώου δεν μημονεύεται το όνομα του συνταγματάρχη Παπακυριαζή Ιωάννη.

14. Το Ηρώον
Στο κέντρο του περιβόλου, ακριβώς απέναντι από την είσοδο, επάνω σε ευρύχωρη οκταγωνική βάση ύψους περίπου ενός μέτρου είναι στημένο το μαρμάρινο σύμπλεγμα του Ηρώου της μάχης, στραμμένο όχι προς την είσοδο, αλλά βορειοανατολικά, προς την πόλη του Κιλκίς.  Η βάση του συμπλέγματος είναι ένα μαρμάρινο βάθρο από λευκό καθαρό μάρμαρο -όπως και το σύμπλεγμα ύψους περίπου ενός μέτρου που οι δύο του πλευρές καλύπτονται από ανάγλυφο δάφνινο στεφάνι και η βορειοανατολική του πλευρά, στραμμένη προς την πόλη, έχει την επιγραφή: Έπεσαν μαχόμενοι υπέρ πατρίδος κατά την εν Κιλκίς μάχην τη 19, 20, 21 Ιουνίου 1913.
Το γλυπτικό σύμπλεγμα είναι, μια σύνθεση φαρδιά στη βάση του, που σαν πυραμίδα υψώνεται λεπτή κορυφή. Το θρυμματισμένο κανόνι κάτω από τα πόδια του Έλληνα αξιωματικού, ο νεκρός στρατιώτης ανάμεσα στα πόδια του, ο τραυματίας που κρατά στη μέση του με το αριστερό του χέρι, προτεταμένο περίστροφο με το δεξί, το ανοιχτό στήθος με το τραβηγμένο χιτώνιο, το ακάλυπτο κεφάλι, του, το όμορφο συμμετρικό πρόσωπο με το το προσηλωμένο βλέμμα μπροστά και προς τα κάτω στο στόχο του περιστρόφου δημιουργούν αυτή την πυραμίδα του συμπλέγματος, που είναι χάρμα οφθαλμών.
Κάτω δεξιά υπάρχει η επιγραφή : Γ. Δημητριάδης ο Αθηναίος γλύπτης.
Όλο το μνημείο, από την οκταγωνική βάση ως την κορυφή, πρέπει να ξεπερνάει τα τέσσερα μέτρα.
Τα εγκαίνια του Ηρώου αυτού έγιναν τον Ιούλιο του 1928 από τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδος Ελευθέριο Βενιζέλο. Σ’ αυτά ο εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς, εξηνταεννιάχρονος τότε, απάγγειλε το μεγαλόπνοο ποίημά του “Η πατρίδα προς τα τέκνα της”.

Το Πολεμικό Μουσείο
Βορειοδυτικά από την είσοδο του περιβόλου του Ηρώου, χαμηλά προς την πλαγιά του Λόφου είναι κτισμένο το Πολεμικό Μουσείο.
Έξω από την είσοδό του υπάρχει επιγραφή: “Στρατιωτικόν Μουσείον μάχης Κιλκίς. Ανακαίνιση 21.6.1987. Επέκταση-ανακαίνιση 21.6.1996”. Κάτω από την επιγραφή έχει το σήμα της VI Μεραρχίας με το λακωνικό σύνθημα “Ή ταν ή επί τας”.

15. Στον αύλειο χώρο συναντάμε δύο μπρούτζινες προτομές διοικητών μεραρχιών που πήραν μέρος στις μάχες Κιλκίς-Λαχανά. Η μία γράφει: Καλλάρης Κωνσταντίνος, υποστράτηγος, διοικητής II Μεραρχίας κατά την μάχην Κιλκίς-Λαχανά. Η δεύτερη γράφει: Γεννάδης Στέφανος, συνταγματάρχης Μηχανικού, διοικητής V Μεραρχίας κατά την μάχη του Κιλκίς-Λαχανά.

16. Το Μουσείο έχει τρεις αρκετά μεγάλες αίθουσες με εκθέματα σημαίες των στρατιωτικών τμημάτων της μάχης, πορτραίτα φωτογραφιών από πρόσωπα ή από περιστατικά της μάχης, προθήκες με όπλα της εποχής, κάδρα με πολιτικές ή στρατιωτικές προσωπικότητες της εποχής. Εντυπωσιάζει το κάδρο που διασώζει σε μεγάθυνση φωτοαντιγράφου το τηλεγράφημα που έστειλε ο επιτελάρχης του Στρατηγείου της μάχης αμέσως μετά την κατάληψη του Κιλκίς από τα ελληνικά στρατεύματα. Με συγκίνηση βαθιά το μνημονεύουμε: “21/6 Γενικόν Στρατιωτικόν Κέντρον. Κύριον Πρωθυπουργόν. Μετά χαράς αναγγέλω την κατάληψιν την στιγμήν ταύτην του Κιλκίς μετά τριήμερον σφοδρόν αγώνα. Καταδιώκεται ο εχθρός κατά πόδας. Ηθικόν στρατού μας έκτακτον. Δούσμανης”.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην πρώτη αίθουσα του Μουσείου υπάρχει επικλινής ανάγλυφος χάρτης 4 μΧ4 μ. περίπου που δείχνει την περιοχή του πεδίου της τριήμερης μάχης και τις διαδοχικές θέσεις των εμπολέμων κατά την εξέλιξή της. Με μαγνητοφωνημένη συσκευή κατατοπίζεται ο επισκέπτης, ενώ ταυτόχρονα στρατιώτης του Μουσείου με μακρόστενο “δείχτη” επισημαίνει τις κινήσεις των αντιπάλων στρατευμάτων.
Στη μεσαία αίθουσα υπάρχει προτομή μπρούτζινη με την επιγραφή: Αντισυνταγματάρχης πεζικού Καραγιαννόπουλος Κωνσταντίνος, διοικητής 7ου Σ.Π. ΙΙ Μεραρχίας εφονεύθη την 21.6.1913.

Για όσα αναφέρονται στο Λόφο των Ηρώων ολοκληρώνοντας συμπληρώνουμε ότι ο εικονιζόμενος στην προτομή μέσα στον περίβολο του Ηρώου Βελισσαρίου Ιωάννης γεννήθηκε στην Κύμη της Εύβοιας, ότι στους βαλκανικούς πολέμους ως ταγματάρχης πολέμησε λιονταρίσια και τον αποκαλούσαν “Ο μαύρος Καβαλάρης” και ότι σκοτώθηκε σε επιχειρήσεις στο όρος Όρβηλο της Ανατολικής Μακεδονίας λίγο μετά τη μάχη του Κιλκίς στα 1913.
Για τον αντιστράτηγο ε.α. στα 198 Καλλάρη Κωνσταντίνο, που η προτομή του είναι στημένη έξω από το Πολεμικό Μουσείο, γνωρίζουμε ότι στα 1911 ήταν διοικητής στη Σχολή Ευελπίδων, ότι στους βαλκανικούς πολέμους ως υποστράτηγος διοικούσε τη ΙΙ Μεραρχία, ότι στα 1914 ήταν διοικητής του Α’ Σώματος Στρατου, ότι στα 1916 διετέλεσε υπουργός των Στρατιωτικών, ότι έγινε γερουσιαστής στα 1929 και απεβίωσε στα 1940 -γεννημένος στα 1858.

17. Ανεβαίνοντας το δρόμο από την Κρηστώνη στο Κιλκίς μόλις περάσουμε τη σιδηροδρομιής γραμμή αριστερά μας υπάρχει ένας λόφος πριν από το Λόφο των Ηρώων, χαμηλότερος απ’ αυτόν, κι αυτός περιφραγμένος και δεντοφυτευμένος, που στην γυμνή κορυφή του στα χρόνια της Χούντας (1967-1974) έστησαν μνημείο για θύματα πολέμου-θύματα εμφυλίου.
Εκατό μέτρα πριν από το μνημείο υπάρχει ένα τείχισμα ύψους δύο μέτρων περίπου και μήκους τεσσάρων περίπου, όπου  πάνω του υπάρχουν εγκάθετα μεταλλικά γράμματα (τα περισσότερα σήμερα Μάιος 2009 είναι σπασμένα), τα οποία πάνω κάτω πρέπει να έλεγαν ότι το μνημείο στήθηκε για τα θύματα του εμφυλίου κατά το 1944 -ο νοών νοείτω.
Το μνημείο αποτελείται από τέσσερις ημικυκλικές άσπρες πτέρυγες τσιμεντένιες, κάθετες στο έδαφος, πάχους γύρω στα σαράντα εκατοστά και ύψους γύρω στα δέκα μέτρα με οξεία κορυφή η καθεμιά, που τείνει προς τον ουρανό -πληροφορίες μιλάνε για κατασκευαστή του τον αρχιτέκτονα Θωμαϊδη. Η μεσαία που “βλέπει” στο κέντρο και έχει μπροστά της βάθρο στρωμένο με γκρίζες μαρμάρινες πλάκες (6 μ.Χ4 μ. περίπου) έχει γραμμένους με σιδερένια επένθετα γράμματα κεφαλαία τους στίχους του Παλαμά από το μεγαλόπνοο ποιήμά του που εκφώνησε στο Λόφο των  Ηρώων στα 1928 “Η πατρίδα προς τα τέκνα της”:
Πνοές κι αν πλανάσθε σ’ άλλη ζωή,
λείψανα κι αν κοιμάσθε,
σας λειτουργώ στη δόξα μου,
μακαρισμένοι νά ’στε.